روش تشخیص قضایای حقیقیه و خارجیه در احادیث طبی

شبکه اجتهاد: متن پیشرو بازخوانی یک مقاله علمی – پژوهشی، در خصوص معیارها و راه‌های تشخیص قضایای حقیقیه و خارجیه در احادیث طبی است. این پژوهش توسط حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کاظم رحمان ستایش و حسین محققیان نگارش شده است. این مقاله را می‌توانید با کلیک بر روی عنوان (تاثیر فضای صدور بر روایات طبی) دانلود نمایید.

در این مقال به بخشی از این پژوهش پرداخته‌ایم تا با نگاهی دوباره به این دست پژوهش‌ها گامی برای احیای میراث معتبر حدیثی شیعه در علم طب و توجه به روش تشخیصی احادیث شخصیه از حقیقیه و ملاک‌های و معیار‌های آن، پرداخته باشیم.

خلاصه: بخشی از آموزه‌های روایی احادیث طبی است. ویژگی این احادیث در نگاه نخست اختصاص به مخاطب و بیمار خاص است که در اصطلاح فقه الحدیث به آن قضیه خارجیه اطلاق‌ می‌شود. در مقابل،‌ می‌توان بسیاری از این آموزه‌ها را بر اساس معیارهایی معین، قضیه حقیقیه دانست که در تمامی مصادیق مشابه کاربرد و حجیت دارند. هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر فضای صدور در شکل گیری احادیث طبی در قالب‌های قضیه حقیقیه و خارجیه و به تبع، بیان راه‌های تشخیص این نوع قضایا در احادیث است. همچنین با بررسی ادله‌ می‌توان به اصل اولی در این زمینه دست یافت. براساس این پژوهش که به صورت مصداقی به بررسی روایات طبی پرداخته است با شناسایی مخاطب، فضای صدور و دیگر شواهد و قرائن‌ می‌توان آموزه‌های طبی را قضایای حقیقیه دانست. همچنین هر چند احادیث طبی با دیگر روایات تفاوت‌هایی دارند، ولی اصل اولی در این روایت‌ها نیز همانند دیگر آموزه‌های روایی قضیه حقیقیه است.

نتیجه: با مراجعه به ابواب پزشکی که در کتاب‌های معتبر شیعه مانند الکافی نقل شده، این شیوه قابل ردگیری است. بیان اکثر روایات پزشکی در این کتاب به صورتی است که مخاطب پس از بررسی تمامی روایات یک باب اگر در پذیرش صدوری آن اشکالی نداشته باشد به جز موارد معدودی که نمونه‌های آن گذشت تمامی آن روایات را به مثابه یک واقعیت که برای عموم مفید است، مینگرد؛ در نتیجه، اصل اولی در احادیث پزشکی با دیگر روایات تفاوتی ندارد و به عنوان یک قضیه حقیقیه برای عموم مردم پذیرفتنی است.

انتساب بسیاری از احادیث طبی به معصومان علیه السلام انکارناپذیر است؛ هر چند در این میان احادیث جعلی نیز‌ می‌توان یافت. در قضیه حقیقیه یا خارجیه دانستن احادیث پزشکی چندین نظریه وجود دارد که بررسی آنها نتایج زیر را به دنبال دارد:

۱- به طور قطع‌ نمی‌توان تمامی احادیث طبی را قضیه حقیقیه یا خارجیه دانست، بلکه مانند تمامی آموزه‌های روایی دیگر، برخی از احادیث قضیه حقیقیه و برخی قضیه خارجیه هستند.

۲- راه شناخت قضایای حقیقیه از خارجیه در احادیث طبی بررسی شواهد و قرائن کامل یک آموزه حدیثی است؛ از قبیل:

الف (اگر معصوم علیه السلام در مقام تعلیم دانش طب باشد، این گزاره‌ها قضیه حقیقیه هستند.

ب (اگر بیان و تجویزی خاص در موضوعی معین تکرار شود به خصوص اگر از لسان دو

معصوم علیهم السلام باشد،‌ می‌تواند قرینه بر حقیقیه بودن آن گزاره باشد.

ج (تغییر بیان معصوم علیه السلام در مواجه با یک بیماری خاص‌ می‌تواند نشان از قضیه خارجیه بودن و دخالت ویژگی‌های بیان نشده در متن روایت در آن درمان خاص باشد.

د (پرسش راویان، به خصوص راویانی که از بیماری خود سؤال‌ می‌کنند و امام علیه السلام در مقام آموزش نیست، نشان از خارجیه بودن آن گزاره روایی است.

۳- تعارض دو دسته از روایات طبی با یکدیگر یا تعارض روایات طبی با قواعد ثابت در دانش پزشکی‌ می‌تواند ناشی از قضیه خارجیه بودن یکی از دو طرف تعارض باشد و این در صورتی است که محمل و جمع دیگری نتوان در نظر گرفت.

۴- اصل اولی در آموزه‌های طبی مانند اصل اولی در دیگر احادیث است، به خصوص آنکه در نقل و کتابت حدیث، حجیت عمومی آن به غرض تعلیم و آموزش مد نظر باشد و موارد ذکر معجزه را باید مستثنا از این قانون دانست.

۵- بیان معصومان علیهم السلام در انتقال آموزه‌های طبی متناسب با فضای جامعه در همان زمان است؛ در نتیجه، از اصطلاحات آن دوره نیز بهر برده‌‌اند و فهم دقیق و صحیح از این احادیث با شناخت آن مقتضیات و زبان شناسی عصر صدور حدیث فراهم‌ می‌شود. موسسه فقه طب