شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی، یکی از علمای ربانی و فقهای اصولی برجسته معاصر بود. او که از نوادر و نوابغ روزگار معاصر و جامع معقول و منقول بود، در علوم غریبه، ختومات، اذکار و ادعیه نیز استاد بلکه صاحب نظر بود. در این مقاله، بیشتر بر جهات فقهی و اصولی ایشان تمرکز شده است.
تولد و خاندان علمی: شیخ مجتبی قزوینی در حدود ۱۳۱۵ هق در قزوین در بیت علم و معنویت متولد شد. پدر حاج شیخ مجتبی قزوینی: آیت‌الله شیخ احمد تنکابنی، از علمای مقیم قزوین بود که تحصیلات حوزوی خود را در نجف به اتمام رسانده بود و در نجف از خواص اصحاب آیت‌الله میرزا حسین خلیلی طهرانی متوفی ۱۳۲۶ هق بود. ایشان پس از پایان تحصیلات حوزوی به قزوین برگشت و در آنجا اقامت نمود. بعدها در سفری خانوادگی به نجف در حدود سال ۱۳۳۰ هق در نجف دارفانی را وداع گفت.
مادر حاج شیخ مجتبی قزوینی: دختر فقیه بزرگوار آیت‌الله شیخ محمدتقی تنکابنی بود که به هنگام اقامت آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی در روستای قلندرآباد فریمان در زمان حکومت رضاخان فوت کرد و در جوار امام‌زاده آنجا به خاک سپرده شد. مادر حاج شیخ مجتبی قزوینی در جریان عنایتی به آقا شیخ مجتبی قزوینی در مشهد توسط امام زمان علیه‌السلام حضور داشته است. در هنگام فوت نیز گویا این بانوی مؤمنه منتظر آمدن اهل‌بیت علیهم‌السلام بوده است و با دیدن ایشان به آرامی سر به روی دست خود گذاشته و آقا شیخ مجتبی قزوینی فکر کرده که به خواب رفته است ولی وقتی دقت می‌‌کند، میبیند مادر فوت کرده است. مادر حاج شیخ مجتبی قزوینی، دختر فقیه بزرگوار آیت‌الله شیخ محمدتقی تنکابنی بود.
جد حاج شیخ مجتبی قزوینی: فقیه بزرگوار آیت‌الله شیخ محمدتقی تنکابنی متولد رامسر بود. تحصیلات عالی حوزوی را در عتبات عالیات عراق نزد حضرات آیات میرزای شیرازی و سید اسماعیل صدر به پایان برد و به توصیه ایشان به قزوین مهاجرت و در این شهر اقامت نمود. این فقیه بزرگوار، سه فرزند داشت. یک دختر (که مادر حاج شیخ مجتبی قزوینی بود و با آیت‌الله شیخ احمد تنکابنی ازدواج کرد) و دو پسر. پسرها به نام علی‌اکبر و محمدباقر بودند که بعدها طلبه شدند و به اجتهاد رسیدند.
دایی‌ها: آقا شیخ مجتبی قزوینی،دو دایی داشت که هر دو مجتهد و فقیه بوده و تحصیلات عالی حوزوی در نجف داشتند. به نام آیت‌الله شیخ علی‌اکبر الهیان تنکابنی که در قزوین متولد شد و در سفرهایی به مشهد به منزل آقا شیخ مجتبی قزوینی وارد میشد و اهل کمالات معنوی و کرامات بوده است و شیخ مجتبی قزوینی داستان‌هایی از ایشان نقل می‌‌کند و آیت‌الله شیخ محمدباقر الهیان تنکابنی که متولد در نجف بوده. این دو بزرگوار در نجف تحصیلات عالی حوزوی داشتند و از جمله شاگردان آخوند خراسانی بودند.
برادران: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی دو برادر به نام آقا عبدالله و آقا شیخ مرتضی داشت که آقا عبدالله در سفر خانوادگی به همراه پدر و مادر در نجف در دوران نوجوانی در دستان آقا شیخ مجتبی قزوینی فوت کرد و آقا شیخ مرتضی در سنین پیری در سال ۱۳۶۲ هش در مشهد فوت کرد و در مشهد نیز به خاک سپرده شد.
