شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
محسن الویری در نشست بازخوانی مفهوم هدایتگری حضرت زهرا(س) گفت: بحث دفاع از ولایت نباید به یک موضوع مناقشه‌انگیز بین فرقه‌ای تبدیل شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) به در یکی از مدارس علمیه بانوان بحث را با عنوان «بازخوانی مفهوم هدایتگری حضرت زهرا سلام الله علیها» ارائه کرد که خلاصه آن چنین است:
چگونگی الگوگیری از پیشوایان دینی از جمله پرسشهایی است که در حیطه مسائل مربوط به دیندارانه زیستن در دنیای جدید مطرح است. اسوه قرار دادن معصومان علیهم السلام به مفهوم تکرار رفتارهایی که آنها انجام داده‌اند درکی سنتی از الگوگیری است که امروزه نمی‌توان به آن بسنده کرد، زیرا عملا به تکرار گزاره‌هایی محدود می‌شود که برای مخاطب امروزی تازگی خود را از دست داده است و چه بسا گاه اصلا امکان انجام نداشته باشد؛ ولی همان گزاره‌ها اگر در پرتو مطالعات جدید بازخوانی شود می‌تواند پیامهای تازه‌ای برای ما داشته باشد. مثلا درکهای متعارف از ماجرای چشم پوشیدن حضرت زهراء سلام الله علیها از طعام خود و فرزندانش و تقدیم آن به مستمندی که به منزل مراجعه کرده است حداکثر درس فداکاری و ایثار و توجه به محرومان را به ما آموزش می‌دهد ولی همین رویداد از منظر جامعه شناختی و یا رابطه خانواده و توسعه‌یافتگی درسهای نو و بیشتری برای ما دارد.
گزارش‌ها‌ی موجود از رویدادهای تاریخی چندان تغییرپذیر نیستند و بعد از پژوهشهای بسیار شاید مقداری از آنها کنار گذاشته و یا به آن افزوده شود و نمی‌توان انتظار داشت که در هر جلسه‌ای که برای اهل بیت علیهم السلام برگزار می‌شود یک حرف تاریخی تازه شنید ولی انتظار شنیدن تحلیلهای تازه از منظر روانشناختی، جامعه‌شناختی، مردم‌شناختی، فرهنگی، ارتباطاتی و مانند آن انتظاری معقول و قابل تحقق است. به دو نمونه زیر توجه کنید:
نمونه اول: ساختن تابوت
تعدادی قابل توجه از منابع این ماجرا را نقل کرده‌اند که حضرت زهراء سلام الله علیها در روزهای آخر حیات خویش به اسماء فرمودند من از این که روی بدن میت پارچه‌ای انداخته می‌شود و (بالا و پایین) بدن او مشخص می‌شود خوشم نمی‌آید: (یا أسماء إنی قد استقبحت ما یصنع بالنساء إنه یطرح علی المرأه الثوب فیصفها)، اسماء عرضه داشت که اجازه دهید آن چه در حبشه را دیده‌ام به شما نشان دهم و سپس با چوبهای تازه یک تابوت که دیواره داشت ساخت و حضرت فرمودند چه چیز خوبی است، برای من هم پس از مرگم از همین بساز. (فضائل الخمسه من الصحاح السته، ج ۳، صص ۱۶۱ ـ ۱۶۲) در نگاه سنتی حداکثر فهمی که از این موضوع داشته‌ایم حساسیت نسبت به ارزشها و حفظ حریم امنی است که بانوان نسبت به نگاه دیگران باید رعایت کنند ولی امروزه می‌توان در فضای روابط بین‌فرهنگی و داد و ستدهای تمدنی برداشتهایی دیگر از این رویداد داشت.
نمونه دوم: خطبه لُمّه
نام دیگر خطبه فدکیه، خطبه لُمّه است. این نام برگرفته از مقدمه خطبه است که در آن آمده است که حضرت زهراء سلام الله علیها در بین گروهی از خدمتکاران خود (و یا زنان اطراف خود) به سمت مسجد روانه شد: ” …و أقبلت فی لُمَّه من حفدتها ” (یا: ” … و جائت فی لُمَّه من نسائها “). لمه به ضم لام و تشدید میم به معنای یاران، گروه، جماعت و هم‌سن و سالهاست و گفته شده است شامل سه تا ده نفر می‌شود.
فهم اولیه و متعارف از مفاد این خطبه تأکید بر اهمیت مسأله فدک و تغییر مسیر جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله است. الگوگیری سنتی از این خطبه در شجاعت در بیان و دفاع از حق و نشان دادن کژیهای جامعه است ولی در تحلیلهای معاصر از مفاهیم علمی و حتی ابعاد ادبی این خطبه هم برداشتهای ارزشمندی شده است، بیش از یک چهارم مباحث این خطبه مربوط به مباحث مختلف اعتقادی و اخلاقی و فقهی است که در شروح این خطبه به ویژه در سالهای اخیر مورد توجه علما قرار گرفته است. با این وجود همچنان می‌توان نگاههایی نو به این خطبه انداخت و برداشتهایی نو از آن داشت. مثلا تحلیل این خطبه از منظر کنش گفتاری که سخن را هم به مثابه فعل می‌نگرد درسهایی نو برای ما به همراه می‌آورد و یا توجه به این که حضرت پیش از پرداختن به موضوع فدک چگونه به مفاهیم بلند اندیشه‌ای اشاره کرده‌اند می‌تواند ملهم این نکته باشد که بحث دفاع از ولایت نباید به یک موضوع مناقشه‌انگیز بین فرقه‌ای تبدیل شود.
در نگاهی کلی می‌توان گفت هدایتگری اهل بیت علیهم السلام در دوران جدید اولا در گروی بررسی رویدادهای مربوط به معصومان علیهم السلام از منظر پرسشهای نوپدید در شاخه‌های مختلف علوم جدید است و ثانیا در گروی خروج از لایه فرد محوری و ورود به مرحله تعمیم بخشیدن دایره الگوگیری از معصومان علیهم السلام برای سازمانها و نهادهای اجتماعی که البته مبانی نظری این کار در جایی دیگر باید بررسی و اثبات شود.
