شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: سیدمحمدرضا فرزند سیدمحمدباقر موسوی گلپایگانی در سال ۱۳۱۶ قمری در «گوگد» گلپایگان دیده به جان گشود. پس از چندی جهت فراگیری علوم اسلامی به اراک عزیمت کرد و از محضر آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری بهره جست. پس از تأسیس حوزه علمیه قم، به این شهر مهاجرت کرد و بعد از درگذشت آیت‌الله حائری، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت.
وی از آغاز نهضت ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ تا پیروزی انقلاب اسلامی همراه امام خمینی (ره) بوده و از پشتیبانان ایشان محسوب میشد و پس از رحلت امام خمینی (ره) هم از بزرگترین مراجع تقلید شیعیان به حساب میآمد.
آیت‌الله گلپایگانی بیش از هفتاد و پنج سال بر مسند تدریس تکیه زد و شاگردان بیشماری را به جامعه اسلامی عرضه کرد. حضرات آیات مرتضی حائری یزدی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، مرتضی مطهری، اکبر‌‌‌ها شمی رفسنجانی، محمدعلی قاضی طباطبایى، سیداسدالله مدنی، محسن قرائتی، محمد مفتح، سیدمحمد بهشتی، علی مشکینی، ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی، لطف‌الله صافی گلپایگانی، احمد جنتی و دهها تن دیگر از علما و فضلای حوزه، از جمله شاگردان این مرجع بزرگوار تقلید هستند.
آیت‌الله گلپایگانى در مدتی که زعامت حوزه علمیه قم را بر عهده داشت، کارهاى ارزشمند فراوانى را انجام داد. از جمله آثار و خدمات اجتماعى وی مى‌توان به این موارد اشاره کرد: تاسیس مراکز درمانی و بهداشتی از جمله بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی در شهر قم، مدرسه و کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی، اولین مدرسه علوم دینی به سبک جدید، تأسیس دارالقرآن‌الکریم، اولین موسسه بزرگ قرآنی در قم، اولین فهرست بزرگ فقهی و حدیثی بااستفاده از دانش و اختراعات جدید بشری و تاسیس و ساخت صدها مدرسه، مسجد، موسسه دینی در کشور و خارج ازکشور.
این خورشید فقاهت سرانجام پس از عمری مجاهدت در راه علم و تقوا و مبارزه خستگی ناپذیر با مظاهر ظلم و نفاق دستگاه پهلوی و دفاع از حریم مرجعیت و کیان حوزه‌های علمیه، بعد از ۷۰ سال تدریس در حوزه علمیه و ۹۸ سال زندگى پربار و بابرکت در عصر پنج‌شنبه ۲۴ جمادى‌الثانى ۱۴۱۴ ق، برابر با ۱۸ آذرماه ۱۳۷۲ ش، در بیمارستان شهید رجایى تهران دعوت حق را لبیک گفته و چهره در نقاب خاک کشید و در جوار حرم مقدس حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.
از آیت‌الله گلپایگانی حدود چهل عنوان کتاب منتشر شده است. برخی از این کتاب‌ها نوشته خود او و برخی دیگر حاصل درس‌های وی است که توسط شاگردان نوشته شده است. نرم‌افزار مجموعه آثار آیت‌الله سیدمحمدرضا گلپایگانی به دو زبان فارسی و عربی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی منتشر شده است که آثار به‌جای مانده از او را در موضوعات فقه، قواعد فقهی، فقه استدلالی، فقه فتوایی، سرگذشت‌نامه و شعر دربرمی‌گیرد.
خبرگزاری کتاب ایران به مناسبت سالروز ارتحال این مرجع عالیقدر جهان تشیع، در گزارش زیر برخی از آثار و تالیفاتی که از وی به جای مانده است، مرور کرده است.
مجمع المسائل
دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۸۲٫ق، ۴۴۰ صفحه، وزیری (شومیز)
این کتاب محتوی مسائل جدیده و مستحدثه در اغلب ابواب فقهی است و نوعاً متضمن مسائلی است که به صورت استفتاء از محضر آن فقیه عصمت و طهارت (ع) در طول دوران زعامت و مرجعیت خواسته شده است، و از سوی ایشان پاسخ لازم و تفصیلی با شرح و بسط کافی داده شده است.
کتاب حاضر مشتمل بر آن نوع مسائلی است که کمتر در رساله‌های عملیه می‌توان آنها را به دست آورد. کتاب «مجمع المسائل» توضیح المسائل آیت‌الله گلپایگانی از جملۀ کتاب‌هایی است که به سبک سؤال و جواب تألیف شده و شامل ۲۱۳۲ سؤال و جواب فقهى است.