خواهر: آقا شیخ مجتبی قزوینی، یک خواهر به نام خدیجه داشت. خواهر ایشان با فقیه بزرگوار آیت‌الله سید موسی زرآبادی ازدواج کرد که حاصل ازدواج، دو پسر به نام آیت‌الله سید جلیل زرآبادی و آقا سید خلیل زرآبادی بود. آقا سید موسی زرآبادی پس از فوت در صحن امام‌زاده حسین قزوین به خاک سپرده شد. همسر ایشان خانم خدیجه زرآبادی نیز در همان اطراف به خاک سپرده شد. پسران آن‌ها نیز آقا سید جلیل و آقا سید خلیل در کنار پدر به خاک سپرده شدند.
بنابراین حاج شیخ مجتبی قزوینی، در یک خاندان علمی متولد شد، رشد و پرورش یافت. پدرش تحصیل کرده حوزه نجف بود. پدر بزرگ مادری‌اش نیز از شاگردان حضرات آیات میرزای شیرازی و سید اسماعیل صدر و دایی‌هایش نیز از شاگردان آخوند خراسانی بودند. در چنین محیطی علمی و معنوی پرورش یافت.
تحصیلات حوزوی: حاج شیخ مجتبی قزوینی تصمیم گرفت که راه خاندان خود یعنی طلبگی و سربازی امام زمان علیه‌السلام را در پیش بگیرد. او زیر نظر پدر و دایی‌هایش، دروس طلبگی را در قزوین آغاز کرد. شیخ مجتبی، خوش استعداد بود و در تحصیل علم نیز بسیار کوشا بود. با جدیت در محضر اساتید، حاضر میشد و کمتر فرصت تحصیلی را از دست میداد. دروس مقدماتی را در قزوین خواند و به نقلی تهران نیز تحصیلاتی داشت. سپس به همراه خانواده به نجف رفت. پدرش در نجف در حدود سال ۱۳۳۰ هق درگذشت. به نقل آقازاده شیخ مجتبی قزوینی از پدر، آنجا حدود ۷ سال اقامت و از محضر اساتید بزرگ نجف استفاده کرد.
برخی از اساتید ایشان در نجف آن چنانکه خود ایشان گه گاهی به آن تصریح نموده است عبارت‌اند از: حضرات آیات عظام: میرزا محمدحسین نائینی، شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، سید ابوالحسن اصفهانی و… . از جمله اساتید دیگر ایشان در نجف حضرات آیات سید محمدکاظم یزدی، آقا ضیا عراقی و میرزا محمدتقی شیرازی نیز نقل شده است. ایشان در مدت اقامت در نجف از جمله با آیت‌الله خویی، همدرس و هم مباحثه بود و مدتی با ایشان در درس میرزای نائینی شرکت میکردند.
استعداد و درک فهم و جدیت تحصیلی و پیشرفت علمی آقا شیخ مجتبی قزوینی در حدی بود که آیت‌الله خویی به آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی بعدها فرموده بودن: اگر شما در نجف می‌‌ماندی، مانند ما، یکی از مراجع بزرگ نجف می‌‌شدی. این مطلب را از استاد محمدرضا حکیمی شنیدم که مستقیم از استاد خود، آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی نقل فرمودند.
