شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شماره جدید دو فصلنامه مطالعات فقه معاصر با هدف نشان دادن ظرفیت گسترده دانش فقه و علوم مرتبط در عرصه‌های گوناگون و رویکرد حل مسائل مورد ابتلای جامعه، از سوی مؤسسه مفتاح کرامت منتشر شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، ششمین و هفتمین شماره دوفصلنامه تخصصی «مطالعات فقه معاصر» (پاییز و زمستان ۹۷ و بهار و تابستان ۹۸)، به صاحب امتیازی موسسه مفتاح کرامت و مدیر مسئولی و سردبیری حجت‌الاسلام سیدجواد ورعی، محقق و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم منتشر شد. این شماره به طور ویژه «چالش‌‌های فقهی حجاب» را در ۲۶۰ صفحه مورد بررسی قرار داده است.
بنابراین گزارش، در این شماره دوفصلنامه «مطالعات فقه معاصر»، هشت مقاله از اساتید، صاحب‌نظران و پژوهشگران حوزه فقه و اصول، به چاپ رسیده است که عبارتنداز: ««مسئله شناسی» و «روش شناسی» مطالعات دینی حجاب؛ نوشته مهدی مهریزی»، «بررسی ادله قرآنی مسئله حجاب؛ اثر کاظم قاضی‌زاده»، «بازشناسی ماهیت حکم حجاب؛ به قلم محمد سروش محلاتی»، «وضعیت حجاب زنان در عصر نبوی با تمرکز بر مستندات تاریخی؛ نوشته ناهید طیبی»، «پوشش بانوان و دلایل فقهی آن؛ به قلم سیدجواد ورعی»، «مقاصد و اغراض اجتماعی حجاب شرعی؛ به نگارش محمدحسن سعیدی»، «نیم نگاهی به رسائل حجابیه؛ نوشتار محمدکاظم تقوی» و «مسئولیت دولت اسلامی در موضوع حجاب با دو رویکرد فقهی؛ نشست علمی با سیدمحمدعلی ایازی و سیدضیاء مرتضوی».
در ادامه نیم‌نگاهی خواهیم داشت به محتوای مقالات که خوانندگان می‌توانند با استفاده از لینک پایانی متن کامل مقالات را دانلود نمایند.
«مسئله‌شناسی» و «روش‌شناسی» مطالعات دینی حجاب
نویسنده: مهدی مهریزی: در این مقاله از میان مطالعات گسترده پیرامون حجاب، صرفاً مطالعات دینی حجاب از منظر مسئله‌شناسی و روش‌شناسی بررسی می‌شود. از الزامات پژوهش دینی در موضوع حجاب، توجه به «نگاه دین به زن»، «ماهیت و جایگاه زن در متون دینی»، «فردی یا حکومتی بودن حجاب»، «حدود پوشش»، «ارتباط و اختلاط زن و مرد»، «مستثنیات حجاب» و «جایگاه غریزه جنسی» است. پژوهشگرِ مسئلۀ حجاب از منظر دینی، بدون تعیین تکلیف مسائل پیش‌گفته، نمی‌تواند به نتیجۀ مطلوبی دست یابد. روش تحقیق در این موضوع از اصول و قواعد متعددی تبعیت می‌کند. از جمله آن اصول می‌توان از «نگاه جامع به ادلّه دینی»، «نگاه به حجاب در مجموعه مسائل زنان» و «توجه به تحولات زندگی بشر» یاد کرد. دانلود مقاله
بررسی ادله قرآنی مسئلۀ حجاب
نویسنده: کاظم قاضی‌زاده: عنوان بحث پیش رو، بررسی ادله قرآنی در مسئلۀ حجاب است؛ با این نگاه که قرآن کریم به‌عنوان یکی از منابع و مآخذ مهم معارف و فقه اسلامی، چه دلالتی بر مسئلۀ حجاب دارد؟ در قرآن کریم، آیات متعددی دربارۀ ستر و حفظ حجاب در عرصه‌های خاص وجود دارد، اما اینکه زنان در انظار عمومی چه مقدار ملزم به پوشش و رعایت حجاب هستند، نیاز به بحث دارد. از این دیدگاه در نوشتار حاضر، تلاش شده چهار آیه از آیات قرآن کریم که دلالت‌های صریح‌تری دربارۀ این مسئلۀ دارند، بررسی شود؛ این آیات در سوره‌های مبارکه نور و احزاب به این ترتیب آمدهاند: آیۀ خِمار (نور، ۳۱)، آیۀ جلباب (احزاب، ۵۹)، آیۀ حجاب (احزاب، ۵۳) و آیۀ نفی تبرّج (احزاب، ۳۳)، البته در نوشتار حاضر، تنها سه آیه نخست، بررسی شده است. دانلود مقاله
