وقوع در ظاهرگرایی به نام مخالفت با تجدّدگرایی!

سلفیّت که این روزها به بلای جان الازهر تبدیل شده، در حالی به جنگ با مظاهر قرن جدید می‌رود که خود بیشترین بهره را از تکنولوژی‌ روز دنیا می‌برد.

شبکه اجتهاد: فتواهای افراطی سلفیان مصر گویا تمامی ندارد. بحث و بررسی‌ها، نقد و انتقادات، صدور فتواهای شاذ و جنجال‌های رسانه‌ای که سلفیان هر ساله همزمان با ماه مبارک رمضان به راه می‌اندازند، هیچ ارتباطی نه با مشکلات روز جامعه دینی مصر، نه با مسأله نواندیشی و بازخوانی گفتمان دینی و نه با تلاش برای دستیابی به فهمی جدید از احکام و علل احکام و آموزه‌های دینی است بلکه اختلاف سلفی‌ها با الازهر و دارالافتای مصر به عنوان دو مرجع اصلی اظهار نظر در امور دینی، تنها اختلافات شکلی و صوری است.

سلفیّت مصر با آنکه خود را پایبند به سنت به معنای حقیقی کلمه می‌داند اما همزمان مدّعی صدور جامع‌ترین، به‌روز‌ترین و کارامدترین فتوا در عرصه مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی است اما با بررسی سابقه این جریان در سال‌های اخیر به وضوح می‌توان گفت که در شرایطی که جامعه دینی مصر از پایین بودن سطح آگاهی دینی مردم رنج می‌برد، فتواهای جنجال برانگیز سلفیّت، تنها و تنها تشتّت، چند دستگی، گمراهی، سردرگمی و اختلاف را برای مردم به ارمغان آورده است.

جدال الازهر ـ سلفیّت پیرامون زکات فطریه

چند روزی است که معرکه قدیمی تعیین میزان بهای کفّاره و نصاب شرعی فطریه ماه مبارک رمضان، بار دیگر در جامعه دینی مصر زنده شده و موجی از سردرگمی و بلاتکلیفی مردم روزه‌دار را فرا گرفته است.

در حالی که دارالافتا با هماهنگی مجمع پژوهش‌های اسلامی الازهر و پس از بررسی میزان تورم و شرایط اقتصادی و نیز با اخذ مشورت از کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی، میزان فطریه را برای هر نفر ۱۳ جنیه (۳۲ هزار تومان) اعلام کرده است، سلفی‌ها تعیین هرگونه مبلغ برای زکات فطریه را مخالف با شرع دانستند.

دارالافتای مصر در بیانیه‌ای در پاسخ به شائبه‌های پیش آمده تاکید کرد که مقدار زکات فطره برای هر نفر یک صاع از قوت غالب مردم است و از آنجا که قوت غالب مردم مصر گندم است، بنابراین میزان فطریه سال جدید ۲٫۵ کیلوگرم گندم یا معادل آن از سایر غلات مانند، عدس، برنج و … است.

دارالافتا همچنین با اشاره به امکان پرداخت مبلغ فطریه خاطر نشان کرد که پرداخت مبلغ فطریه از آنجا که آسانتر بوده و نیازمندان نیز به سهولت می‌توانند با مبالغ دریافتیی، مایحتاج خود را تهیه کنند از این رو بهتر آن است که به جای عین گندم، قیمت آن پرداخت شود.

این نهاد دینی با بیان شرایط وجوب و پرداخت فطریه تصریح کرد: مطابق با نظر فقهای اهل سنت، پرداخت فطریه در اثنای ماه مبارک رمضان جایز، پیش از نماز عید مستحب و پس از اقامه نماز عید فطر، کراهت دارد. عقل، بلوغ، واجب النفقه بودن، آزاد بودن نیز از شرایط وجوب زکات فطره است.

مخالفت با تجددگرایی با بهره‌گیری از تکنولوژی روز!

نصوص و متونی که دارالافتا، الازهر و مجمع پژوهش‌های اسلامی به عنوان امنای فتوا و مرجع اساسی مسلمانان مصر در امور دینی، بدان استناد می‌کنند، مورد پذیرش قاطبه علما و صاحب‌نظران دینی جهان اهل سنت است اما در این میان تنها تعداد محدودی از شیوخ سلفیّت که تنها به ظاهر دین تمسّک کرده و عمق دین را به درستی فهم نکردند، در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها جنجال به راه انداختند که پرداخت مبلغ به جای حبوبات و غلّات، مجزی نیست زیرا در زمان رسول اسلام (ص)، مسأله پرداخت مبلغ مطرح نبوده است.

بزرگان سلفیّت مصر بی توجّه به شرایط مکانی و زمانی دوران پیامبر اکرم (ص) و با بستن چشمان خود بر روی این حقیقت که بیش از ۱۴ قرن از دوران رسول گرامی اسلام (ص) گذشته و برخی از احکام و آموزه‌های دین نیاز به تجدید نظر و تطبیق با مسائل روز را دارد، در همان فضای تاریخی صدر اسلام باقی مانده‌اند.

سلفیان مصر خود را پیروان سنّت نبوی و سیره اصحاب سلف معرّفی می‌کنند و با مظاهر تجدّدگرایی به مخالفت بر می‌خیزند اما خود از تکنولوژی روز بیشترین استفاده را برده و به روزترین وسیله‌های نقلیه را در اختیار خود دارند حال آنکه اگر حقیقتا خود را محبوس در دوران تاریخی صدر اسلام می‌دانند، باید با چهارپایان در خیابان‌های قاهره تردد کنند نه با اتومبیل‌های آخرین سیستم!

ظاهرگرایی، جمود فکری و تصلّب اندیشه‌ای سلفیان سبب شده تا برخی شخصیت‌های دینی در انتقاد از رویکرد رادیکالی جریان سلفیّت، با خطاب قرار دادن شیوخ سلفی از آنان بپرسند که فایده قیاس در فقه اهل سنت چیست؟ اگر قیاس به سود مردم نباشد و مسائل آنان را پاسخ ندهد پس به چه کار می‌آید؟

به عقیده این دسته از علما، فلسفه پرداخت زکات به ویژه زکات فطریه، کاهش درد و رنج و معانات نیازمندان است از این رو منطقی نیست که با رویکرد انحصارگرایانه، پرداخت مبلغ میزان زکات فطریه را مخالف با روح شریعت اسلامی بدانیم خصوصا آنکه بسیاری از نیازمندان، در وهله نخست شاید نیاز به پوشاک و یا تامین هزینه‌های دارو و درمان داشته باشند بنابراین پرداخت پول نقد به مقصود شریعت و به اهداف شارع مقدس نزدیکتر است.

به نظر مسأله سلفیّت منحصر به یک یا دو فتوا نیست و الازهر و دارالافتا باید به فکر راهکار ریشه‌ای و طولانی مدت بوده و از ارائه دستورات و راهکارهای موقّت چشم پوشی کنند زیرا شاید در کوتاه مدت این رویکردها، پاسخگوی نیازهای مردم باشد اما در دراز مدت قطعا اینگونه نخواهد بود.

سلفیّت روز به روز در لایه‌های مردمی نفوذ می‌کند بنابراین الازهر موظف است که در راستای کاهش اختلافات و التهابات دینی در مصر، هرچه سریعتر اقدام مقتضی را برای مقابله با اندیشه‌های رادیکالی سلفیان انجام دهد تنها در این صورت می‌توان به کاهش نزاع‌ها و هرج‌ومرج‌های دینی در مصر امیدوار بود. محمد رایجی پژوهشگر مسائل جهان اسلام- رسا