شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد مبلغی، در سخنانی بر نقش و جایگاه محقق کرکی در حوزه فقه و اصول اسلامی تأکید و تصریح کرد: بخشی از تحولاتی که محقق کرکی نسبت به فقه و اصول ایجاد کرد تحولاتی است که ماهیت و کارکرد روشی دارد و این تحولات روشی در ۴ سنخ قابل تقسیم‌بندی است.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری و مدرس خارج فقه حوزه علمیه طی سخنانی در کنگره علمی «بزرگداشت محقق کرکی، فقیه و محقق برجسته جهان اسلام» در لبنان به چهار شیوه نوآوری محقق کرکی در روش استنباط پرداخت و در این خصوص گفت: محقق کرکی، ستاره درخشان علوم اسلامی است که به طور چشمگیری در عالم فقه برجستگی یافت و به محقق ثانی لقب گرفت. او نقش مهمی در حوزه فقه و اصول اسلامی ایفا کرد و در عرصه اجتهاد نوآوری‌های بسیاری را به ارمغان آورد. بخشی از تحولاتی که محقق کرکی نسبت به فقه و اصول ایجاد کرد تحولاتی است که ماهیت و کارکرد روشی دارد. مقصود این است که وی با نوآوری‌های خود، عناصر جدیدی را به روش اجتهاد فقهی و اصولی افزود.
وی در ادامه تحولات روشی را که محقق کرکی سبب شده است در ۴ سنخ تقسیم‌بندی کرد و گفت: نخست، نوآوری در استناد به اصل حکمت کلامی است. استناد به اصل حکمت کلامی، قبل از محقق کرکی نیز صورت گرفته است، اما آنچه که محقق کرکی انجام داده، این است که او بر پایه اصل حکمت کلامی، قاعده اصولی «تبعیت عموم ازمانی از عموم افرادی» را تأسیس کرده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری توضیح داد: این قاعده (تبعیت عموم ازمانى از عموم افرادى) دو تحول بزرگ را به وجود آورد. یکی، پیدایش اصطلاح «عموم ازمانی» در اصول بود که اهمیت فزاینده‌ای به دست آورد و به نوبه خود، درهای جدیدی را برای پژوهش‌های اصولی باز و به تولید ادراکات، مفاهیم و حتی تأسیس قواعد اصولی تازه‌ای کمک کرد، مثل دو قاعده: «تخصیص عام افرادی به معنای مخالفت با اصاله الاطلاق در حوزه عموم ازمانی» و «تقیید اطلاق موجب تخصیص عموم نیست».
این استاد خارج فقه حوزه علمیه گفت: تحول دیگر، تطبیق این قاعده و اندیشه‌های نشئت گرفته از آن بر آیه شریفه «اوفوا بالعقود»، بود که مباحث مهمی را در ارتباط با برخی از خیارات و معاطات و غیره به وجود آورد. این مباحث باید در جایگاه مناسب خود مورد بررسی و ارائه قرار گیرند. مثال دیگر: قاعده «جریان احکام شرع بر مسمیات از رهگذر اسامى» است. وی در اثبات این قاعده می‌گوید زیرا مخاطب به احکام شریعت، همه مردم هستند پس احکام بر آنچه که متفاهم بین مردم عرفاً یا لغتاً است حمل می‌گردد و این مناسب حکمت الهی است.
مبلغی دومین نوآوری محقق کرکی در استنباط را عنصر اعتباربخشی به دیدگاه اجتماعی فراگیر دانست و توضیح داد: محقق ثانی بر این اساس ضابطه‌ای روشی را ارائه کرد که از دو مؤلفه تشکیل می‌یابد یکی آنکه در ارتباط با یک موضوع، سلوکی اجتماعی به صورت فراگیر از حیث زمانی و مکانی وجود داشته باشد، و دیگر اینکه شارع، سخنی یا فعلی در انکار این رفتار استوار و ریشه یافته در نزد جوامع از خود نشان ندهد، در این صورت این سلوک از حیث شرعی معتبر خواهد بود.
وی گفت: محقق کرکی از این ضابطه در جهت اثبات حکم جواز برای نگاه به کف و وجه زنان (مادام که با ریبه همراه نباشد)، بهره می‌گیرد و می‌گوید: نزد مردم هر عصر (به‌ویژه اهل روستاها و بادیه‌نشین‌ها) بیرون آمدن زنان با صورت و کفّین باز امری رایج است و از طرف دیگر، شارع در این خصوص انکاری ارایه نکرده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری عنصر مرجعیت عرف در تعیین مفاهیم و تعریف موضوعات و تعیین مصالح را سومین نوآوری محقق کرکی در روش استنباط توصیف و بیان کرد: محقق کرکی خمیرمایه‌های رویکرد تمرکز بر عرف در فهم مفاهیم و تعریف موضوعات را عمق بخشید و در این خصوص این سه قاعده را ارائه کرد: قاعده «اعتبار حقیقت عرفى در صورت انتفاء حقیقت شرعى»؛ قاعده «معیار بودن مصلحت عرفی برای تقدیر حق شرعی» و نیز قاعده‌ای که قبلاً گذشت مبنی بر قاعده «جریان احکام شرع بر مسمیات بواسطه اسامى».
استاد درس خارج حوزه علمیه چهارمین شیوه نوآوری محقق کرکی در روش استنباط را ارائه عناصر روشی عقل‌پایه دانست و گفت: بر این اساس محقق ثانی عناصر زیر را ارایه کرد:
الف) عنصر تمرکز بر قبح عقلی و به کارگیری آن در تفکر فقهی؛ محقق ثانی از باب مثال می‌گوید: غصب عقلاً قبیح است، و نزد هیچ ملتی از ملل جایز نیست، [در نتیجه] تمکین کردن به قبیح و تقریر آن امر قبیحی است و نیز می‌گوید: خداوند امر به قبیح و تکلیف به آنچه مقدور نیست نمی‌کند.
ب) اندیشه معیار بودن عقلانیت در اعتبار حکم شرعی؛ بر این اساس محقق کرکی می‌گوید اگر حکم فرو بستن چشم‌ها که در آیه شریفه «وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ» آمده است را تعمیم به آحاد مردم کنیم، دیگر مردم در خیابان‌ها و راه‌ها چشم باز نمی‌کردند.
مبلغی افزود: طبعاً محقق کرکی نتیجه‌ای که می‌خواهد بگیرد این است که چون این حکم غیر عقلانی است پس آن، منتفی است.
گفتنی است، کنگره علمی بزرگداشت محقق کرکی، فقیه و محقق برجسته جهان اسلام با حضور علما، فضلا و اندیشمندانی از جمهوری اسلامی ایران، لبنان، عراق و سوریه در مجمع «محقق کرکی» واقع در کرک نوح بقاع لبنان برگزار شد و پس از پنج روز فعالیت جمعه گذشته، ۲۳ تیر به کار خود پایان داد.