مناسب است در اینجا گفته شود: نویسنده کتاب گنجینه دانشمندان در جلد ۷ گنجینه به شرح حال علمای مشهد از جمله آقا شیخ هاشم قزوینی و آقا شیخ مجتبی قزوینی پرداخته است. آنچه قطعی است آقا شیخ مجتبی قزوینی در قزوین متولد شده و سال‌ها در نجف به تحصیل پرداخته است و از اساتید آنجا استفاده علمی کرده است و آقا شیخ هاشم قزوینی متولد یکی از روستاهای قزوین است و برای تحصیلات حوزوی در نجف نرفته است؛ اما نویسنده گنجینه دانشمندان که شرح حال این دو بزرگوار را گرفته به خاطر تشابه نام این دو بزرگوار هنگام نوشتن شرح حال ایشان، سهواً محل تولد ایشان را اشتباه ذکر کرده و تحصیلات حوزوی نجف آقا شیخ مجتبی قزوینی را به نام آقا شیخ هاشم قزوینی نوشته است. در آنجا از اساتید ایشان به آقا ضیا الدین عراقی نیز اشاره می‌‌کند. آقازاده حاج شیخ مجتبی قزوینی نیز فرمود: من نیز شنیده‌ام که از اساتید پدرم آقا ضیا عراقی بوده است. با توجه به جدیت آقا شیخ مجتبی قزوینی در تحصیل معقول و منقول و بودن اساتید بزرگ فلسفه و عرفان در نجف مانند شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، سید حسین بادکوبه‌ای، سید احمد کربلایی، و… به نظر میرسد از این اساتید بزرگ نجف نیز در معقول بهره برده باشد.
آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی پس از چند سال اقامت در نجف و درک اساتید بزرگ نجف، به قزوین بازگشت. طلاب و فضلا و علمای قزوین به دیدن ایشان می‌‌آیند و مباحثات علمی که سنت حسنه رایج بین علمای حوزه است، مابین آن‌ها در می‌‌گیرد. آقا شیخ مجتبی قزوینی که استاد دیده نجف است، از نظر علمی بر آن‌ها غالب می‌‌شود. تحصیل در نجف و غلبه در بحث علمی با فضلا و علمای قزوینی، مقداری غرور علمی برای آقا شیخ مجتبی قزوینی حاصل نمود. مرحوم آیت‌الله سید موسی زرآبادی قزوینی که در آن زمان، جامع علوم عقلی و نقلی و علوم غریبه و ختومات و اذکار و…بوده، متوجه این نکته میگردد و آقا شیخ مجتبی قزوینی را به چالش علمی می‌‌کشاند و در هر موضوع علمی و رشته‌های مختلف فقه و اصول و … در بحث علمی ایشان را به چالش می‌‌کشاند خصوصاً در بحث کفایه الاصول آخوند خراسانی تا آنجا که آقا شیخ مجتبی قزوینی احساس می‌‌کند در برابر علم آقا سید موسی زرآبادی و گستره علمی وی در علوم فقه، اصول و … ناتوان و عاجز است؛ ناچار سر تسلیم فرو آورده و اعتراف می‌‌کند و از آقا سید موسی زرآبادی می‌‌خواهد وی را به شاگردی قبول کند و پس از مدتی اصرار و امتناع و …بالاخره آقا سید موسی زرآبادی ایشان را به شاگردی قبول می‌‌کند.
مرحوم آقا سید موسی زرآبادی می‌‌فرماید: در زمان تحصیل، نوشته‌هایی در بحث کتاب کفایه الاصول دارم، آن‌ها را مطالعه کنید. وقتی آقا شیخ مجتبی قزوینی آن‌ها را مطالعه می‌‌کند، میبیند چقدر دقیق و محققانه است و می‌‌گوید: اگر این کفایه است پس آنچه ما خواندیم چه بود؟ آری، آقا سید موسی زرآبادی، هم به تهذیب نفس آقا شیخ مجتبی قزوینی پرداخته و عجب و غرور علمی وی را از ایشان دور می‌‌کند و هم در جهات فقه و اصول و معقول و … علوم غریبه و ختومات و اذکار و … ایشان را آگاه و تقویت مینماید.
طبق فرمایش حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ حبیب‌الله احمدی، آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی در قزوین، به اشاره آقا سید موسی زرآبادی، به درس دو نفر از اساتید قزوین رفته و از محضر علمی آن‌ها نیز استفاده علمی مینماید (بنا به نقل حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ حبیب‌الله احمدی، آقازاده آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی). در کتاب متأله قرآنی تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ محمدعلی رحیمیان فردوسی، از اساتید قزوین ایشان میرزا فتاح شهیدی و هبه الله (تلاتری) کلانتری نیز نقل شده است که احتمالاً همان دو استاد مذکور هستند.
