بررسی تاریخ تطبیقی خمس در اسلام از ابتدا تا قرن دهم

این پژوهش یک پژوهش میان رشته‌ای تاریخی ـ فقهی برمبنای مطالعات کتابخانه‌ای است که با استفاده از منابع تاریخی و فقهی، تحولاتی که منابع و مصارف خمس در نگاه امامان شیعه و دانشمندان مهم مذاهب اسلامی و حاکمان مهم شیعه و سنی تا قرن دهم داشته، تلاش کرده تحلیل و ماهیت این تحولات و علل تأثیرگذار بر آن را تبیین کند.

به گزارش شبکه اجتهاد، با توجه به اهمیت و نقش فریضه خمس در حفظ کیان و استقلال تشیع، پاسخگویی به ابهام‌های موجود در تاریخ خمس و تبیین و تحلیل تحولاتی که در منابع و مصارف خمس در شیعه رخ‌داده گامی مهم در راستای توجه بیشتر به آن و در نگاه کلان گسترش و توسعه تمدن اسلامی است که پژوهش پیش رو به سهم خود، عهده‌دار این مهم است.

نویسنده کتاب “خمس در بستر تاریخ” بر آن است تا برای تبیین و تحلیل تفاوت‌های ظاهری رفتار معصومان(ع) و فقیهان جامعه شیعه درباره خمس، تحول‌ها و دگرگونی‌های خمس در تاریخ اسلام را در سنت و سیره رسول الله(ص)، دیدگاه پیشوایان دینی، دانشمندان، حاکمان و دولت‌های مهم اسلامی اعم از شیعه و سنی، با یکدیگر مقایسه کرده و شواهد نشان‌دهنده‌ی نبود تغییرات ماهوی در آن را کاوش نماید.

این پژوهش یک پژوهش میان رشته‌ای تاریخی ـ فقهی برمبنای مطالعات کتابخانه‌ای است که با استفاده از منابع تاریخی و فقهی، تحولاتی که منابع و مصارف خمس در نگاه امامان شیعه و دانشمندان مهم مذاهب اسلامی و حاکمان مهم شیعه و سنی تا قرن دهم داشته، تلاش کرده تحلیل و ماهیت این تحولات و علل تأثیرگذار بر آن را تبیین کند.

فصل اول این پژوهش به بررسی مفاهیم کلیدی موضوع پژوهش و پیشینه آن اختصاص یافته است.

در فصل دوم، به بررسی منابع و مصارف خمس در زمان پیامبر اکرم(ص) و به تناسب آن خمس در قرآن کریم و خمس درآمدها در زمان آن حضرت و چرایی عدم بیان آن در زمان رسول‌الله(ص) پرداخته شده است.

در فصل سوم سیر تحولات اثرگذار بر فریضه خمس در مذاهب و حکومت‌های مهم اسلامی تا قرن دهم به صورت تحلیلی بیان ‌شده است و برای اولین بار شباهت نگاه فاطمیان اسماعیلی به شیعیان امامیه به منابع خمس، به ویژه خمس درآمدها، بیان شده است.

در فصل چهارم منابع خمس در نگاه امامان و فقیهان شیعه و اهل سنت و به خصوص خمس درآمدها در زمان اهل بیت(ع) بیان شده است. در این فصل پس از بررسی تاریخی، مستقل بودن منابعی چون خمس غواص، خمس مال مخلوط به حرام و خمس زمین فروخته شده به ذمیان، نفی ‌شده و تنها آن موارد که قابل ارجاع به عنوان کلی غنیمت است، به عنوان منبع خمس پذیرفته شده است.

فصل پنجم به مصارف خمس در نگاه امامان و فقیهان شیعه و اهل سنت، به ویژه مسئله تحلیل و معافیت خمس در مذهب تشیع، پرداخته شده است و در گفتاری مصادیق مصارف مال در سیره اهل بیت(ع)، که خمس نیز یکی از این موارد است، بیان شده است.

گفتنی است، کتاب «خمس در بستر تاریخ؛بررسی تاریخ تطبیقی خمس در اسلام از ابتدا تا قرن دهم» به قلم محمد سعید نجاتی در ۳۹۳ صفحه از سوی گروه تاریخ و حدیث پژوهشکده حج و زیارت در سال ۱۳۹۹ در قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.