حکم «خمس» در سهام بورس و اوراق بهادار

مؤلف این پایان‌نامه با موضوع شناسی مسئله به بررسی حکم خمس در سهام بورس و اوراق بهادار پرداخته و اظهار می‌کند: با توجه به اصل وجوب خمس در ارباح مکاسب و به حکم اجماع و اتفاق علما، سودهایی که از راه سرمایه گذاری کسب می‌شوند و تا سال خمسی صرف مؤونه نشده و چیزی از آن اضافه بماند، پرداخت خمس آن واجب است.

به گزارش شبکه اجتهاد، دفاع پایان‌نامه سطح سه حوزه علمیه خراسان با موضوع «بررسی حکم خمس در سهام بورس و اوراق بهادار»، با حضور حجت‌الاسلام‌ هادی بازووندی، تدوینگر این پایان نامه، اساتید راهنما، مشاور، داور و نماینده گروه علمی در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خراسان برگزار شد.

حجت‌الاسلام بازووندی در خصوص انتخاب موضوع پایان نامه، گفت: وجود شبهات پرداخت خمس در رابطه با سود حاصله از خرید سهام در اطرافیان و اجتماع، موجب شد این موضوع را در جهت رفع نیاز جامعه انتخاب و تدوین کنم.

موانع و سختی‌‌های موضوع تحقیق

تدوینگر اثر، از موانع و سختی‌‌های پیش‌روی پایان‌نامه گفت: بررسی حکم خمس علی‌رغم اینکه خیلی بحث مفصل و پرکاربردی است ولی به دلیل فعالیت‌های جدیدی که هر روز در جامعه ما پیش می‌آید، معمولاً طول می‌کشد تا علما این بحث را مدنظر قرار دهند و اطلاع‌رسانی کنند البته ممکن است به طور دقیق این کار انجام نگیرد و یا به صورت پراکنده صورت بگیرد، به همین دلیل منابع و استفتائاتی که در این باره وجود دارد بسیار کم و اندک است، که آن‌ هم سعی شده با جمع آوری نظرات، فتاوا و مبانی فقهی علما، تا حدودی راهگشا باشد و منبعی نسبتاً جامع‌تر از سایر منابع جمع آوری شود تا سایر افراد بتوانند از این منبع استفاده کنند. همچنین مباحث حقوقی مرتبط نیز در خلال تحقیق پیش‌روی قرار داشت.

این طلبه خراسانی با بیان اینکه خمس، یکی از واجبات بسیار مهم در فقه شیعه است، افزود: پیشرفت‌ها و دگرگونی‌هایی که در جهان اتفاق افتاده است، مشاغل و راه‌های کسب در آمد جدید را به وجود آورده که افراد دین‌دار و متدین در استفاده از سودهای حاصله از آن‌ها را با سؤالات و شبهاتی مواجه می‌کند.

وی با اشاره به سرمایه گذاری‌های اعتباری به عنوان مشاغل جدید و درآمد حاصله از سود سهام‌های اوراق بهادار و بورس، اظهار کرد: با توجه به اصل وجوب خمس در ارباح مکاسب و به حکم اجماع و اتفاق علما، سودهایی که از راه سرمایه گذاری کسب می‌شوند و تا سال خمسی صرف مؤونه نشده و چیزی از آن اضافه بماند، پرداخت خمس آن واجب است.

چینش و فصول تحقیق

دانش آموخته حوزه علمیه خراسان در ادامه درباره چینش پایان‌نامه خود گفت: این اثر در دو بخش، موضوع شناسی و اصطلاحات و یک بخش بررسی حکم خمس تقسیم‌بندی شده است که هر کدام از این بحث‌ها دارای دو فصل هستند، بنابراین سعی بر این شده مختصر و مفید این مطلب در پایان‌نامه بیان شود.

حجت‌الاسلام بازووندی در بخشی دیگر از ارائه خود خاطرنشان کرد: باید به ضرورت موضوع توجه کرد، چون فعالیت‌های بورس و فعالیت‌های بازار سرمایه در دنیا از سابقه خیلی طولانی برخوردار هستند، ولی در کشور ما کمتر از ۶۰ سال است که به این موضوع پرداخته می‌شود از همین رو ضروری به نظر می‌رسد علما حکم اموالی که مکلفان این بازارها در کشور ما و کشورهای اسلامی رواج دارد، استخراج کرده و به اطلاع آن‌ها برسانند.

