سیر تطور نگارش احادیث در طول تاریخ اسلام

استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان با اشاره به سیر تطور نگارش حدیث گفت: پس از بعثت نگارش حدیث آغاز شده، بعد از آن نیز تا پایان عمر رسول الله(ص) ادامه یافته است و ایشان بارها تاکید بر نوشتن حدیث داشته‌اند.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام حسین شانه‌چی، استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان، در دوره تربیت پژوهشگر علوم حدیث گفت: اولین کلامی که از رسول الله(صل الله علیه و آله) صادر شده حدیث، اولین شیء مکتوب قرآن و اولین نگاشته‌های حدیثی، مصحف امیر مومنان(علیه السلام) می‌باشد.

استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان با بیان این که مصحف، همان آیات قرآن به ترتیب نزول است، تصریح کرد: اولین کتاب کامل و رساله حدیثی خاص بدون آیات قرآن، «مصحف حضرت زهرا(علیها السلام)» است.

شانه‌چی گفت: طبق اسناد متعدد، بعد از شهادت رسول الله(صل الله علیه و آله) جبرئیل بر حضرت زهرا(علیها السلام) نازل می‌شد و مطالبی را هر روز برای حضرت می‌آورد که ایشان انشاء می‌کرد و حضرت امیر المومنین علی(علیه السلام) می‌نوشت، این اولین نگاشته‌ای است که روایات تصریح کردند ولی در مصحف حضرت زهرا(س) چیزی از قرآن نیامده است.

وی توضیح داد که آن زمان تابوت یا جفر داشتند، یعنی این مصحف را داخل صندوقچه و گنجینه می‌گذاشتند، این اولین رساله است که هیچ چیزی از قرآن در آن نیست و دومین رساله حدیثی خاص کتاب امیر مومنان علی(علیه السلام) است که در روایات از آن به عبارت «کتاب علی» یا «جامع علی» با موضوع احادیث فقهی یاد شده است.

استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان با بیان این که پس از کتاب علی از اصحاب همچون سلمان، ابوذر، نافع و… رساله‌های حدیثی آمده است که هیچ‌یک موجود نیست، بیان کرد: نخستین نگاشته موجود کتاب سلیم بن قیس هلالی است و سلیم از سال ۱۶ شروع به نوشتن کرده است. این رساله از سال ۱۶ تا ۷۶ هجری نوشته شده است. این کتاب دارای ۴۸ حدیث مفصل با شیوه تاریخی اعتقادی است، سلیم اولین کسی است که وقایع پس از رحلت رسول الله(ص) یعنی ماجرای سقیفه، هجوم به خانه حضرت زهرا(س)، آتش زدن بیت حضرت زهرا(س) و همه جریانات مدینه را تا فضائل امیر مومنان(ع) نقل کرده است.

وی با بیان این که در صد ساله اول کتب اسم نداشته و به نام نویسنده آن بوده است، تصریح کرد: تا حدود سال ۱۵۰ همین داستان ادامه دارد و از زمان امام صادق(ع) به بعد است که کتب نامی غیر از نام نویسنده گرفته است والا بیش از ۲۰۰ رساله تا زمان امام صادق(ع) همه به نام نویسنده‌های آن تدوین و در نهایت نیز منتشر می‌شده است.

استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان با اشاره به سیر تطور نگارش حدیث گفت: در عهد رسول الله(ص) عقیده شیعه با سنی در این زمینه تفاوت دارد چون شیعه معتقد است پس از بعثت نگارش حدیث آغاز شده و پس از آن نیز تا پایان عمر ایشان ادامه یافته است و رسول الله(ص) بارها تاکید بر نوشتن داشته‌اند. اما از آن طرف دیگر، برخلاف تشیع، اهل سنت در این امر اختلاف دارند آنطور که گروهی می‌گویند ابتدا رسول الله(ص) منع کرده و سپس دستور به نگارش داده است، در همین راستا عده دیگر اهل سنت نیز می‌گویند ابتدا احادیث را می‌نوشتند و در پایان عمر ایشان، دستور منع حدیث داده‌اند.

وی با بیان این که نظریه یک گروه اهل سنت این است که ابتدای نزول قرآن به دلیل عدم تفاوت آیات با دیگر کلمات، رسول الله(ص) می‌فرمود فقط چیزی که می‌نویسید قرآن باشد تا احادیث با آیات خلط نشود، بیان کرد: عده دیگر آنها نیز دلیل‌شان این است که می‌گویند رسول الله(ص) می‌فرمود می‌ترسم کلمات غیر وحیانی با وحی خلط شود، بنابراین چیزی ننویسید و اینجا منع نگارش حدیث بر اساس نظر اهل سنت صورت گرفت که ابوبکر و عمر آن را ادامه دادند.

استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان ادامه داد: پس منع تدوین حدیث در زمان رسول الله(ص) از منظر اهل سنت با اصول خودشان دچار تعارض است و در این زمینه کتاب تقیید العلم از خطیب بغدادی در قرن ششم احادیث متعدد از رسول الله(ص) آورده که دستور نقل احادیث داده‌اند و گفته‌‌‌‌‌های این کتاب با سخنان آنان جمع نمی‌شود.

شانه‌چی در پایان گفت: پس از رسول الله(ص) نگارش حدیث از سوی اصحاب امامیه ادامه یافته و تا غیبت صغری امام زمان(عج) یعنی سال ۲۶۰ هجری قمری بیش از ۴۰۰ رساله حدیثی نوشته شده است.

گفتنی است گروه رجال پژوهی حوزه علمیه خراسان به منظور تربیت پژوهشگران حرفه‌ای در علوم حدیث و رجال، دوره تربیت پژوهشگر در علوم حدیث برگزار‌ می‌‌کند و با برپایی کارگاه‌‌‌‌‌های متعددی از اساتید مختلف جهت توامندسازی پژوهشی و ارتقاء سطح علمی شرکت کنندگان استفاده‌ می‌‌کند، طلاب محترم جهت اطلاع بیشتر‌ می‌‌توانند با شماره ۰۹۳۳۹۰۳۹۲۲۰ تماس حاصل فرمایند.