شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اگر چه فقه مقارن (به معنای فقه بین‌مذهبی)، در فقه شیعه سابقه دیرینه‌ای دارد، اما طراحی و برگزاری یک رشته تخصصی در این موضوع، برای اولین بار در سال ۱۳۸۳ هجری شمسی در حوزه علمیه مشهد و به همت گروه فقه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی صورت گرفت.
فراخوان ثبت نام این رشته برای سال تحصیلی ۹۲- ۹۳ به عنوان یکی از رشته‌های رسمی سطح سه حوزه علمیه خراسان، بهانه‌ای است تا از این رشته گزارشی ارائه دهیم.
گزارشی از نخستین رشته تخصصی فقه مقارن در حوزه‌های علمیه
چندسالی است تأکید مراجع تقلید و نخبگان حوزه بر اهمیت و ضرورت پرداختن به فقه مقارن، و تربیت طلاب مسلط بر فقه مقایسه‌ای با سایر مذاهب، نگاه‌ها را متوجه این شاخه علمی کرده است. به ویژه توسعه مناسبات جمهوری اسلامی ایران ـ به عنوان تنها کشوری که فقه شیعه بر آن حاکم است ـ با سایر کشورهای اسلامی عربی و افزایش گرایش کشورهای عربی به اجرای احکام و ضوابط دینی، اهمیت این رشته علمی را دوچندان ساخته است.
از سوی دیگر، هجوم بی‌امان فکری و عقیدتی سلفیه به محکمات فقه اسلامی به بهانه مبارزه با تشیع، و دستاویز قرار دادن مناقشات دینی برای قتل عام شیعیان در مناطق مختلف، تسریع در تربیت فضلای آشنا به فقه مقارن را ضروری می‌سازد تا در برابر تخریب و تحریف بنیادهای فقه اسلامی و سوء استفاده از عرصه فتوا، سد دفاعی محکمی بنا کنند.
رشته فقه مقارن در سال ۱۳۸۳ و برای اولین بار در حوزه‌های علمیه به ابتکار گروه فقه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی تأسیس شد.
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی مدیر این گروه، هدف از تأسیس این رشته را چنین عنوان می‌کند:
«نخستین هدف این رشته، پرورش دانشوران آگاه به فقه و مبانی اجتهاد معاصر شیعهو دارای شناخت و توان نقد نسبت به سایر مذاهب فقهی است و در کنار آن، تقویت مباحث روششناختی و رویکردهای مطالعاتی تطبیقی و میانرشتهای، و توسعه دیدگاه‌های کلنگرانه و نظامواره از فقه در حوزه را دنبال می‌کنیم.
در اینصورت می‌توان امیدوار بود که ظرفیت علمی و انسانی حوزه برای جهت تحقیق و تبیین احکام ونظامهای مورد نیاز جامعه اسلامی نیز ارتقا یابد.»
آیت الله العظمی سبحانی در دومین دوره برگزاری این رشته و در جمع اساتید و دانش‌پژوهان آن، این اقدام را ابتکاری ضروری برای حوزه خواندند و ادامه جهانی‌سازی فقه شیعه را در گرو تأکید بر مطالعات مقارن دانستند.لازم به ذکر است تا سال ۱۳۸۹ سه دوره از این رشته غیررسمی سه ساله برگزار گردید و مجموعاً تن از آن فارغ التحصیل شدند.
با تصویب مدرک رسمی فقه مقارن به عنوان رشته تخصصی سطح سه از سوی مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان، در سال ۱۳۹۰ نخستین دوره پذیرشجدید آن انجام شد و هم‌اکنون دانش‌پژوهان آن در سال آخر این رشته تحصیل می‌کنند.
بدیهی است با توجه به رسمیت مدرک سطح سه حوزه علمیه خراسان (کارشناسی ارشد)، دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند از مزایای علمی و استخدامی آن استفاده کنند و نیز در آزمون‌های ورودی سطح چهار سمی حوزه‌های علمیه و یا دکتری دانشگاه‌ها شرکت کنند.
