بهره‌مندی از ابزارهای جدید در رؤیت هلال، فواید مهمّی در تشخیص حکم و پرهیز از اختلافات دارد / تشریح مبانی مراجع شیعه در بحث رؤیت هلال

حجت‌الاسلام علوی گفت: بهره‌مندی اصولی از دستاوردها و ابزارهای جدید در بحث رؤیت هلال فواید مهمی برای فقها در تشخیص دقیق حکم و پرهیز از اشتباهات و اختلافات در بردارد اکنون انجام بسیاری از محاسبات و مسائل مرتبط با رؤیت شرعی هلال راحت‌تر شده است لذا اگر بتوانیم پا به‌پای مسائل علمی روز حرکت و از فناوری‌‌‌‌‌های زمانه استفاده کنیم در بحث‌‌‌‌‌های شرعی نجومی‌‌‌‌‌ می‌تواند به ما کمک فراوانی کند.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین نشست از سلسله نشست‌‌‌‌‌های علمی «گفتمان معرفت» در مرکز تحقیقات اسلامی حوزه علمیه مشهد وابسته به آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی با عنوان «امکان رؤیت پذیری هلال ماه رمضان ۱۴۴۰» برگزار شد.

در این نشست فقهی که دوشنبه‌شب مصادف با نخستین شب ماه مبارک رمضان برگزار شد، حجت‌الاسلام سید محمدصادق علوی پژوهشگر فقه نجوم و کارشناس رؤیت هلال به ارائه مطالعات خود درباره ابعاد رؤیت پذیری هلال ماه رمضان پرداخت.

حجت‌الاسلام علوی گفت: بهره‌مندی اصولی از دستاوردها و ابزارهای جدید در بحث رؤیت هلال فواید مهمی برای فقها در تشخیص دقیق حکم و پرهیز از اشتباهات و اختلافات در بردارد. وقتی که با علم امروز مباحث را بررسی‌‌‌‌‌ می‌کنیم‌‌‌‌‌ می‌بینیم که اکنون انجام بسیاری از محاسبات و مسائل مرتبط با رؤیت شرعی هلال راحت‌تر شده است لذا اگر بتوانیم پا به‌پای مسائل علمی روز حرکت و از فناوری‌‌‌‌‌های زمانه استفاده کنیم در بحث‌‌‌‌‌های شرعی نجومی‌‌‌‌‌ می‌تواند به ما کمک فراوانی کند. گاهی احساس‌‌‌‌‌ می‌شود چون از فضای علم روز دور و بعضاً بیگانه هستیم گاه تصمیماتی‌‌‌‌‌ می‌گیریم که دشواری‌‌‌‌‌ها و تبعات زیادی در پی دارد و به نتیجه‌‌‌‌‌‌ای می‌رسیم که‌‌‌‌‌ می‌بینیم از نظر محاسباتی بسیار راحت‌تر و دقیق‌‌‌‌‌ می‌توانستیم به آن دست پیدا کنیم.

وی افزود: منظور من اصلاً این نیست که مستقیماً باید برویم سراغ رؤیت با ابزار و یا رؤیت با ابزار کافی است بلکه‌‌‌‌‌ می‌خواهم بگویم که از ابزار و تکنولوژی استفاده کنیم برای اینکه بتوانیم بهتر نتیجه‌گیری کنیم؛ مثلاً در بحث اوقات شرعی گاهی اوقات دیده‌اید که برای بحث نماز ظهر در خیلی از رسانه‌‌‌‌‌ها این آمده و گفته می‌شود که وقتی شاخص را در زمین قرار بدهید، سایه که به کمترین حد خودش رسید و شروع به زیاد شدن کرد، این جا اول ظهر است. این را به عنوان نشانه‌‌‌‌‌‌ای برای اول ظهر بیان کرده‌اند و درست هم است اما الآن وقتی عملاً این کار را بخواهیم پیاده بکنیم و حتی در بحث محاسباتی‌اش با فرمولی که سالی است و بحث چرخش زمین به دور خودش و اینکه چه مدت‌ زمانی را طی‌‌‌‌‌ می‌کند که سایه به حداقل خودش برسد و بعد بخواهد رو به زیاد شدن بکند،‌‌‌‌‌ می‌بینیم که مثلاً در اول بهار سایه وقتی که به حداقل خودش رسیده است و بخواهد یک میلی‌متر اضافه بشود در شهرهایی مثل عرض جغرافیایی ما یعنی مشهد، حدود هشت دقیقه طول‌‌‌‌‌ می‌کشد و تازه شما باید یک سطح صاف و مدرج را داشته باشید که یک میلی‌متر را تشخیص بدهید. البته علمای قدیم به این اشاره کرده‌اند مثل مرحوم شهید که بیان‌‌‌‌‌ می‌دارد خیلی طول‌‌‌‌‌ می‌کشد و لذا‌‌‌‌‌ می‌توانیم امروز از راه‌‌‌‌‌های دیگری هم استفاده کنیم.