اقامت در مشهد و تحصیل: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی سپس برای ادامه تحصیل به مشهد رفته و از اساتید معقول و منقول آنجا بهره می‌‌گیرد. آقا شیخ مجتبی قزوینی در مشهد، در درس خارج فقه آیت‌الله میرزا ابوالقاسم معین الغربا متوفی ۱۳۳۹ هق در مشهد از شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتی و…شرکت می‌‌کند. میرزا ابوالقاسم معین الغربا از فقهای بزرگ مقیم مشهد و صاحب رساله عملیه بوده است و از شاگردان اخلاقی ملاحسین قلی همدانی و … نیز بوده است که طبیعی است در این جهات نیز مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی از وی استفاده می‌‌کند. آیت‌الله شیخ محمد معین الغربا نوه آیت‌الله میرزا ابوالقاسم معین الغربا از شاگردان آقا شیخ مجتبی قزوینی بود که طبق گفتگویی که با ایشان داشتم، فرمود: آقا شیخ مجتبی قزوینی فرمودند: من نزد جد شما خارج فقه می‌‌خواندم. این نکته نیز قابل تذکر است که با توجه به آنکه میرزا ابوالقاسم معین الغربا متوفی ماه صفر ۱۳۳۹ هق در مشهد است، بنابراین آقا شیخ مجتبی قزوینی قدر متیقن در سال ۱۳۳۹ هق یا قبل از آن در مشهد اقامت داشته و به تحصیل حوزه مشغول بوده است و اینکه برخی افراد آغاز ورود و اقامت ایشان را بعد از سال ۱۳۴۰ هق نوشته‌اند، اشتباه است.
از جمله اساتید دیگر خارج فقه و اصول ایشان در مشهد، آیات عظام: میرزا محمد آقازاده خراسانی، حاج‌آقا حسین قمی و میرزا مهدی اصفهانی است. به نظر میرسد از درس خارج حضرات آیات: سید علی سیستانی، شیخ مرتضی آشتیانی و میرزا احمد کفایی نیز استفاده کرده باشد زیرا از استاد شیخ عبدالرضا کفایی شنیدم که (فرزند آیت‌الله میرزا احمد کفایی فرزند آخوند خراسانی) از پدر خویش نقل می‌‌فرمودند که آقا شیخ مجتبی قزوینی، شاگرد ایشان بوده است. همچنین در اسناد باقی مانده از آقا شیخ مجتبی قزوینی، اجازه تدریس فقه و اصول ایشان از آقا شیخ مرتضی آشتیانی و آقا میرزا محمد آقازاده آمده است که در نامه درخواست کرده که «با توجه به آنکه من سال‌ها در محضر شما شاگردی کرده‌ام، اگر صلاحیت تدریس فقه و اصول من را تأیید می‌‌کنید، گواهی نمایید». آقا میرزا محمد آقازاده خراسانی و آقا شیخ مرتضی آشتیانی نیز تأیید نموده و صلاحیت ایشان را برای تدریس فقه و اصول گواهی نموده است.
همچنین به نظر میرسد با توجه به آنکه آقا شیخ مجتبی قزوینی و آقا شیخ هاشم قزوینی، هر دو قزوینی و رفیق و مأنوس با یکدیگر بوده‌اند و در مشهد اکثر اساتید ایشان مشترک بوده است، از درس خارج فقه آیت‌الله سید علی سیستانی بزرگ متوفی ۱۳۴۰ هق نیز استفاده نموده باشد زیرا آقا شیخ هاشم قزوینی از شاگردان درس خارج فقه آقا سید علی سیستانی بوده و از این درس بسیار تعریف می‌‌نموده است و ظاهراً عکسی نیز وجود دارد که آقا شیخ مجتبی قزوینی و آقا شیخ هاشم قزوینی و آقا سید علی سیستانی در کنار یکدیگر مشاهده می‌‌شوند.
