شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
پیغامی گفت: شورای فقهی موجود در بازار بورس ثابت کرده است که به ابعاد کلان توجه ندارد و با فقه جز نگر وارد بورس شده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، دکتر عادل پیغامی، استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) در اولین نشست از سلسله نشست‌های مجازی اقتصادنا در سال ۹۹ به موضوع «آشنایی با بازار سرمایه (بورس)؛ تأملی بر ابعاد فقهی و اقتصادی» اشاره کرد.
وی اظهار کرد: ما در مورد بازار بورس و سرمایه با بحث حوزه اقتصاد مواجه هستیم، اقتصاد در تولید خلاصه می‌شود و رهبر انقلاب نیز در شعار سال وقتی تأکید بر اقتصاد داشته اند به عنصر محوری تولید اشاره دارد.
پیغامی به مراتب مختلف تولید در جامعه اشاره و ابراز کرد: حیازت و کاشت و داشت منابع، برداشت و کنش گری منابع طبیعی، ورود به عرصه مصنوعات و تولید صنعتی از جمله مراتب تولید است اما برای مراتب بالاتر تولید نیاز به ابزار تولید داریم که اولین مفهوم از سرمایه شکل می‌گیرد.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) بیان داشت: برای تولید بزرگ تر نیاز به سرمایه داریم که سرمایه به اشکال مختلف است، از جمله سرمایه اجتماعی که برای شکل گیری آن نیازمند نظام مدنی و قانونی هستیم، سرمایه معنوی که حتی غربی‌ها نیز برای خلق تولید بهتر آن را نیاز می‌دانند و سرمایه مالی از آن جمله است.
وی افزود: مشارکت در تولید به اشکال مختلف است، گاهی فرد به عنوان کارگر در تولید مشارکت داشته و به بازده و سود و زیان کاری ندارد و حقوق و مزد خود را دریافت می‌کند، گاهی نیروی کار در تولید مشارکت داشته تا از خروجی کار سهمی داشته باشد اما در صورتی که در سود و زیان مشارکت شرکت داشته باشد مورد تأیید فقه اسلامی است اما اگر با مشارکت سرمایه مالی خود درصدی را بردارد و برود بحث ربا مطرح می‌شود.
پیغامی به تبیین واژه دارایی، ثروت، سرمایه و پول در نظام اقتصادی پرداخت و گفت: ثروت‌هایی مانند باغ و ملک راکد هستند و کمتر در اقتصاد مورد استفاده هستند، دارایی به صورت مالی بوده و در تولید و اقتصاد نقش دارد، کلمه پول در عرصه مبادله به کار می‌رود و عبارت سرمایه در فضای تولید به کار می‌رود.
استاد دانشگاه افزود: اسلام با مفهوم ثروت موافق نیست که راکد بماند بلکه با دارایی موافق است تا در عرصه تولید وارد شود چنانچه که پولی که در فرآیند تولید نباشد به آن زکات تعلق می‌گیرد و در حقیقت یک نوع ابزار تنبیهی در اسلام در نظر گرفته شده است تا افراد وارد مسیر تولید شوند.
وی خاطرنشان کرد: هر چه جامعه پیشرفت، دنیای پیچیده‌تر می‌شود و با ورود و خروج سهامداری‌ها و شکل گیری نهادهای مختلف اقتصادی مواجه می‌شویم؛ به واسطه آن بنگاه‌های کاریابی، نهادهای واسطه کارگری و کارفرما، دادگاه‌ها برای گرفتن حق کارگر و سندیکاهای کارگری شکل می‌گیرد. شکل گیری دو نهاد بانک و نهاد بازار سرمایه که از آن به تعبیر از بورس می‌شود از آن جمله است.
پیغامی به نهاد بانکداری اشاره و ابراز کرد: در بانک‌ها سرمایه‌های خرد جمع شده به سرمایه گذاران و تولید کنندگان بزرگ منتقل می‌شود تا به واسطه مشارکت در تولید، سودی به سرمایه گذاران خرد تعلق گیرد اما نباید ربوی باشد و یا خود بانک با تجمیع پول‌ها و با سرمایه‌های بزرگتر وارد عرصه تولید شوند.
استاد دانشگاه افزود: اگر در بانکداری اسلامی با عقود مشارکت یا عقد مضاربه و یا با سایر عقود اسلامی این امکان فراهم شود که در تولید مشارکت کنیم، مشکلی وجود ندارد.
