شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدیر حوزه‌های علمیه در جمع نخبگان علوم انسانی گفت: اگر فقه ما بخواهد به الگوپردازی کمک نماید، باید براساس تجربیات جدید، ابواب جدیدی را پایه‌گذاری کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله علیرضا اعرافی در آخرین روز از نشست دومین دوره گفتمان نخبگان علوم انسانی که به همت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در وسف قم برگزار شد، اظهارداشت: معتقدیم اسلام دین تمدنی بوده و می‌تواند بشریت را در همه ساحت‌ها به شکل نظام‌وار هدایت کند و انقلاب درصدد تحقق گفتمان تمدنی و بازتولید گفتمان اسلامی است.
مدیر حوزه‌های علمیه ادامه داد: ما باور داریم هر کاری در حوزه تمدنی مبتنی بر گسترش اندیشه و دانش است و تا آنجا که به معارف اسلامی برمی‌گردد، این مؤلفه باید اجتهادی باشد.
اعرافی با اشاره به چند محور در حوزه روش‌های اجتهادی و تحقیقی که نیازمند بسط هستند، گفت: اولین مسئله گسترش ابواب فقه است، فقه از روش مندی استواری برخوردار می‌باشد؛ اما این دستگاه اجتهادی در ۵۵ باب فقهی می‌گنجد، معتقدم اگر فقه ما بخواهد الگوپردازی کمک نماید، باید بر اساس تجربیات جدید، ابواب جدیدی را پایه گذاری کند.
امام جمعه قم با بیان اینکه اجتهاد، تمدن ساز و ناظر به تمدن سازی اسلامی است، افزود: با توجه به نیازهای امروز، فقه ما باید بیش از ابواب موجود توسعه پیدا کند و در حوزه فقه پزشکی، فقه اقتصادی، فقه سیاسی و… پاسخگوی نیازهای امروز باشند.
گسترش ابواب فقهی یک ضرورت است
وی در ادامه اضافه کرد: در روابط اجتماعی، گسترش ابواب فقهی فراتر از ابواب موجود، یک ضرورت است که بدون آن نمی‌توانیم به الگو و تمدن سازی برسیم، به طوری که حتی دستگاه فقهی ما در حوزه کتب نیز نیاز به بازسازی دارد و باید بر این محور توجه داشته باشیم که اجتهاد، نظام‌سازی است کاری که شهید صدر تا حدودی بدان پرداخت. در این مولفه برای استخراج نظام‌وار دچار مشکل هستیم و نظام‌پردازی مورد نیاز ماست.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به نیاز به اجتهاد در اخلاقیات افزود: نکته دیگر بحث اجتهاد در حوزه اخلاقیات است، متاسفانه دانش اخلاق اسلامی، متناسب با گسترشی که فقه ما دارد، بسط نیافته است، اما در هر حال اخلاق اسلامی حوزه ویژه خود را دارد ما در بازشناسی فضیلت‌ها و رذیلت‌ها کم کار کرده ایم و طبقه بندی اخلاقی ما همچنان از فلسفه و تمدن یونانی متاثر است، اما آنچه در ذخایر قرآن و روایات اسلامی داریم، فوق العاده بیشتر از آن است که الان داریم.
اعرافی به نکته دیگری در حوزه نقش اجتهاد در تمدن سازی اشاره کرد و گفت: نکته دیگر امتداد تفکر فلسفی اسلامی است که مقام معظم رهبری نیز بر آن تاکید دارند، ما فلسفه اسلامی داریم که اوج آن در تفکر صدرایی مشاهده شده است در واقع در اجتهاد فلسفی برای گسترش تفکر حکمت الهی و فلسفه ما به قلمروهای دیگر نیاز داریم.
وی ادامه داد: امتداد مجموعه آنچه را که از اجتهاد جامع به دست می‌آید، باید در حوزه علوم و دانشگاه بررسی کنیم، در واقع این مهم با تعامل حوزه و دانشگاه ممکن میشود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اجتهاد منظومه‌ای در علوم را به‌صورت یک علم دانست و گفت: این مدل از اجتهاد در فقه و کلام به صورت منظم درآمده، این در حالی است که در گزاره‌های توصیفی می‌توان خیلی از گزاره‌های استخراج نشده آن را با این مدل از اجتهاد استنباط کرده، به علم اخلاق نسبت داد. بر اساس این تعریف این مدل اجتهادی به مراتب پیشرفته‌تر از استنباط تک‌‌گزاره‌ای است.
