شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: متن پیشرو بازخوانی یک مناظره مکتوب در سال ۱۳۶۵ است که توسط نشریه کیهان فرهنگی در چند شماره منتشر شد. در این مناظره مکتوب ابتدا آقای بهبودی ادعاها و مطالبی را به میراث حدیثی و معتبر شیعه از جمله احادیث طبی وارد می‌کنند. اما این ادعاها بی پاسخ نمانده و با واکنش بزرگان و علمای آن زمان روبرو میشود از جمله استاد معظم حجت‌الاسلام شبیری زنجانی در شماره بعد کیهان فرهنگی پاسخ‌های علمی و متینی به ایشان میدهند. این بازخوانی از سوی «موسسه طبنا» گردآوری شده است که توجه شما را به آن جلب می‌نماییم:
مرحوم محمد باقر بهبودی، یکی از محققین و پژوهشگران مطرح در حوزه علوم حدیث بودند که مدت‌ها نظراتشان در مورد اعتبارسنجی احادیث شیعی مورد نقد و نظر بسیاری از بزرگان شیعه بوده است.
یکی از مطرح‌ترین نظرات ایشان، که در محافل علمی سر و صدای زیادی نیز کرد، چاپ کتاب «صحیح الکافی» بود که موجب به وجود آمدن غوغایی در حوزه علمیه آن زمان شد.
وی در مقدمه این کتاب اشاره می‌کند که در این کتاب تمام روایات کافی شیخ کلینی (اصول، فروع و روضه) را برای یافتن احادیث صحیح السند بررسی کرده است. بهبودی از میان ۱۶۱۹۹ حدیث کتاب کافی شریف، تنها ۴۴۲۸ حدیث، که از نگاه او صحیح بودند را برمی‌گزیند؛ یعنی کمی بیش از ربع کل احادیث کافی. این گونه نگاه‌های افراطی و رجال محور به میراث حدیثی شیعه، بی شک نتیجه دور شدن از مبنای قدمای اصحاب امامیه و تاثیر دانش رجال بر حوزه‌های علمیه است که متاسفانه کثیری از روایات معتبر را از دم تیغ علم رجال می‌گذراند.
بهبودی در مهر ۱۳۶۵ با نشریه کیهان فرهنگی مصاحبه‌ای با عنوان «با استاد محمد باقر بهبودی در عرصه روایت و درایت حدیث» انجام می‌دهد. متاسفانه مرحوم بهبودی در این مصاحبه بزرگ نمایی‌ها و اتهامات ناروایی را به فضای عمومی حدیث امامیه و مسئله اعتبارسنجی احادیث، علی الخصوص احادیث طبی وارد می‌کند که در همان زمان پاسخ‌های متقنی از سوی استاد شبیری زنجانی دریافت می‌کند. مرحوم بهبودی به گونه‌ای احادیث طبی را زیر سوال می‌بردند که گویی کل احادیث ابواب طبی حتی احادیثی که در کتب معتبری چون کافی وارد شده، جعلی بوده و ساخته و پرداخته محدثان شیعی است.
با عنایت به اینکه بخشی از اتهامات آقای بهبودی در آن مصاحبه، به روایات ابواب طبی برمی گردد، آن اشکالات و پاسخ‌ها را باز نشر می‌کنیم.
بخشی از اتهامات آقای بهبودی به روایات طبی در مصاحبه با نشریه کیهان فرهنگی (مهر ۱۳۶۵):
«موقعی که علم یونان و فلسفه ایران و روم به قلمرو اسلامی نفوذ کرد، اطراف محدثین از جوانان دانش طلب خالی شد و همه راهی دانشگاه‌های فلسفه و طب و … شدند.
محدثین برای اینکه جوانان را به مسجد باز گردانند و مقام و منزلت خود را تجدید کنند، دست به دامان همان علوم و همان میراث بیگانه شدند و با اقتباس و استراق از کتب، احادیثی را در رشته طب و… ساختند و با سوار کردن یک سند به رواج آن پرداختند.
