واکاوی توریسم معنوی در تراث فقهی شیعه

مؤلفه اول و ذاتی گردشگری «معنویت» است؛ خداوند در همه‌جا حضور داشته و اختصاص به مکان‌های مقدس ندارد و از نظر منطق دینی «ذکر الله» در پهنای «ارض الله» قابل تحقق است و می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که ذات گردشگری «بدون هیچ قید و شرطی» معنویت ساز است؛ زیرا در قرآن نیز «الارض» در امر «سیروا» به‌صورت مطلق آمده است.

به گزارش شبکه اجتهاد، چهارمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی گروه فقه بین‌الملل و فقه گردشگری مؤسسه فتوح اندیشه با موضوع «واکاوی توریسم معنوی در تراث فقهی شیعه» با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی و به دبیری حجت‌الاسلام دکتر محمد قاسمی در قالب «حضوری ـ وبیناری» برگزار گردید.

دبیر علمی نشست در ابتدا، ضمن تبیین موضوع نشست، محورهای اصلی این نشست را ذیل عناوین «واکاوی مفهومی و مصداقی توریسم معنوی در تراث فقهی»، «موضوعات و مسائل مرتبط با توریسم معنوی در آثار فقهی شیعه» و «اصطیاد اصول و اهداف توریسم معنوی از تراث فقهی» معرفی نمود.

در ادامه استاد احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری، با بیان نقش مؤثر گردشگری در ایجاد معنویت در انسان، به بررسی دقیق این موضوع در سه مرحله پرداخت که این مراحل عبارت‌اند از «نظریه کلامی گردشگری»، «نظریه فقهی گردشگری» و «فقه گردشگری».

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس سپس به تبیین نظریه کلامی گردشگری پرداخت و گفت: مطلق گردشگری، دارای نقش تشکیکی و اقتضائی است و واقعیت این نقش، ایجاد استعداد در انسان جهت نیل به یکی از سه وضعیت «تجلی»، «عبرت» و «دعا» است.

وی با توجه به این مقدمه، افزود: مؤلفه‌های اصلی نظریه گردشگری را می‌توان به شرح ذیل تبیین نمود:

مؤلفه اول و ذاتی گردشگری «معنویت» است؛ خداوند در همه‌جا حضور داشته و اختصاص به مکان‌های مقدس ندارد و از نظر منطق دینی «ذکر الله» در پهنای «ارض الله» قابل تحقق است و می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که ذات گردشگری «بدون هیچ قید و شرطی» معنویت ساز است؛ زیرا در قرآن نیز «الارض» در امر «سیروا» به‌صورت مطلق آمده است.

مؤلفه دوم «تشکیکی‎بودنِ نقش گردشگری» در معنویت است. به این معنا که همه گردشگری‌ها نقش معنویت‌زایی را دارند؛ اما بعضی از گردشگری‌ها اقتضای بیشتری نسبت به معنویت داشته و برخی از حداقل‌های این نقش برخوردار هستند.

مؤلفه سوم «اقتضایی‌بودن» نقش گردشگری در معنویت است؛ زیرا این نقش علت تامه نیست، اما در صورت فقدان موانع مطمئناً اثرگذار خواهد بود.

مؤلفه چهارم «افزایش‌پذیری» است و این یعنی اگر شئون نفس انسان تقویت یابد و رشد نماید، تأثیر معنویت سازی گردشگری بیشتر می‌شود.

مؤلفه پنجم «واقعیت نقش گردشگری بر انسان» می‌باشد که از سه رهگذر «دعا و توسل»، «تجلی» و «عبرت» محقق می‌شود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به نقش گردشگری در تجلی، اظهارداشت: ازآنجاکه تجلی خداوند در سرتاسر زمین (ارض الله الواسعه) قابل تحقق است، گردشگری نیز می‌تواند خاستگاه تجلی خداوند برای بندگان باشد، به همین جهت یکی از انواع تجلی، «تجلی خداوند در خلق برای خلق» است. وی عبارت امیر مؤمنان علی بن ابیطالب (ع) «الحمد لله المتجلی لخلقه بخلقه؛ حمد خدایی را است که برای خلقش با خلقش تجلی پیدا می‌کند»، را مصداق این نوع تجلی دانست.

‌‌مبلغی با تأکید بر اینکه تجلی غیر از فعالیت ذهنی ـ مفهومی نسبت به خداوند است، خاطرنشان ساخت: فعالیت ذهنی ـ مفهومی نسبت به خداوند (به‌رغم ضرورت)  در معرض اشکالاتی است؛ اشکالاتی که در تقدیر و ‌اندازه‌گیری نسبت به خداوند نهفته است؛ درحالی‌که در تجلی، چنین آسیبی وجود ندارد؛ چون  واقعیت آن از  سنخ رؤیت دل و توجه قلبی به خداوند است؛ بدون آنکه از رهگذر مفاهیم ماهیت‌ساز صورت بگیرد. وی اضافه کرد که البته هر دو مسیر باید توأمان باهم و کنار هم  انجام بگیرند.

وی با اشاره به این‌که تجلی برای معنویت، عاملی تمام‌نشدنی، پویا و فعال است، گفت: پیامبر خدا (ص) در تفسیر آیه «ولدینا مزید»، فرمودند: یتجلى لهم الرب عز وجل؛ از این سخن پیامبر به دست می‌آید آنچه در آن زیادتی معنوی وجود دارد، تجلی است. به‌بیان‌دیگر، جمله «لدینا مزید» از حیث معنایی، عبارتی بسیار عظیم و بزرگ است و  پیامبر (ص) خاستگاه و محل «زیادت معنوی بازتولید شونده» را  تجلی معرفی کرده است.

استاد حوزه علمیه قم در انتهای نشست، به‌اختصار به دو محور «عبرت» و «دعا» پرداخت و اظهار نمود: عبرت‌آموزی یکی از نتایج مترتب بر گردشگری است. «عبرت» لایه‌های مختلفی دارد و باید کوشید لایه‌های عمیق‌تر عبرت در گردشگری صورت بگیرد.

مبلغی از کلمات و سیره امام علی (ع) این‌گونه استفاده کرد که آن حضرت می‌کوشید تا از آثار گذشتگان عبرت‌های دقیق‌تر، فکری‌تر و عمیق‌تری به دست آید.

این استاد حوزه و دانشگاه در باب رهگذر «دعا»، این‌چنین بیان کرد که گردشگری نقش مهمی در برانگیختن درون و قلب انسان به سمت دعا در پیشگاه خداوند، ایفا می‌نماید و این نقش،  در اماکن ویژه دینی و مشاهد مشرفه، تحقق به‌صورت انبوه دارد . در آن‌ها زمینه‌های دعا و توسل به‌صورت انبوه  فراهم می‌آید، ولی این نقش در اماکن دیگر نیز قابل تحقق می‌باشد.

در پایان جلسه سؤالاتی توسط اساتید و پژوهشگران حاضر در نشست مطرح گردید که به برخی از پرسش‌ها توسط استاد مبلغی، پاسخ مقتضی داده شد.