بازشناسی ماهیت حکم حجاب
نویسنده: محمد سروش محلاتی: «ماهیت‌شناسی احکام» یکی از ضرورت‌هایی است که در مباحث فقهی، کمتر مورد توجه قرار گرفته و مغفول مانده است. آنچه در بین فقها مرسوم است این است که فقیه براساس ادله، استنباطِ حکم می‌کند و می‌گوید یک عمل، واجب یا حرام یا مکروه است و یا احکام وضعی آن را بیان می‌کند؛ بنابراین احساس می‌شود که باید در این زمینه به‌عنوان یک دغدغه جدی، تتبع بیشتری صورت پذیرد. با این پیش‌فرض، در نوشتار پیش رو تلاش شده تا «ماهیت حکم حجاب» بررسی شود و ضمن بیان مقدمات با استفاده از قرائن و شواهدی از کتاب و سنت و بررسی دیدگاه صاحب‌نظران، ماهیت این حکم، تبیین و بازشناسی شود؛ البته اگر چه ماهیت حکم حجاب در واقع، مسئلۀ دوم از مسائل مربوط به حجاب به شمار می‌آید و مسئله اول این است که حکم حجاب چیست، اما وقتی در پاسخ به این پرسش پذیرفته شد که در اسلام، حکم الزامی دربارۀ پوشش برای زنان و مردان وجود دارد، سپس پرسش دوم مطرح می‌شود که «ماهیت» این حکم چیست؟ ازاین‌رو، شناخت ماهیت حکم حجاب، اهمیتی ویژه پیدا می‌کند. دانلود مقاله
وضعیت حجاب زنان در عصر نبوی با تمرکز بر مستندات تاریخی
نویسنده: ناهید طیبی: ارائۀ تصویری مستند از تاریخ اجتماعی عصر نبوی در سایه بررسی روایات و گزارشهای تاریخی و گاه ردیابی کُدهایی که از مدلولهای فرعی و −نه اصلی− این روایات و گزارشها استخراج می‌شود، امکانپذیر است. حجاب شرعی به‌عنوان یکی از احکام دین اسلام با توجه به بروز و ظهور اجتماعی از مقولۀ تاریخ اجتماعی است و افزون بر آیات و روایات و دادههای فقهی می‌توان از گزارشهای تاریخی استفاده کرد. در نوشتار حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و براساس مستندات تاریخی با محوریت پوشش زنان عصر نزول، وضعیت حجاب در عصر نبوی تبیین می‌شود. براساس یافتههای این تحقیق، مستنداتِ تاریخیِ بیانگر پوشش زنان در عصر نبوی را می‌توان در دو بخش پیش و پس از نزول آیات حجاب پژوهید. پیش از نزول آیات حجاب، پوشیدگی زنان به‌مقتضای فرهنگ قومی و قبیله‌ای و التزام به ادیان و آیینهای پیش از اسلام و شاید گرایش فطری به پوشیدگی است و پس از نزول آیات حجاب، این التزامات فرهنگی قومی و قبیله‌ای جای خود را به الزام اطاعت از قوانین شریعت داد و نوع مواجهۀ پیامبر(ص) با پوشیدگی زنان به اهمیت اجرای این حکم افزود. آنچه مسلم است نادرستی تعمیم نوع و میزان حجاب، اعم از حجاب حداقلی و حداکثری، بهطور یکسان به تمام مناطق شبه جزیره است؛ زیرا نظام قبیله‌ای به سبب تنوع فرهنگی، رفتار یکسان اجتماعی را برنمی‌تابد و تنها می‌توان اثبات کرد که اصلِ پوشیدگی پیش از نزول آیات حجاب وجود داشته است و پس از آن به‌عنوان حکم شرعی ضابطه‌مند و برجسهتر شد. دانلود مقاله
پوشش بانوان و دلایل فقهی آن
نویسنده: سید جواد ورعی: مسئلۀ پوشش بانوان و قلمرو آن از مسائل کهن فقهی است که در دو بحث فقهی «لباس نمازگزار» و «نگاه به نامحرم» مطرح شده است. «لزوم پوشش تمام بدن» و «لزوم پوشش بدن به استثنای دست و صورت» دو دیدگاه مشهور فقهی است. هرچند در برخی کتب فقهی احتمالاتی چون استثنای آن بخش از موی سر که روی صورت ریخته می‌شود یا از فضای سر تجاوز می‌کند، مطرح شده است، اما چندان مورد توجه قرار نگرفته، به‌گونه‌ای که بر پوشش بدن به جز دست و صورت، نزد فقهای همه مذاهب اسلامی اجماع مرکّب قائم است. در این مقاله، ضمن تبیین این مسئله، برخی از نسبت‌ها به فقیهان بررسی شده است. بحث به روش متداول مباحث فقهی، از پیشینه موضوع و اجماع فقیهان آغاز شده و به بررسی آیات، روایات و سیره مسلمین پرداخته است. دانلود مقاله