این کتاب که مجموعه‌اى بسیار نفیس و گران‌بها و حاوى فروع بسیار و نکات فقهى زیادى است، محتواى آن استفتائات گوناگونى است که از داخل و خارج کشور از شهرها و قرى و قصبات از پیشگاه مبارک آن مرجع بزرگوار شده و ایشان جواب فرموده‌اند.
سؤالات مذکور پس از جواب و قبل از ارسال به‌سوى سؤال‌کنندگان، در دفتر مخصوص استفتائات، به‌ضمیمه جواب وارد گردیده و بعدها به خواهش گروهى از فضلا و مقلدین معظم‌له در معرض چاپ قرار گرفته و از این‌رو بعضى از شاگردان آن زعیم عالى‌قدر که با مبانى فقهى و آرا و فتاواى مبارکشان آشنایى کامل داشته‌اند، آن استفتائات را مرتب کرده و هریک را در باب ویژه و مناسب قرار داده و سؤال‌هاى تکرارى را حذف کرده‌اند.
حول مسائل الحج
دارالقرآن الکریم، قم، ۱۴۱۳٫ق، ۸۰ صفحه، رقعی.
در این کتاب احکام و مسائل مربوط به حج و فروع فقهی مرتبط با آن بر طبق فتاوای شرعی حضرت آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی(قدس‌سره) ارائه شده است. هیئت استفتای آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی(قدس‌سره) به سرپرستی آیت‌الله علی کریمی جهرمی به ۲۸۵ سؤال شرعی در زمینه احکام حج پاسخ گفتند که پاسخ به این استفتائات با نظر و رؤیت ایشان صورت گرفته است.
در ابتدای کتاب کلیاتی در مورد حج و وجوب آن مطرح شده و آیاتی از قرآن در این زمینه مورد شرح و بررسی اجمالی قرار گرفته است. آنگاه به استفتائات مهم صورت گرفته در مورد حج از حضرت آیت‌الله گلپایگانی بیان شده و پاسخ این استفتائات با توجه به مبانی فقهی ایشان مطرح شده است. این پرسش‌ها و پاسخ‌ها به زبان عربی بوده و جهت رفع نیازهای فقهی مقلدین و شاگردان عرب زبان ایشان تدوین شده است.
مناسک‌الحج
چاپ حکمت، قم، ۱۳۹۳٫ق، ۳۰۵ صفحه، رقعی.
در این رساله شریفه به روش غیراستدلالی کلیه احکام و فروع فقهی مربوط به حج و عمره و مناسک و اعمال مربوط به آنها طبق دیدگاه‌ها و فتاوای فقهی حضرت آیت‌الله گلپایگانی درج شده است.
مباحث کلی رساله در دو قسمت ارائه شده است: در قسمت اول رساله، مناسک حج و برخی از مستحبات مربوطه به ورود به شهر مقدس مکه و زیارت اماکن مقدسه موجود در آن بیان شده است.
در قسمت دوم اعمال مربوطه به شهر مقدس مدینه و زیارت‌های مربوطه به این شهر مانند زیارت قبور ائمه بقیع (ع) و ادعیه و سایر آداب ورود به این شهر بر طبق زیارتنامه‌ها و ادعیه وارد شده از سوی معصومین (ع) ذکر گردیده است.
ادعیه و زیارتنامه‌های مندرج در این کتاب برگرفته از کتب معتبر دعا و زیارات مانند: کامل الزیارات، المصباح، الاقبال و مزار البحار است.
احکام نماز خوف و مطارده
قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۰۳٫ق، ۲۱ صفحه، جیبی.
در این رساله کوتاه به ۳۸ سؤال و استفتاء از حضرت آیت‌الله گلپایگانی در مورد نماز خوف در جبهه‌های جنگ که نوعاً از طرف رزمندگان ایران مطرح شده است، پاسخ داده شده و دیدگاه‌های فقهی ایشان در این زمینه منعکس شده است. در این استفتائات به انواع نماز خوف اشاره شده و با توجه به برخی از نمازهای خوفی که پیامبر اسلام (ص) در بعضی از جنگ‌ها به جماعت خواندند، نحوه خواندن این نماز در میدان جنگ بیان گردیده است.
احکام اموات
گردآورنده: محمدباقر حسینی زفره‌ای، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۲٫ق، ۱۴۵ صفحه، رقعی.
