شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
کتاب حاضر، تقریرات درس مضاربه آیت‌الله سیدحسین بروجردی، در سال‌های ۵۶ و ۵۷ ه.ق در شهر بروجرد است که توسط شاگرد مبرّز ایشان، استاد شیخ علی جواهری بروجردی (از نوادگان صاحب جواهر) نگاشته شده و با همت حجت‌الاسلام سیّدمحمّدمهدی رفیع‌پور تهرانی، مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفته و به‌تازگی از سوی نشر الخویی به‌زیور طبع آراسته گردیده است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، عظمت و جلالت شأن آیت‌الله بروجردی، جه در بعد علمی، چه در بعد اخلاقی و چه در بعد اجتماعی بر احدی پوشیده نیست. تضلّع و تبحّر ایشان در فقه و اصول و رجال، زبان زد اهل فنّ است. چنانکه ورع، ادب، نزاهت نفس، تواضع و طهارت قلب این مرد بزرگ از تعلقات دنیوی، جذبه و محبوبیت وی را نزد خاص و عام دو صد چندان کرد. تربیت شاگردان بزرگ که بسیاری از آنها طبقه بعدی مراجع تقلید تشیع را تشکیل دادند و فهم عمیق ایشان از مقتضیات روز جهان اسلام، نیز گویای تبلور پر برکت بعد اجتماعی این شخصیت ذو ابعاد است.
متن کتاب که دست‌نوشته‌های استاد شیخ علی جواهری از درس استاد است، حکایت از ذوق سلیم و قوّت علمی و ادبی نگارنده در انتقال مطالب دارد. بیان ایشان شیوا و روان و نحوه ارائه مطالب، متقن و علمی است. از نکات جالب توجه این تقریر آن است که نگارنده، پس از پایان هر درس، تاریخ دقیق نگارش آن را نیز درج نموده است.
آنچه اهمیت این اثر را دوچندان و مطالب آن را برای اهل تحقیق و تتبع، مغتنم می‌نماید آن است که تا قبل از این، از مرحوم آیت‌الله بروجردی غیر از حواشی بر کتاب مضاربه عروهالوثقی، اثر دیگری در باب مضاربه، به چاپ نرسیده است.
این کتاب مشتمل بر سه بخش اصلی است: مقدمه، متن کتاب المضاربه شرائع الاسلام و متن تقریرات آیت‌الله بروجردی. در مقدمه کتاب، پس از ذکر نکاتی پیرامون تعریف فقه و همچنین تعریف و تاریخچه تقریر نویسی در دروس حوزوی، معرفی مختصر و البته مفیدی از مرحوم آیت‌الله بروجردی ارائه شده است که ضمن آن، استقصاء در خور توجهی از نام آثار، اساتید و تلامذه و مشایخ حدیثی ایشان، انجام گرفته است. در ادامه چکیده‌ای از ترجمه مقرّر کتاب، استاد شیخ علی جواهری بیان شده و سپس معرفی کوتاهی از منهج تحقیق و تصحیح این اثر ارائه گردیده است.
همچنانکه گذشت، بخش دوم کتاب، به نقل کتاب المضاربه شرائع الاسلام مرحوم محقق حلی اختصاص یافته است. دلیل این مطلب هم آن است که به ظنّ محقق محترم، مباحث درسی آیت‌الله بروجردی، مبتنی بر کتاب شرائع القاء شده است.
از آنجا که پیش از این، تنها نسخه خطی این کتاب موجود بوده و این برای اولین بار است که این کتاب به زیور طبع آراسته می‌گردد، علاوه بر تحقیق در محتوای مطالب با محوریت منبع یابی اقوال و نصوص و درج برخی تعلیقات، اموری همچون تقطیع متن و جداسازی رؤوس مطالب، درج عناوین متناسب با فقرات تقطیع شده و آماده سازی فهرست محتوایی نیز توسط محقق محترم انجام شده است.