سؤالات مطرح در تحقیق

وی ادامه داد: سؤالاتی که در این تحقیق مطرح می‌شود، به اصل سهام و اوراق بهاداری که در بازارها جابه‌جا می‌شوند، خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟، سودی که از این فعالیت‌ها انجام می‌دهند خمس دارند یا خیر؟، سود یا اصل این سهام چه زمانی باید خمس آن اخراج شود و چه زمانی خمس به آن مستقر شود.

تدوینگر پایان‌نامه اضافه کرد: در این پایان‌نامه مطرح شده است که این سهام و اصل اوراق را خیلی از علما در حکم سرمایه گرفته‌اند و حال این سؤال مطرح است که واقعاً این سهام در حکم سرمایه‌های قدیمی هستند و مثل تمام سرمایه‌ای که مردم در کسب و کار استفاده می‌کنند، هست یا خیر.

دانش آموخته حوزه علمیه خراسان در ادامه توضیح داد: اکثر علما معتقدند بعد از گذشت یک سال از سرمایه‌ها، خمس آن مال باید پرداخت شود، نظر قالب علما هم بر این است، یعنی فرضیه بحث تمام شرکت‌ها در حکم سرمایه است؛ فرضیه بعدی تحقیق هم این است که تا زمانی که اصل سود و اصل سهام در دسترس شخص نباشد، خمس مستقر نمی‌شود، به عبارتی پرداخت خمس قبلی و فوری ضرورتی ندارد زیرا باید در دسترس افراد باشد تا زمانی که بتوانند خمس آن را پرداخت کنند.

نتیجه‌ تحقیق

حجت‌الاسلام بازووندی در پایان ارائه خود با بیان این‌که از بین ۲۵ فتوای مختلف، پنج نظر کلی در مورد اصل تعلق خمس به سهام، اصل سهام و اوراق بهادار، مطرح و استخراج شده است، ابراز کرد: نتیجه‌گیری کلی در مورد تعلق خمس به سود حاصل از سهام هم به این صورت بود که علما می‌گویند سود حاصل خمس است که در زمان استخراج خمس اختلاف جزئی وجود دارد، برخی به این نظر بودند که خمس به محض این که سود به سهام تعلق بگیرد از سود همان سال محسوب می‌شود و حتی بعد از آن سال پرداخت شود و آن سود باید خمسش به صورت فردی پرداخت شود و برخی دیگر می‌گویند با توجه به این که در دسترس شخص نبوده، هر زمان که در دسترس قرار بگیرد این سود متعلق خمس همان سال است.

سخنان استاد داور و نمره پایان‌نامه

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمد امامی، استاد داور این پایان‌نامه با اشاره به برخی از نکات شکلی و محتوایی این تحقیق بیان کرد: طبیعتاً این کار نکاتی دارد تا بتوان به صورت کامل‌تر ارائه داد، در بحث پایان‌نامه طبق ضوابط عمل شده، مورد خاصی نیست ولی در ترتیب حروف الفبایی کلیت رعایت شده ولی در زیر مجموعه‌ها رعایت نشده است.

حجت‌الاسلام امامی اظهار کرد: یک مشکل جدی‌تر وجود دارد، و آن عدم مطابقت با عنوان است، از کل صفحات تحقیق که ۱۷۰ صفحه است فقط ۳۰ صفحه آن با موضوع ارتباط دارد.

قابل ذکر است، نتیجه جلسه دفاعیه سطح سه حوزه علمیه، دانش پژوه ‌هادی با عنوان «بررسی حکم خمس در سهام بورس و اوراق و بهادار» با نمره ۱۷,۵ و اصلاح مشکلات آن مورد قبول واقع شد.

این پایان نامه چندی پیش با راهنمایی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی و مشاوره حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر جواد ایروانی و با ارزیابی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد امامی، مورد بررسی و داوری قرار گرفت.