طبق رسوم سنت‌های حوزوی، برای فهم بهتر درس، طلاب با یکدیگر مباحثه می‌‌کنند و ظاهراً هم مباحثه‌های حاج شیخ مجتبی قزوینی در مشهد، حضرات آیات شیخ هاشم قزوینی، شیخ کاظم مهدوی دامغانی، شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای بودند، زیرا که تقریباً هم سن و سال و هم دوره و همدرس بوده و در معقول و منقول در مشهد، اکثر اساتید آن‌ها مشترک بوده و سال‌ها، از رفقای صمیمی حوزوی یکدیگر بودند و بعد از اتمام تحصیل، همه این بزرگان از اساتید برجسته حوزه علمیه مشهد می‌‌شوند که تا پایان عمر نیز رفاقت و صمیمیت ایشان ادامه یافت.
تحصیل در قم: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی حدود دو سال نیز در قم به تحصیل پرداخته و از محضر اساتید آنجا بالأخص درس خارج آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی استفاده نموده و طبق نقل حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای شیخ محمدعلی رحیمیان فردوسی در کتاب متأله قرآنی، از آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی به دریافت اجازه اجتهاد نائل می‌‌آید. بعید نیست در ایام اقامت در قم از سایر اساتید برجسته خارج فقه و اصول و همچنین اساتید برجسته معقول قم نیز بهره گرفته باشد. همچنین در زمانی که آیت‌الله بروجردی در بروجرد اقامت و به تدریس خارج اشتغال داشت، مدت یک سال نیز از درس خارج فقه ایشان در بحث نکاح استفاده نموده که تقریرات آن درس را نیز نوشته بودند(ر.ک: متأله قرآنی تألیف محمدعلی رحیمیان فردوسی، زندگی‌نامه تحصیلی آقا شیخ مجتبی قزوینی،همچنین گفتگوی اینجانب با استاد علی ملکی میانجی)
تدریس فقه و اصول: با توجه به آنکه آقا شیخ مجتبی قزوینی، خود از مدرسان برجسته حوزه علمیه مشهد در معقول و منقول بوده است، طبق سنت حوزوی، قاعدتاً از همان ابتدای تحصیل، به تدریس نیز اشتغال داشته است؛ بنابراین انتظار داریم در قزوین، نجف و بالأخص مشهد به تدریس اشتغال داشته باشند.
طبق قراین و شواهد مرحوم آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی، از حدود سال ۱۳۴۰ هق در مشهد به تدریس فقه و اصول اشتغال داشته‌اند. در سال ۱۳۴۷ هق معادل ۱۳۰۷ هش که حکومت رضاخان بر روحانیت سخت گرفت و اجازه پوشیدن لباس روحانیت را فقط به مجتهدین و مدرسین فقه و اصول و… میداد؛ مجتهدین و مدرسین فقه و اصول برای پوشیدن لباس روحانیت، باید از مراجع تقلید و اساتید برجسته فقه و اصول، اجازه اجتهاد و صلاحیت تدریس فقه و اصول می‌‌گرفتند تا بتوانند لباس روحانیت پوشیده و به تدریس فقه و اصول اشتغال ورزند. در این زمان، آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی نیز به این مناسبت از برخی از اساتید خویش و فقهای بزرگ، درخواست اجازه اجتهاد و گواهی صلاحیت تدریس فقه و اصول نمود.
اجازات اجتهاد: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی در فقه و اصول با جدیت به تحصیل پرداخت تا به درجه اجتهاد نائل آمد. حضرات آیات عظام: سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا مهدی اصفهانی اجتهاد ایشان را تأیید نمود که گواهی کتبی آن‌ها الآن موجود است.
حجت‌الاسلام آقا شیخ روح‌الله عربشاهی مدعی است که علاوه بر این اجازات اجتهاد، وی متن اجازه اجتهاد میرزای نائینی به آقا شیخ مجتبی قزوینی را نیز دیده است. حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمدعلی رحیمیان فردوسی در کتاب متأله قرآنی در بخش زندگی‌نامه تحصیلی آقا شیخ مجتبی قزوینی، تصریح می‌‌کند که در حدود ۱۳۴۰ هق درس شیخ عبدالکریم حائری یزدی شرکت نموده و از ایشان اجازه اجتهاد دریافت نموده است.