این پژوهشگر فقه نجوم در ادامه به تشریح مبانی مراجع شیعه در بحث رؤیت هلال پرداخت و بیان داشت: دسته‌بندی نظرات مراجع در بحث رؤیت هلال به این شکل است که یک عده‌‌‌‌‌‌ای از فقها نظر شریفشان این است که در هر افقی باید ماه طبق همان افق پدیدار بشود و رؤیت در همان منطقه صورت بگیرد و با چشم عادی هم باشد. مرحوم امام خمینی، آیات سیستانی، مکارم و شبیری زنجانی قائل به این نظریه هستند که باید در منطقه خودتان ماه قابل رؤیت باشد.

نظریه دوم، نظریه رهبر معظم انقلاب است که‌‌‌‌‌ می‌فرمایند بله افق‌‌‌‌‌ها مختلف است و هر جایی برای خودش ملاک است ولی با چشم مسلح هم که باشد کافی است.

نظریه سوم: نظریه «اتحاد آفاق» است؛ یعنی همه افق‌‌‌‌‌ها یکی هستند. لازم نیست اگر ماه در جا یا منطقه‌‌‌‌‌‌ای دیده شد، صرفاً برای خودش اثبات شود بلکه همه مناطق با هم یکی هستند و در منطقه دیگر هم که دیدند برای شما کافی است اما باید با چشم غیرمسلح ماه رؤیت شود. این مبنا خودش به چند دسته تقسیم‌‌‌‌‌ می‌شود که ما سه نظریه معروف ذیل آن را بیان‌‌‌‌‌ می‌کنیم:

۱- نظریه اشتراک در بخشی از شب است. این نظریه مرحوم ‌‌‌‌‌‌آیت‌الله خویی و ‌‌‌‌‌‌آیت‌الله تبریزی است که این نظریه معروف به نظریه ‌‌‌‌‌‌آیت‌الله خویی است. هر چند قبل از ایشان اولین کسی که خیلی واضح این را تصریح کرده است، مرحوم آقای سید ابوتراب خوانساری از معاصرین ‌‌‌‌‌‌آیت‌الله خویی است.

۲- نظریه اشتراک در بیشتر شب است؛ یعنی‌‌‌‌‌ می‌گویند در جاهایی اگر ماه دیده شد که در بیشتر و معظم شب با ما مشترک باشند، ثابت‌‌‌‌‌ می‌شود. نه یک ذره و مقدار اندکی از شب. این نظر ‌‌‌‌‌‌آیت‌الله وحید خراسانی است.

۳- نظریه تفاوت در قاره‌‌‌‌‌ها.‌‌‌‌‌ می‌گوید اگر جزء عالم قدیم است آن جایی که ماه دیده شده است. عالم قدیم را تعریف‌‌‌‌‌ می‌کنند به آسیا، اروپا و آفریقا. اگر آنجاها ماه دیده شد برای شما که در هر یک از این قاره‌‌‌‌‌ها هستید، هر جا باشید کافی است؛ اما اگر در یک قاره دیگری باشد مثلاً قاره آمریکای جنوبی، شمالی، استرالیا و اینجاها ماه ثابت بشود، برای شما در آسیا کافی نیست. این هم یک توضیحی دارد که ابتدا به نظر‌‌‌‌‌ می‌رسد که این چه حرفی است ولی بعد که واردش بشویم،‌‌‌‌‌ می‌بینیم که نظریه جالبی است و جا هم دارد که اگر کسی بخواهد قائل به این قول باشد؛ یعنی اگر اتحاد افق را پذیرفتیم، بعید نیست که این قول، قول قوی باشد.

۴- نظریه دیگری هم موسع‌تر از نظریه قبلی است که همان اتحاد آفاق است؛ یعنی هر جا که دیدند اشکالی ندارد و با چشم مسلح هم که باشد اشکالی ندارد. این نظریه مرحوم ‌‌‌‌‌‌آیت‌الله فاضل لنکرانی است که در اواخر عمر قائل به این قول شدند یعنی ابتدا نظریه اول را قبول داشتند و بعد قائل به این قول شده‌اند در تاریخ ۲۴ ماه رمضان ۱۴۲۵ یعنی حدود پانزده سال قبل.