وی به بازار سهام و بورس اشاره و ابراز کرد: گاهی سهامی شدن امر تولید و سهم بردن از تولید و نهاد واسط مطرح می‌شود که باید از نظر فقهی مورد توجه قرار بگیرد. در این زمینه مباحث فقهی بسیاری مطرح است از جمله این که فرد علاوه بر سود، در زیان نیز شریک است همچنین برخی فقها به این امر فتوا داشته‌اند که کسی که نیروی انسانی خود را صرف کاری می‌کند در صورت زیان، در زیان شریک نیست و زیان برعهده صاحب سرمایه است چون او نیز نیروی کار خود را باخته و برداشتی نداشته است؛ احادیثی از امام صادق(ع) در این خصوص نقل شده است.
پیغامی به ضرورت توجه به بازارهای مدرن سرمایه مانند بورس در فرآیند تولید اشاره و ابراز کرد: ما در تمدن اسلامی به سر می‌بریم و باید به رونق تولید توجه شود. ما نیازمند نهاد واسط هستیم که افراد بتوانند با سرمایه‌های بزرگ در فضای امنی وارد عرصه تولید شوند؛ این کار نیاز به مشاوره و تأمین مالی دارد. همچنین گاهی فرد دارای سرمایه پایین است و با آن نمی‌تواند وارد بازار تولید شود ولی جامعه پیشرفت کرده و نیازمند تولید صنعتی در مقیاس بالاست؛ حال باید تصمیم گرفت که این سرمایه‌های کوچک در کجا استفاده شود؛ در این جا این نهادهای واسط معنا پیدامی کند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: برخی نسبت به مسائل اقتصادی نگاه جزئی نگر داشته و به بیان فعل مکلف و امور محدثه محدود هستند که این نظریه با فقه جامعه ساز، فقه نظام ساز و فقه حکومتی فرق دارد.
وی به سازوکار بورس اشاره کرد و بیان داشت: در اسلام نیز هر دو نوع مشارکت به صورت عام و خاص را قبول می‌کنیم، عرضه سهام نیز در بورس به دو شکل است یکی این که مالک کارخانه سهام خود را به شکل عرضه اولیه در بورس عرضه می‌کند و در قبال این عرضه اولیه به فرد سهام داده می‌شود که معتبر است؛ در نوع دیگر و عرضه ثانویه مبادله با شخص ثالث است.
پیغامی ابراز داشت: اولین نکته در عرضه اولیه بورس این است که یک نهاد تولیدی فرصت پیدا می‌کند که تأمین مالی کند و با فروش بخشی از مالکیت خود پول سرگردان مردم را در عرصه تولید تزریق کند و باعث رونق تولید شود اما وقتی سهام خود را به نفر بعدی منتقل کنم بازار لایه دوم پیدا می‌کند.
استاد دانشگاه افزود: در بازار بورس باید این امکان فراهم شود که سهامی‌های خاص به سهام‌های عام تبدیل شود؛ این نزدیکتر به مشارکت‌های مردمی است و مردمی شدن اقتصاد کمک می‌کند. تفاوت جوهری بین دنیای سرمایه داری با اقتصاد اسلامی وجود دارد، در دنیای سرمایه داری دموکراتیک به دنبال قدرت ثروتمندان هستند.
وی ابراز کرد: بازار بورس ساختاری دارد که به وکالت از ما بر غرری شدن، جاری شدن و تدلیس معاملات نظارت دارد؛ شرکت‌هایی که در بورس قبول شده باید نظارت فرآیندی را تحمل کنند. همچنین گاهی در بازار بورس سالم، خرید و فروش شرکتی را متوقف می‌کنند چون احساس می‌کنند تدلیس صورت گرفته یا با تبلیغات ارزش سهام بیشتر از قیمت واقعی عرصه می‌شود.
بنابر گزارش رسا، دکتر پیغامی افزود: شورای فقهی موجود در بازار بورس ثابت کرده است که به ابعاد کلان توجه ندارد و با فقه جز نگر وارد بورس شده است؛ این از ضعف‌های ما است که با فقه نظام ساز و کلان در مورد روش‌های مدیریت بازارهای بزرگ مانند بورس مورد بحث قرار داده نمی‌شود.
گزارش تفصیلی نشست به زودی در «شبکه اجتهاد» منتشر می‌شود.