گواهی تدریس فقه و اصول از اساتید برجسته: همچنین فقهای عالی‌قدر و اساتید برجسته فقه و اصول ایشان، صلاحیت تدریس ایشان برای فقه و اصول را گواهی نمودند؛ مانند حضرات آیات عظام: آقا شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزای نائینی، میرزا مهدی اصفهانی، میرزا محمد آقازاده خراسانی، شیخ مرتضی آشتیانی و…
صفحه ۸۳۳ کتاب احیاگر حوزه خراسان: اجازه تدریس فقه و اصول و اجازه روایت میرزای نائینی به آقا شیخ مجتبی قزوینی:
فان جناب العالم العامل التقی و الفاضل المهذب الزکی عمده الاعلام و ثقه الاسلام جناب الشیخ المجتبی القزوینی المجاور بالمشهد المقدس الرضوی علی مشرفه و آبائه و ابنائه المعصومین افضل الصلوه و التحیه من الافاضل المجاورین و المدرسین بذالک المشهد المقدس و هو مجاز عنا فی تدریس الفقه و الاصول وفق الله المشتغلین بالاستفاده من جنابه و قد اجزت له ان یروی عنی جمیع ماصحت لی روایته من مصنفات اصحابنا …: شوال ۱۳۴۷ الاحقر محمدحسین الغروی نائینی
آیت‌الله سید باقر قزوینی از علمای برجسته قزوینی در بیت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی بوده و مورد اعتماد ایشان بوده است، با توجه به شناخت علمی ایشان از آقا شیخ مجتبی قزوینی برای تدریس فقه و اصول، در نامه‌ای به آقا شیخ عبدالکریم حائری یزدی، درخواست اجازه تدریس فقه و اصول برای ایشان را مینماید و آن بزرگوار نیز تأیید نموده و گواهی مینماید. اینک متن این درخواست سید باقر و اجازه صادره حاج شیخ تقدیم میگردد:
در کتاب احیاگر حوزه خراسان صفحه ۸۳۰: اجازه تدریس فقه و اصول آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی:
شرف عرض اقدس حضرت آیت‌الله العظمی دامت برکاته وجوده الشریف می‌‌رساند چون جناب مستطاب زبده الفضلائ و الاعلام و قدوه العلمائ الفخام آقای شیخ مجتبی قزوینی مقیم ارض اقدس و مجاور مشهد مقدس رضوی سنوات عدیده است در آن بلده مقدسه مشغول تدریس فقه و اصول می‌‌باشد و از هر جهت اهلیت و صلاح را دارا می‌‌باشد فلذا مستدعی است به مشار الیه اجازه فرمایید در تدریس فقه و اصول کما کان مشغول باشد: الاحقر العاصی باقر بن ابوتراب الحسینی القزوینی
بسم‌الله الرحمن الرحیم جناب مستطاب آقای معظم له از طرف (جانب) حقیر مجاز و ماذون هستند در تدریس فقه و اصول و ان‌شاءالله در تهذیب اخلاق طلاب کوتاهی نمی‌‌فرمایند حرره الاحقر عبدالکریم حائری
صفحه ۸۳۱ کتاب احیاگر حوزه خراسانی، اجازه میرزا محمد آقازاده
اجازه تدریس فقه و اصول از سوی آیت‌الله میرزا محمد آقازاده خراسانی به آقا شیخ مجتبی قزوینی:
مراتب علمیه و عملیه لیاقت جنابعالی از برای تدریس اصول و فقه جای تردید نیست و اجازه می‌‌دهم که اصول و فقه تدریس بفرمایید: فی شهر شوال ۱۳۴۷
آیت‌الله شیخ مرتضی آشتیانی نیز اجازه تدریس فقه و اصول آیت‌الله میرزا محمد آقازاده خراسانی را حاشیه زده و تأیید می‌‌نمایند.
