شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: فقه آیت‌الله شاهرودی در سه سطح قابل مشاهده و ارزیابی است، نخست. فقه مدرسه‌ای و در مدرسه: بخشی از تکاپوی فقهی آیت‌الله شاهرودی در فضای مدرسه از رهگذر تدریس، تدوین، و مباحثات و مداخلات قابل مطالعه وپیگیری است، در زمره فقه مکتوب و مدرسه‌ای او، حوزه فقه مسائل مستحدثه قرار دارد.
فقه او در این حوزه، حایز سه ویژگی مهم بود: یکم. بهره گیری روش مندانه از تکنیک‌‌های فقهی در جایگاه خود و به صورتی دقیق؛ دوم. رویکرد به گشودن راه‌‌های جدید معطوف به حل مسائل؛ سوم. نتیجه محوری در طرح مباحث و عرضه نتایج مطالعات به شیوه‌ای ملموس و مرتبط با نیازهای مخاطب فقه، بدین ترتیب آیت‌الله شاهرودی در فضای فقه مسایل مستحدثه، رویکردی عالمانه، مسئولانه و معطوف به حل مساله داشت.
ای بسا بتوان گفت که اگر فقیهان و فقه پژوهان وجهه همت خود را بر شناسایی شیوه استنباط وی در این عرصه نهند حاصل کار، به احتمال زیاد، دستیابی به عناصری درخور توجه و قابل پیگیری در ساحت مهم فقه مستحدثات خواهد بود.
از این رو مراجعه به مجموعه تاملات فقهی این فقیه خوش فکر در مسائل مستحدثه، فرصتی پژوهشی برای حوزه‌‌های علمیه و اهالی وادی پژوهش فقهی است.
سطح دوم فقه مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی، فقه غیرمکتوب و حین اجراء است، افزون بر فقه مدرسه‌ای آیت‌الله شاهرودی می‌توان به رویه‌‌ها و رگه‌‌های فقهی ویژه‌ای در نگرش فقهی آیت‌الله شاهرودی اشاره کرد که در اثناء امور اجرایی و مدیریت و به اقتضاء و مراحل و اوضاع آن شکل گرفت.
این بخش از میراث فقهی آیت‌الله شاهرودی، حاوی ایده‌‌ها و نکته پردازی‌‌های ارزشمندی است که برخی از آن‌‌ها حتی می‌توانند، در فرض پروردن و مطالعه، زمینه ساز شکل گیری نظریه‌‌های تازه و قابل طرح در سطح مدرسه علمی باشند. داشتن نگاه حداقلی به دامنه و نوع زندان در اسلام، ارائه ملاحظات نسبت به آیین دادرسی، افکندن نگاه ویژه به حل اختلاف قضائی و … از جمله این موضوعات است.
سطح سوم فقه مرحوم آیت‌الله شاهرودی، حقوق اندیشی فقهی بود، باید اعتراف نمود که “حقوق اندیشی در فقه” چندان رایج نیست و متاسفانه، رویکرد تقابل انگار میان فقه و حقوق سایه برذهن بسیاری افکنده است و‌ای بسا بتوان گفت در نگاه برخی میان این دو، خط تمایز مطلق وجود دارد.
در این فضا، به شهادت کسانی که از نزدیک با تلاش‌‌های فقهی آیت‌الله شاهرودی آشنا بودند، ایشان دغدغه‌ای مشخص و متمایز جهت ارایه حقوق بر پایه فقه داشت. از باب نمونه‌ای برای این دغدغه مهم می‌توان به برخی تلاش‌‌های آیت‌الله شاهردوی جهت مطالعه مواد حقوقی و قانونی از منظر فقه اشاره کرد.
از جمله ویژگی‌‌های مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی حضور معنادار و در عین حال انقلابی او. در فضای سیاست بود، او نسبت به رهبری و نظام کاملا چارچوب پذیر و نسبت به جناح‌‌ها، چارچوب ناپذیر بود.
آنچه در نگاه او مهم و اساسی می‌نمود، تامین مصالح اسلام، نظام و رهبری و تقید و تعبد نسبت به این سه رکن بود و از همین خاستگاه، مقام معظم رهبری حل اختلاف میان قوا را به او سپرد، چون او ظرفیت فکری و روحی و سلوکی لازم برای این منظور را واجد بود.
از این خاستگاه این ویژگی در سلوک مرحوم آیت‌الله شاهرودی محسوس می‌نمود که می‌کوشید تا جنبه‌‌های نا آرامش بخش در فضای تعاملات سیاسی و اجتماعی را تقلیل دهد.
مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی، پل ارتباط دهنده اصول تطّور یافته شهید صدر به حوزه‌‌های علمیه بلکه به آیندگان حوزه‌‌های علمیه است. قلم شیوا و جامع ایشان، و تبویب و تنظیم و دسته بندی علمی ایشان نسبت به مباحث اصولی، توانسته است نظریه‌‌ها، ایده‌‌ها، اندیشه‌‌ها و ادبیات اصولی شهید صدر را فراتر از آنچه در حلقات آن شخصیت آمده است، به مثابه درس خارج اصول شهید صدر به جامعه علمی عرضه بدارد.
به یقین، مدرسه اصولی شهید صدر، وامدار تحرک ذهنی نیرومند این شخصیت فقیه است. آنچنان که در مقابل شخصیت علمی و اصولی و فقهی آیت‌الله شاهرودی تکون یافته در مدرسه شهید صدر و تغذیه کننده از افکار بلند فقهی حضرت امام خمینی ره است.
می‌توان گفت از مهمترین فصل‌‌های درخشان تقریرات اصول شهید صدر آیت‌الله شاهرودی، معرفی سه مکتب اصولی اصفهانی، عرافی و نائینی است که به صورت مکرر، این سه مکتب، در تفاصیل بحث‌‌های اصولی به گونه‌ای دقیق مورد مقایسه نکته سنجانه قرار گرفته اند که می‌تواند خاستگاهی مهم برای مکتب سازی اصولی قرار بگیرد. شخصیت آیت‌الله شاهرودی معجونی از اندیشههای بلند امام خمینی(ره) و شهید صدر است.
جای این شخصیت حقیقتاً در حوزه‌‌های علمیه خالیست، این مصیبت را به مقام معظم رهبری، حوزه‌‌های علمیه و مجموعه نظام تسلیت عرض می‌کنم.