در این کتاب با استناد به فتاوای مرجع عالیقدر جهان تشیع حضرت آیت‌الله گلپایگانی، کلیه احکام و فروعات فقهی مربوط به مرگ و اموات بر طبق مذهب شیعه امامیه بیان گردیده است. گردآورنده این رساله شریفه با جستجو در فتاوا و استفتائات به عمل آمده از این مرجع عظیم‌القدر، و اقتباس از مجموعه مجمع المسائل ایشان، دیدگاه‌های فقهی ایشان را در مورد احکام اموات چه قبل و چه بعد از وقوع مرگ، جمع‌آوری کرده و در لابلای ذکر احکام، متناسب با موضوع فقهی آنها نیز روایاتی از ائمه اطهار (ع) نقل کرده تا به مطالب کتاب جنبه‌ای اخلاقی نیز داده باشد.
احکام عمره
گردآورنده: علی افتخاری گلپایگانی(رحمهالله)، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، ۱۲۳ صفحه، رقعی.
در این نوشتار به بیان احکام عمره و اقسام آن، افعال عمره، مواقیت آن و فضائل ذکر شده برای عمره پرداخته شده است. نگارنده ابتدا به دو قسم از عمره واجب و مستحب اشاره کرده و سپس آن را از نظر زمان تقسیم‌بندی کرده است. آنگاه به بیان واجبات عمره پرداخته و نیت، احرام بستن از میقات و نوع لباس شخص محرم، طواف خانه خدا، خواندن دو رکعت نماز پشت مقام حضرت ابراهیم، سعی بین صفا و مروه به تعداد هفت بار، حلق یا تقصیر، طواف خانه خدا به نیت طواف نساء و دو رکعت نماز به همین نام را از اعمال واجب عمره مفرده برشمرده است. در ادامه ایشان به چگونگی انجام اعمال عمره مفرده اشاره کرده و طبق فتاوا و دیدگاه‌های فقهی حضرت آیت‌الله گلپایگانی، واجبات نام برده شده برای عمره مفرده را بیان کرده است. سپس ایشان به نحوه احرام اطفال اشاره کرده و ضمن شرح اعمال عمره مفرده، آنچه که برای شخص محرم در حال احرام، حرام می‌باشد را توضیح داده است.
مختصرالاحکام
قم، دارالقرآن‌الکریم، ۱۶۳ صفحه، رقعی
در این رساله شریفه که به زبان عربی نگاشته شده است، به صورت فشرده مجموعه احکام مربوط به عبادات و معاملات بر طبق فتاوای مرجع عظیم‌الشأن جهان تشیع حضرت آیت‌الله گلپایگانی برای عرب زبانان ایران و جهان اسلام گردآوری شده است. در نخستین بخش از این رساله شریفه طبق معمول تمامی رساله‌ها، مختصری از احکام اجتهاد و تقلید و شرایط مجتهدی که غیر مجتهدین باید از آن تقلید کنند بیان شده و شرایط اعلمیت مجتهد نیز تبیین گردیده است.
آداب و احکام حج
قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۳٫ق، ۶۰۰ صفحه، رقعی.
این کتاب با استفاده از مناسک حج عربی و فارسی آیت‌الله گلپایگانی و استفتائات به عمل آمده از ایشان تنظیم گردیده و کلیه احکام و فروع فقهی مربوط به حج و عمره و اعمال و مناسک مربوط به آنها مورد شرح و بررسی قرار گرفته است.
در ابتدای کتاب ضمن ارائه تعریفی از حج و ادله وجوب آن، به شرایط وجوب اشاره شده و مسائل متفرقه مربوط به استطاعت، حج نذری و نیابتی، احکام وصیت در حج، اقسام حج و ارائه صورتی اجمالی از اعمال حج و عمره پرداخته و سپس به صورت تفصیلی به بیان کیفیت اجرای مناسک حج و عمره تمتع می‌پردازد.
«الاحصار و الصد»، «تعلیقه‌اى بر عروه‌الوثقى»، «الدرالمنضود فی احکام الحدود»، «نتایج‌الافکار فی نجاسه‌الکفار»، «بلغه‌الطالب فی التعلیق علی بیع‌المکاسب»، «ارشادالسائل»، «صلاه‌الجمعه و عیدین، مناسک»، «هدایه‌العباد»، «إفاضه‌العوائد (حاشیه بر درر الفوائد)»، «رساله‌اى در باب ولایت فقیه»، «تقریرات درس آیت‌الله حائرى»، «رساله‌اى در امر به معروف و نهى از منکر» و بسیاری کتب دیگر از جمله تالیفات و آثار مرجع عالیقدر جهان تشیع حضرت آیت‌الله گلپایگانی(قدس‌سره) به شمار می‌رود.