اجازه تدریس فقه و اصول آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی به آقا شیخ مجتبی قزوینی صفحه ۸۳۲:
جناب مستطاب عماد العلمائ الاعلام صفوه الحکمائ العظام جامع المعقول و المنقول، معلم الفقه و الاصول، آقا شیخ مجتبی قزوینی دامت برکاته از فضلای معتمدین و اجلائ مدرسین و علما و عملا از ممتازین هستند و علو مقام ایشان در طول مدت چند سال وجدانی احقر شده، برحسب اجازات اجتهادی که از جمیع حضرات ایات الله مراجع تقلید دارم قیام و لیاقت جناب ایشان را به تدریس علمین شریفین فقه و اصول تصدیق و اجازه می‌‌نمایم کثر الله امثاله و ادام ایام افاضاته: مدرس غروی محمد مهدی الاصفهانی
تذکر: این اجازه حدود سال ۱۳۴۷ هق معادل سال ۱۳۰۷ ه ش صادر شده است.
بخشی از عبارات مرحوم میرزا در تجلیل از شخصیت علمی و معنوی آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی:
جناب مستطاب صفوه الافاضل الاعلام فخرالعلما الکرام الحاوی للکمالات العلمیه و العملیه و الجامع فی العلوم العقلیه و النقلیه الورع التقی و المهذب الزکی المصطفی من الله شانه بالقدره علی النظر فی المدارک و الاستنباط و المجتبی من الله العزیز الوهاب بقوه اول (اولی شاید هم به معنای بالاترین باشد) درجه الاجتهاد آقای شیخ مجتبی قزوینی عازم تشرف بمحضر مقدس و حفظ جناب ایشان در غایت اهمیت است، حضرت احدیت جلت عظمته بعد از وصول مراتب فضل و تحصیل حکمت و علوم عقلیه و کمالات بشریه موفق فرموده ایشان را در مراجعه به علوم الهیه و معارف حقه الهی اهل‌بیت عصمت و طهارت …مقامات شامخه ایشان را کمال اهمیت حفظ شود: مهدی اصفهانی
صفحه ۸۳۵ کتاب احیاگر حوزه خراسان: مرحوم میرزا مهدی اصفهانی ضمن نامه‌ای برای یکی از بزرگان که به احتمال زیاد میرزای نائینی است، از شخصیت علمی و معنوی آقا شیخ مجتبی قزوینی تجلیل نموده و ایشان را برای آن بزرگ معرفی مینماید.
اختصاص آقا شیخ مجتبی قزوینی به میرزا مهدی اصفهانی:
آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی، فقیه اصولی بزرگ مشهد و از شاگردان برجسته و خاص میرزای نائینی بود. ایشان در حدود سال ۱۳۴۰ هق به مشهد آمد و به تدریس خارج فقه و اصول و معارف پرداخت. آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی، سال‌ها در درس خارج فقه و اصول و معارف ایشان شرکت نمود و در زمره برجسته‌ترین شاگردان ایشان درآمد. آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی، اجتهاد آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی را تأیید نموده و بر آن تصریح مینماید. ایشان می‌‌نویسد: به درجه اول اجتهاد نائل آمده است. همچنین آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی را “جامع معقول و منقول” معرفی مینماید.
برترین شاگرد میرزا مهدی اصفهانی: از حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ حبیب‌الله احمدی -آقازاده آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی- شنیدم که فرمود: پدرم یک‌بار فرمودند: مرحوم میرزا فرمودند: آنچه داشتم، به آقا شیخ مجتبی منتقل کردم.
جناب آقای دکتر علی شکوری از اساتید دانشگاه و از بستگان آیت‌الله میرزا حسنعلی مروارید نقل کرد که از مرحوم آیت‌الله میرزا حسنعلی مروارید شنیدم که فرمودند: “برترین شاگرد آقا میرزا مهدی اصفهانی، آقا شیخ مجتبی قزوینی بود. نه‌تنها من این را می‌‌گویم بلکه نظر خود مرحوم میرزا مهدی اصفهانی نیز همین بود و بر آن تصریح فرمودند.”