الهی خراسانی رویکردها و ملاحظات خاصی را که طراحان این رشته مد نظر قرار داده‌اند، چنین برمی‌شمارد:
« ۱ ـ تأکید بر مبانی، اصول و روش‌های تفقه و اجتهاد به جای پرداختن به محصولات فقهی (با توجه به وجود متون فقهی در دروس مشترک)؛
۲ـ قراردادن فقه امامیه به عنوان پایه اصلی، و استفاده حاشیه‌ای از فقه سایر مذاهبو دستاوردهای علم حقوق و برخی دیگز از علوم انسانی؛
۳ـ توجه به دانش‌های پایه و پیشنیاز لازم، و آموخته‌های پیشین دانش‌پژوهان در برنامه عمومی حوزه؛
۴ـ پرورش تفکر و پژوهش در دانش‌پژوهان و توجه به افق‌های نوین علمی و نیازهای جدید اجتماعی؛
۵ـ تبدیل دانش‌های نظری پژوهش فقهی به کاربردهای عملی در خلال دروس کارگاهی.
با توجه به این ملاحظات، دانش‌آموختگان این دوره علاوه بر کسب جامعیت علمی لازم برای حضور موفق در دروس خارج فقه و اصول، به عنوان یک پژوهشگر کارآمد و نوپرداز در زمینه فقه و مبانی اجتهاد با رویکردهای مقارن و بین‌رشته‌ای، به تحقیق و نگارش مقالات تخصصی در مراکز و مجلات علمی می‌پردازند.»
بررسی متون درسی این رشته نشان می‌دهد اصول فقه تخصصی سطح سه در این رشته، بر محور حلقه سوم از دروس فی علم الاصول (علامه شهید صدر) تدریس می‌شود و از این رو نسبت به وضعیت اصول فقه در سایر رشته‌های سطح سه که به کفایه الاصول اکتفا می‌شود، محتوای روزآمدتر و منسجم‌تری را ارائه می‌دهد و آرای اصولیان بعد از محقق خراسانی ـ همچون حضرات آیات نائینی، عراقی و اصفهانی و خویی ـ را به بررسی و نقد می‌کشد.
مدیر گروه فقه و مبانی اجتهاد می‌گوید: «در این رشته علاوه بر دروس اصلی اصول و فقه مقارن، بر مهارت‌های پژوهشی و سواد اطلاعاتی برای توانمندسازی دانش‌پژوهان در نگارش علمی و تحقیقی تأکید شده است. همچنین آموزش متون تخصصی عربی معاصر و آشنایی با زبان انگلیسی که لازمه رویکرد برون‌مرزی در رشته فقه مقارن است، در دروس آن گنجانده شده است».
بنا به اعلام اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، ثبت نام دومین دوره برگزاری این رشته رسمی شنبه ۲۸ اردیبهشت ۹۲ به مدت سه روز صورت می‌گیرد. طلاب پایه‌های هفت و هشت و بالاتر در هر یک از حوزه‌های علمیه، می‌توانند به صورت اینترنتی (از طریق پایگاه معالم maalem.ir) و یا حضوری (مشهد مقدس، چهارراه خسروی، خیابان شهید رجایی، اداره کل دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی) ثبت نام نمایند. دفترچه راهنمای این رشته نیز روی پایگاه معالم قابل مشاهده است.
آزمون ورودی تستی این رشته در تیر ماه خرداد برگزار می‌شود و مواد اختصاصی آن عبارت است از: حلقه دوم از سلسله دروس فی علم الاصول (تألیف علامه شهید صدر)، کتاب درآمدی بر فقه اسلامی (تألیف استاد رضا اسلامی) و مواد عمومی آزمون: زبان عربی، و رسائل (حجیت خبر واحد و تعارض ادله) و مکاسب (از ابتدای البیع تا شرایط العوضین) است.
علاقمندان می‌توانند برای کسب اطلاعات بیشتر با مرکز تخصصی آخوند خراسانی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی به شماره: ۲۲۳۰۰۱۶ – ۰۵۱۱ تماس بگیرند.