مقاصد و اغراض اجتماعی حجاب شرعی
نویسنده: محمدحسن سعیدی: موضوع این مقاله، «مقاصد و اغراض اجتماعی حجاب شرعی» است و عمده بحث درباره «موضوع» این مسئله است؛ از این جهت که شناخت «موضوع» و ویژگی‌های آن و نسبتی که با ابعاد مختلف زندگی انسان برقرار می‌کند، تأثیر جدی در حکم دارد. بدیهی است امری که کارکرد مفید و تأثیر مثبت دارد، با چیزی که نقش مخرّب داشته، موجب آسیب و زیان در زندگی انسان باشد، به‌لحاظ حکم با یکدیگر متفاوت خواهد بود. ازاین‌رو، براساس تجربیات بالینی و مشاهدات بیرونی از جامعه، دستاوردهای مختلفی به دست می‌آید که می‌تواند به شناخت بهتر «موضوع» و تشخیص ابعاد شرعی آن و در نتیجه، کشف حکم کمک کند. در این نوشتار تلاش شده تبیین گردد که حجاب بیش از آنکه حکم شرع باشد، یک حکم عقلی است و اینکه حجاب در چه بستری جریان پیدا می‌کند و چه اقتضائاتی دارد و در نهایت رعایت نشدن آن ممکن است چه مشکلات، هزینه‌ها و خساراتی را در پی داشته باشد. دانلود مقاله
نیم‌نگاهی به رسائل حجابیّه
نویسنده: محمدکاظم تقوی: مقاله پیش رو در سه بخش تنظیم شد: بخش اول مقدمه و مدخل نامیده شده و شامل مقدمات است و در پی آن گزارش مجمل و مفصل رسائل و کتب حجابیه آمده که بیشترین حجم نوشته را به خود اختصاص داده است. بخش سوم با عنوان تکمله به مسئله کشف حجاب در حکومت رضا شاه پهلوی پرداخته شده که آیا آنها در پی کشف حجاب به‌معنای برهنگی زنان مسلمان بوده‌اند و یا هدفشان ممنوعیت چادر داشتن زنان و الزام پوشش بدون چادر بوده است؟ تفاوت میان اعلان رسمی و رفتار عملی حکومت و فقدان دیدگاه و افراد معتدل از دو سو، بر پیچیدگی و پیامدهای منفی و زیانبار اجتماعی−فرهنگی این ماجرا افزوده و این نکته‌ای قابل تأمل است. دانلود مقاله
مسئولیت دولت اسلامی در موضوع حجاب با دو رویکرد فقهی (در یک نشست علمی)
نویسندگان: سید محمدعلی ایازی و سید ضیاء مرتضوی: موضوع این مقاله، «مقاصد و اغراض اجتماعی حجاب شرعی» است و عمده بحث درباره «موضوع» این مسئله است؛ از این جهت که شناخت «موضوع» و ویژگی‌های آن و نسبتی که با ابعاد مختلف زندگی انسان برقرار می‌کند، تأثیر جدی در حکم دارد. بدیهی است امری که کارکرد مفید و تأثیر مثبت دارد، با چیزی که نقش مخرّب داشته، موجب آسیب و زیان در زندگی انسان باشد، به‌لحاظ حکم با یکدیگر متفاوت خواهد بود. ازاین‌رو، براساس تجربیات بالینی و مشاهدات بیرونی از جامعه، دستاوردهای مختلفی به دست می‌آید که می‌تواند به شناخت بهتر «موضوع» و تشخیص ابعاد شرعی آن و در نتیجه، کشف حکم کمک کند. در این نوشتار تلاش شده تبیین گردد که حجاب بیش از آنکه حکم شرع باشد، یک حکم عقلی است و اینکه حجاب در چه بستری جریان پیدا می‌کند و چه اقتضائاتی دارد و در نهایت رعایت نشدن آن ممکن است چه مشکلات، هزینه‌ها و خساراتی را در پی داشته باشد. دانلود مقاله
علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر از دو فصلنامه می‌توانند با موسسه مفتاح کرامت به آدرس قم، صفائیه، کوچه۱۵، بعد از چهار راه، پلاک۱۱ مراجعه کنند و یا از طریق پست الکترونیک: M.feghemoaser@yahoo و شماره تلفن: ۳۷۸۳۶۵۳۴ (۰۲۵) تماس حاصل نمایند.