تبحر در فقه و اصول: تبحر آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی در فقه و اصول، از جمله از طریق اجازات اجتهاد ایشان و همچنین اجازات صلاحیت تدریس فقه و اصول ایشان که از سوی اساتید برجسته فقه و اصول ایشان گواهی شده است، آشکار میگردد.
آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی، در عظمت تبحر ایشان در فقه و اصول، نه‌تنها اجتهاد ایشان را تأیید نموده بلکه تصریح کرده است که به درجه اول اجتهاد، نائل آمده است؛ و طبق نقل مرحوم آیت‌الله مروارید، ایشان را برترین شاگرد خود می‌دانسته است.
در میان فقهای برجسته، کمتر فقیهی به عظمت صاحب جواهر داریم. کتاب جواهر، از کتب فقهی ممتاز و کم نظیر شیعه است که یک دوره فقه است و دقیق و محققانه نوشته شده است. کمتر استادی در فقه وجود دارد که این کتاب را مطالعه جدی کرده و احاطه کامل به آن داشته باشد؛ اما آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی از معدود فقهایی است که جدی و کامل کتاب جواهر را از ابتدا تا انتها مطالعه کرده و به آن اشراف داشته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی نوروزی از شاگردان آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی از آن بزرگوار نقل کردند که: “من شش دور کتاب جواهر را مطالعه کرده‌ام.”
آثار و تألیفات فقهی و اصولی: با توجه به جدیت تحصیلی و رایج بودن نوشتن تقریرات درسی اساتید، به نظر میرسد آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی، تمام درس‌های فقه و اصول در دوران سطح را حاشیه بر این کتب زده باشند و توضیحات اساتید را درج کرده باشند. همچنین که قطعی است: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی به مناسبتی به مدت یک سال در بروجرد اقامت نموده و در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی شرکت مینماید. موضوع بحث خارج فقه ایشان، نکاح بوده و بحث مهریه که تقریرات این درس را ایشان نوشته‌اند. طبق گفتگوی که با استاد علی ملکی میانجی (فرزند آیت‌الله محمدباقر ملکی میانجی از شاگردان آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی) داشتم، به این مطلب تصریح فرمود.
تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی که در آن مبانی میرزای نائینی را تقریر می‌نمودند و شاگردان این تقریرات را یادداشت میکردند. ظاهراً بر اساس همین نوشته‌های تقریرات بوده است که شاگردان از ایشان می‌خواهند تقریرات درس میرزای نائینی را که آقا میرزا مهدی اصفهانی برای شاگردان تدریس کرده است و شما سماع کرده‌اید، برای ما تدریس کنید. استاد محمد واعظ زاده خراسانی فرمود: برای ما تدریس کردند؛ و حدود سه سال طول کشید. قطعاً از حافظه نمی‌توانند این مدت تدریس کنند و لابد از تقریرات درس ایشان، تدریس میکردند. چون اواخر عمر استاد محمد واعظ زاده بود، دقیقاً یادشان نیامد که از روی تقریرات خودشان تدریس میکردند یا نه ولی اجمالاً همین نظر را تقویت نمودند.
احتمالاً تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله میرزا محمد آقازاده؛ تقریرات درس خارج فقه حاج‌آقا حسین قمی و تقریرات خارج فقه آیت‌الله میرزا ابوالقاسم معین الغربا
وفات: این فقیه باکمال و با معنویت که عمری در تحصیل فقه آل محمد علیهم‌السلام تلاش نمود و قریب به نیم‌قرن نیز به تدریس فقه و اصول اشتغال ورزید و شاگردان فاضل و گران‌قدری را تربیت نمود و در جهت ترویج فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام، همیشه کوشا بود، در روز ۲۲ ذی‌الحجه ۱۳۸۶ هق معادل ۱۴ فروردین سال ۱۳۴۶ هش در مشهد درگذشت و پس از تشییع جنازه در حرم مطهر امام رضا علیه‌السلام به خاک سپرده شد.