قانون گذاری بر مدار مبانی اسلامی نیازمند اجتهاد منظومه‌ای است
مدیر حوزه‌های علمیه علم اصول و فقه را از اولویت‌های اصلی در سند توسعه عنوان کرد و افزود: حرکت بر مدار مفروضات شیخ طوسی از مواردی است که امروز نیازمند به توسعه زیادی دارد؛ این در حالی است که متأسفانه کار زیادی صورت نگرفته است.
اعرافی بیان داشت: باید در نظر داشت که در بعضی از حوزه‌ها مانند قانون‌گذاری نمی‌توان به‌صورت تک‌تک و مجزا استنباط و اجتهاد نمود، بلکه نیاز به اجتهاد منظومه‌ای نیاز است، زیرا قانون به‌عنوان متعلق اجتهاد ماهیتی منظومه‌ای دارد. بر این اساس نه تنها در این امور باید اجتهاد حکمی داشته باشیم، بلکه باید نسبت به آن منطق و روحی که احکام و قوانین را در این حوزه با یکدیگر مرتبط می‌سازد نیز اشراف و اجتهاد وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: این اشراف و اجتهاد باید به‌صورت تعاملی بر مدار هر دو اجتهاد شکل بگیرند؛ یعنی از یکسو اجتهاد در استنباط احکام و مواد قانونی و از سوی دیگر اجتهاد در روح قانون یا روح شریعت در تعامل با یکدیگر عمل نمایند که البته بسیار پیچیده و دشوار است.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه با بیان اینکه نتیجه اجتهاد منظومه‌ای تنویع اجتهاد به اموری است که نیازمند به رویکرد منظومه‌ای است، تصریح کرد: باید اموری مانند صلاه که اقتضای چنین رویکردی را ندارند، سنخ بندی آن در سیر این اجتهاد ممکن و ضروری است؛ چنانچه خیلی از محققین این زمینه اعتقاد دارند. تنویع اجتهاد در حقیقت معنای خود از جهت متعلق آن در برخی امور ضروری است؛ چرا که حوزه‌های مختلفی که از متعلقات اجتهاد در معنای امروزی قرار می‌گیرند، دارای ویژگی‌ها و امتیازات خاصی منحصر به خود هستند. بر محور این تحلیل است که در اجتهاد منظومه‌ای معتقد هستیم که اجتهاد مربوط به آن حوزه علمی خاص را نسبت به سایر حوزه‌ها متمایز می‌کند.
اجتهاد تمدن ساز مقدمه حرکت برای حل مسائل سیال عصر حاضر است
امام جمعه قم با اشاره به اینکه برای تشریح و اقامه استدلال در حقیقت این جریان علمی منحصر به فقه می‌توان اجتهاد در سیاست که امری سیال است را مورد بررسی و کاوش قرار داد، اظهار داشت: سیاست در دوره‌های مختلف تاریخی در حال تحول از لحاظ ماهوی در معنای ذاتی خود بوده است؛ این در حالی است که دارای تعامل با پدیده‌های دیگر و مصادیق جدید بوده و اجتهاد در این باب با اجتهاد در باب عبادات که حوزه‌ای ثابت و بدون تحول است متفاوت می‌باشد و این تفاوت یک تفاوت ماهوی و جدی است. بر این مدار متعلق‌های اجتهاد یکسان نبوده و دارای ویژگی‌های اختصاصی و متفاوت خاص خود هستند.
حقیقت اجتهاد منظومه‌ای روح پویای آن است
وی با اشاره به اینکه قاعده حاکم بر اجتهاد منظومه‌ای بر این مدار حاکم است که حقیقت منظومه‌های کلامی، فقهی و معارفی که سیر این اجتهاد ساخته می‌شوند، هیچ استانداردی ندارند، تصریح کرد: حقیقت فقه در فقه پویای شیعه بر این است که تعداد ابواب فقهی هیچ استانداردی تعریف شده‌ای ندارند و می‌توانند بسط و قبض پیدا کنند، به نحوی که حتی نوع برش مطالب در فضای پژوهش و استنباط هیچ موضوع از پیش تعریف‌شده یا به عبارت عامه استانداردی ویژه‌ای ندارند.