… نظر من این است که این احادیث کاملا از کتب طبی و اساطیری قدیم استخراج و اقتباس شده است و گاهی برای رد گم کردن تغییری در مفردات یا مرکبات دارو داده اند و از این رو است که گاهی نتیجه بخش است و گاهی خطرناک. ولی باید توجه داشت این مشکل بر سر کسی میکوبد که همه احادیث را میپذیرد، گرچه سند آن مخدوش باشد، اما اگر احادیث را جز با سند منقح نپذیریم و از دغل کاری دشمنان دین پرهیز کنیم، همه این احادیث را که سندی مجهول و بدنام دارند، باید دور بریزیم و خود را از شر آن خلاص کنیم. به نظر من اگر کسی این گونه احادیث را در حال روزه روایت کند، روزه اش باطل میشود، زیرا نسبت دروغ به امامان بسته است»
بلافاصله بعد از انتشار این مطالب، استاد معظم حجت‌الاسلام شبیری در مقاله‌ای که در دو شماره بعدی نشریه کیهان فرهنگی با عنوان «نگاهی به گفتگوی «در عرصه روایت و درایت حدیث»» چاپ شد به تمام اتهامات ناروای آقای بهبودی پاسخ علمی میدهند، تا در چنین شرایطی دفاع عالمانه از حریم میراث سترگ شیعه شده باشد.
بخشی از پاسخ استاد شبیری زنجانی به آقای بهبودی که در دو شماره بعد نشریه کیهان فرهنگی (آذر ۱۳۶۵):
«یک. آقای بهبودی هیچ دلیلی بر ادعاهای خود مبنی بر وقوع جعل گسترده احادیث طبی ارائه نمی‌کند.
دو. برای داستانی که نقل می‌کند – اینکه محدثین برای جذب جوانان حدیث طبی جعل می‌کردند – هیچ منبع و مدرکی یافت نشد.
سه. مجرد صحیح نبودن سند یک حدیث، حتی اگر در میان راویانش جاعل و کذاب باشد، دلیل بر جعلی بودن آن حدیث نیست، چرا که حتی جاعلان و کذابان نیز احادیث صحیح فراوانی را نقل می‌کردند تا بتوانند در میان آنها حدیث جعلی حود را جای دهند.
چهار. در مورد احادیث طبی هم باید گفت مجرد وجود مشابهت معنایی بین روایت و مطالب موجود در کتب طبی، دلیل بر اقتباس روایت از آنها نیست.
پنچ. صحت و اعتبار بدنه اصلی میراث حدیثی معتبر شیعه، مورد اتفاق عموم دانشمندان و بزرگان امامیه بوده و هست»
قطعا نگاه به دور از انصاف مرحوم بهبودی که با تکیه به علم رجال و دور شدن از نگاه اعتبارسنجی قدما بوده است، هیچ گاه قابل دفاع نبوده و نتیجه‌ای جز دور شدن از میراث عظیم شیعه در دانش‌هایی چون علم طب نخواهد داشت.
بی شک با ضعیف خواندن احادیثی که در کتب معتبری چون کافی ثبت و ضبط شده‌اند، هیچ کسی جز ایتام آل محمد ضرر نخواهد کرد. لذا با عنایت به اینکه آن دست از احادیث شیعی، که در منابع معتبری چون کتب اربعه ضبط شده اند، همگی از کتب معتمد علمای متقدم امامیه بوده است، باید مورد عنایت و توجه فقها قرار بگیرد. بدون شک معنای این سخن این نیست که کتب حدیثی که نزد قدمای اصحاب اعتباری چندانی نداشته است، در جرگه احادیث معتبر قرار بگیرد.
ساختار منسجم ورود روایت به کتب حدیثی، عامل اصلی اطمینان به اعتبار این روایات است که این ساختار منسجم بی شک به دلیل مدیریت علمی ائمه علیهم السلام و امانت داری، تعهد و التزام عملی یاران و محدثان امامی است. ذهنیت رایج نسبت به قرائن اطمینان زا، چیزی است که خارج از حیطه حدیث و منفصل از آن شکل گرفته، به نحوی که با دور شدن از زمان صدور و فاصله گرفتن از آن، درصد خطا بالا می‌رود و وثوق به صدور خبر، حاصل نمی‌شود، چرا که طبیعی است به مرور زمان دسترسی به شواهد موجود در بستر شکل گیری و انتقال حدیث کمتر میشود. این ذهنیت و تاثیر اجتهاد اهل سنت بر فقاهت شیعی، بن مایه حرکت متاخرین به سمت راوی محوری در اعتبار سنجی حدیث است.