این اثر امتیازات و ویژگی‌های متعددی دارد که به اختصار به برخی از آنها اشاره خواهد شد:
بارزترین مزیت این اثر را می‌توان تتبّع وسیع و گسترده محقق در ارجاع به منابع و مصادر لغوی، رجالی، روایی، فقهی و اصولی مرتبط با مباحث مطرح شده در کتاب دانست. در این کتاب، به ۹۲ منبع ارجاع داده شده است. دأب محقق محترم بر این بوده که هیچ نقل قولی، بدون ذکر رفرنس نباشد. در مواردی، علاوه بر درج مصدر قول نقل شده در متن، به کلام دیگر فقهاء پیرامون فرع مورد بحث نیز ارجاع داده شده است.(۱)علاوه بر این، محقق، جهت غنای بیشتر تحقیق، گامی فراتر نهاده و منابع و مصادر بسیاری از مطالبی را که در متن، به قائلی نسبت داده نشده نیز ذکر نموده است(۲)شایان توجه است که محقق محترم، هنگام ذکر منابع، به مبنای مرحوم آیت‌الله بروجردی در توجه به آراء و نظرات اهل سنت، التفات کامل داشته به نحوی که مصادر فقهی و روایی متعددی از اهل سنت در عداد کتب مورد مراجعه ایشان ذکر شده است.(۳)
از جمله نکات قابل توجه در این اثر آن است که در برخی از فروعات محل ابتلاء که در آن تطوّراتی در آراء و نظرات فقهاء رخ داده، فتاوای فقهاء معاصر نیز ذکر شده است. به عنوان مثال، در بحث شرایط مال مضاربه، بسیاری از فقهاء قائل شده‌اند که حتما باید از نقدین (طلا و نقره) باشد و بلکه ادعای اجماع هم در این مسأله شده است. و لکن بسیاری از معاصرین این انحصار را نپذیرفته‌اند و برخی آن را به اسکناس و برخی حتی به جمیع اعیان، تعمیم داده‌اند.(۴)
از دیگر نکات این اثر که توجه خواننده را به خود جلب می‌کند، ورود اجتهادی این محقق به برخی فروعات است. ایشان، در مواردی به صورت مختصر، نظر استدلالی و اجتهادی خود را پیرامون برخی از فروعات بیان می‌کند.(۵)و بعضا در استدلال مطرح شده در متن کتاب، مناقشه می‌نماید.(۶)
دأب محقق کتاب، بر بررسی و استناد یابی اجماعات مورد ادعای در متن کتاب بوده(۷)که البته در مواردی نتیجه تحقیق، خلاف آن را اثبات کرده است.(۸)
محقق در تحقیق مطالب کتاب، به مبانی اصولی آیت‌الله بروجردی نیز التفات داشته و بعضا به جهت اقتضاء بحث، به صورت مستند مبنای ایشان را توضیح داده است.(۹)همچنین در مواردی به تناسب، متعرض برخی از مباحث سندی و رجالی(۱۰)و ترجمه برخی از اعلام(۱۱)گردیده است.
اجتهاد یادآور می‌کند، چاپ اول کتاب «کتاب المضاربه، تقریر مباحث آیت‌الله العظمی بروجردی» توسط استاد شیخ علی جواهری بروجردی و تحقیق حجت‌الاسلام والمسلمین سیّدمحمّدمهدی رفیع‌پور تهرانی به تازکی در ۱۵۶ صفحه صفحه و به قیمت ۶۰ هزار تومان از سوی انتشارات الخویی در قم به زیور طبع آراسته شده است. علاقه‌مندان برای تهیه اثر می‌توانند با شماره تلفن ۰۹۱۲۸۱۲۵۱۲۷ تماس حاصل نمایند.
گزارش: حجت‌الاسلام سیدعبدالله حسینی شاهرودی/ Seyyed.amin63@hotmail.com
————————-
۱. برای نمونه ر.ک: ص۵۹، پاورقی:۱، ص۶۶، پاورقی:۲ و ص۷۸، پاوری:۳
۲. برای نمونه ر.ک: ص۷۹، پاورقی:۱، صفحه۸۱، پاورقی:۱
۳. برای نمونه ر.ک: ص۶۳، پاورقی:۱، ص:۷۱، پاورقی:۲، ص:۸۲، پاورقی: ۲ و ص:۹۱، پاورقی:۲
۴. ر.ک: ص:۵۴، پاورقی:۱
۵. برای نمونه ر.ک: ص:۷۵
۶. ر.ک: ص:۹۳، پاورقی:۱
۷. برای نمونه ر.ک: ص۷۴، پاورقی:۱ ص۱۰۴، پاورقی:۴
۸. ص۹۳، پاورقی۲
۹. ص:۱۳۱، پاورقی۲
۱۰. ص۱۲۶، پاورقی۱
۱۱. ص۱۳۰، پاورقی:۲