اعرافی ادامه داد: برای مثال در دنیای علم فقه اصول، یک برش طبقه‌بندی شده از فقه وجود دارد؛ این در حالی است که برش‌های دیگر را می‌توان ایجاد کرد. باید بر این حقیقت هم تکیه کرد که خیلی از مسائل جدید مطرح شده در جوامع اسلامی، متشرع به تفسیری همسو در ساحت مبانی علم فقه و اصول وجود دارد؛ بر این مدار تحلیلی در علم فقه و اصول می‌توان با مواد گوناگون ابواب مختلف را برای ایجاد یک باب جدید و تأمین کننده مسائل شرعی جامعه اسلامی استفاده کرد. با این سبک استنباطی که برگرفته از اجتهاد منظومه‌ای است می‌توان با تکیه بر آن برای مواضع علمی ابوابی را ایجاد نمود تا بتوان مسأله موجود را حل‌وفصل کرد.
مدیر حوزه‌های علمیه به تفسیر این افق اجتهاد منظومه‌ای پرداخت و گفت: برای مثال موضوع زینت از مواضع مبتلابه جوامع اسلامی است که بیشترین سوالات شرعی را به خود اختصاص داده است، برای استخراج گزاره‌های مرتبط با این موضوع، بخشی از مواد مورد نیاز استنباطی آن در باب صلاه و بخشی در ابواب دیگر به تکرار و با ابعاد مختلفی آمده؛ در حقیقت این مبانی در ابواب مختلف پخش شده و در حال حاضر باب مجزا مختص به خود را ندارد.
کاری عمیق روی مدل اجتهادی فقه شکل نگرفته است
امام جمعه قم با اشاره به اینکه مرحله سوم اجتهاد در همان فضای علمی پیشگامی شهید صدر باقی مانده، اظهار داشت: بعد از شهید صدر کاری عمیق روی مدل اجتهادی فقه شکل نگرفته است، این حقیقت توان علمی شهید صدر است که سی مقدمه تمام عیار را در مباحث اجتهاد و تقلید مطرح کرده و در کتاب “اقتصادنا” جداگانه بر این مدار با موضوعی خاص مانور علمی دادند.
وی به تشریح سبک استخراج گزاره‌های دین از منابع دینی از سوی شهید صدر پرداخت و گفت: طلاب علوم دینی برای یادگیری شیوه استنباطی شهید صدر، باید به این نکته اهتمام داشته باشند که در نظام سازی طبق تعریف شهید صدر از تعدادی از گزاره‌های اولیه فقهی بابی با عنوان موضوع پژوهش تنظیم میشود و پس از آن اقدام به استنباط در مباحث می‌گردد با این تفاوت که خروجی این کار منظومه نیست، بلکه پله و راهی است برای اینکه به عمق فهم و درک مبانی اصلی آن علم رفته و اقدام به تولید و توسعه علوم مرتبط با آن کند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه در مدل سیر علمی شهید صدر در جریان تولید علم برای آن که محقق بتواند اثبات کند بر این مواضع علمی مطرح چه قواعدی حاکم است، اقدام به استنباطی می‌کند که نتیجه آن تولید علم باشد، اظهار داشت: شهید صدر موضوع اقتصاد را که به‌تفصیل در کتاب اقتصادنا مورد کنکاش علمی خود با این سبک قرار داده، مباحثی همچون بحث حقوق بشر یا بهداشت بشر را مطرح کرده است.
وحدت حوزه ودانشگاه را نمی‌توان نادیده گرفت
اعرافی در بخش دیگری از سخنانش بر ضرورت وحدت میان حوزه و دانشگاه تاکید کرد و گفت: وحدت حوزه ودانشگاه مقوله ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و از آن راحت گذشت، هرجامعه اگر بخواهد به سمت پیشرفت، رشد و پویایی حرکت کند باید جامعه نخبگانی آن با هم تفاهم، همراهی و هم گرایی داشته باشند.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: امروز نخبگان حوزه و دانشگاه به عنوان قله‌های فکری و علمی جامعه باید با یکدیگر همگرایی داشته باشند، چراکه رشد و نمود آن در بدنه جامعه نشان داده خواهد شد، بطوریکه هر چقدر این هم گرایی افزایش و قوت داشته باشد قاعده و بدنه جامعه با یکدیگر منسجم تر و موجب بروز خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها خواهد بود.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تاکید بر ضرورت همراهی، هم فکری و هم گرایی میان حوزه و دانشگاه، اظهارداشت: به لطف خدا ساختار جدید حوزه علمیه تصویب شده و به زودی مرکز مطالعات حوزه و روحانیت راه اندازی خواهد شد، مرکزی که موجب میشود خودمان را بسنجیم و نسبت به نقش و اثرگذاری مان در عصر جدید به آگاهی‌های مطلوبی دست پیدا کنیم./ حوزه
