شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
زنان با مردان در فتح قله‌های علمی تفاوتی نمی‌کنند در مورد زهرای مرضیه (س) چنین است؛ تمام مقاماتی که معصومین دیگر دارند را ایشان نیز داراست آن‌هم در ترازی بالاتر. قطعاً هر زنی در جامعه وظائفی دارد همان‌طور که مردان دارند و باید بین وظائف خود جمع کنند. ما زنانی را داشتیم که توانستند بین این دو مهم جمع کنند و به مقامات علمی حتی اجتهاد برسند. وجود هزاران محقق زن عدد کمی نیست که توانسته‌اند بین این دو جمع کنند.
اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از انقلاب اسلامی، تحول زیادی در حوزه علمیه خواهران به وجود آمد تا آنجا که امروز، حوزه علمیه خواهران، به قطبی عظیم علمی با تعداد فراوانی از طلاب، تبدیل‌شده است. در این میان، برخی با گسترش این حوزه مخالف‌اند و صرف بودجه برای تحصیل جدی خواهران در حوزه‌های علمیه را صحیح نمی‌دانند؛ زیرا حوزه خواهران، هیچ‌گاه خروجی علمی قابل‌توجهی نداشته است. در مقابل اما، برخی دیگر بر این باورند که خواهران نیز مانند آقایان حق تحصیل در سطوح عالیه را دارا هستند. در این میان، یکی از حوزه‌های علمیه خواهران، حوزه علمیه فاطمیه تهران است که زیر نظر جامعۀالمصطفی، به آموزش علوم حوزوی به خواهران عرب‌زبان در سطح ۲(مقطع کارشناسی) و ۳ (کارشناسی ارشد) می‌پردازد. خانم امیره وفائی، مدیر و مشرف این مدرسه معتقد است باید تمرکز حوزه خواهران بر دو رشته فقه و تبلیغ باشد. او از دشواری‌های حوزه خواهران و دورنمای این حوزه سخن می‌گوید:
اجتهاد: تولیدات علمی حوزه‌های خواهران در سال‌های پس‌ازآنقلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وفائی: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، حوزه‌های علمیه خواهران ارتقای علمی و فکری وسیعی در همه زمینه‌ها و در همه ساحت‌ها و فروع پیدا کرد، به‌ویژه در تحقیقات علمی و نوشته‌ها و کتب علمی.
درگذشته و ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، تلاش مؤسسان حوزه و کسانی که در جذب طلبه تلاش می‌کردند، جذب حداکثری بود و بیشتر بر کمیت حوزه تکیه داشتند. لکن در حال حاضر و پس از گذشت سال‌ها از فعالیت حوزه علمیه قم و با توصیه‌های بنیانگذار فقید انقلاب اسلامی امام خمینی(رحمه الله علیه) و جانشین شایسته ایشان رهبر معظم انقلاب، شاهد ارتقای فکری مطلوب و دل‌نشین و تحول فکری هم از جهت کمی و هم کیفی هستیم. از جهت کیفی، الآن شاهد مؤسسات تحقیقی و مباحث و کتاب‌های علمی هستیم که خانم‌ها برای تحقیق و پژوهش و تألیف در آنجا حضور پیدا می‌کنند؛ و این دلالت بر گسترش فضای علمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌کند. برای مثال طلبه‌هایی که در کار پژوهش فعالیت می‌کنند بیش از ده هزار طلبه خانم هست. ده هزار پژوهشگر و محقق، عدد بالایی است.
در حال حاضر، ۲۳۴ مرکز علمی تحقیقی برای طلبه‌های سطح ۲ و ۴۱ مرکز برای طلبه‌های سطح ۳ وجود دارد. این امر دلالت بر ارتقای علمی خواهران کرده و از نشانه‌های ظهور حضرت حجت نیز می‌باشد. احادیث مربوط به ظهور امام زمان بشارت داده‌اند که زن در آخرالزمان متفقهی خواهد بود که در خانه خود قرار دارد.
در روایتی از ٣١٣ فرمانده سپاه حضرت صاحب العصر و الزمان ١٣ نفر و در روایت دیگر ۵۰ نفر از یاران آن حضرت از بانوان خواهند بود. ان‌شاءالله ما از کسانی باشیم که این انقلاب بزرگ علمی را آماده‌سازی می‌کنیم.
اجتهاد: تمرکز دروس حوزه علمیه خواهران بر دروس تبلیغ و فقه مسائل زنان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وفائی: هنگامی‌که به قرآن یعنی مرجع اساسی و اولین مرجع و منبع اسلامی مراجعه می‌کنیم می‌یابیم بین دو ضرورت تفقه و تبلیغ در یک آیه واحد جمع شده است: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ»؛ یعنی از هر گروهی اعم از مرد و زن باید کسانی همّت به کسب دانش دین داشته باشند؛ و پس‌ازآن در مرحله دوم به تبلیغ دین بپردازند.
در حال حاضر هدف اصلی از تأسیس حوزه‌های علمیه خواهران دستیابی به این دو امر اصلی و اساسی یعنی تفقه و تبلیغ هست. البته چه‌بسا تغییر و تحول و بازنگری در بعضی از امور مربوط به حوزه ضرورت داشته باشد.
در اینجا می‌خواهم بر این نکته تأکید کنم که تفقه و تبلیغ همچنان باید مسئله اساسی باقی بماند و هیچ‌کس مستغنی از آن دو نیست.
اجتهاد: تولیدات فقهی حوزه‌های علمیه خواهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وفائی: درواقع حرکت علمی وسیعی بین بانوان می‌بینم. خانم‌های خبره‌ای در زمینه فقه عام و فقه مربوط به مسائل مربوط به بانوان مشغول به فعالیت هستند. قطعاً لازم است بانوانی خبره وجود داشته باشند تا پاسخگوی مسائل موردنیاز زنان که نصف جمعیت را تشکیل می‌دهند باشند. از طرفی سزاوار است در مسائل شرعی و مسائل نو پیدای موردنیاز زنان، متخصصینی وجود داشته باشند تا این مسائل جدید موردنیاز جامعه زنان را حل کنند. و از طرفی دیگر هجمه استعماری بزرگی وجود دارد تا خانم‌ها را از تحصیل علمی بازدارد. لذا لازم است زنانی که هوشیار و توانا هستند، بانوان دیگر را به این راه جذب کرده و کمک کنند.
اجتهاد: چرا در جوامع علمی نشست‌ها و هم‌اندیشی‌های علمی، بانوان نظریه‌پرداز در علوم حوزوی دیده نمی‌شوند؟
وفائی: ممکن است علت این امر، خانم‌ها نباشد بلکه مسببش عدم دعوت مسئولین باشد که از خانم‌ها دعوت نمی‌کنند و برنامه را طوری طرح‌ریزی نمی‌کنند که زنان نیز بتوانند حضور علمی در این محافل داشته باشد. به‌طورقطع ما زنان خبره داریم؛ اما لازم است مسئولین زمینه را فراهم کنند و امکانات را طوری قرار دهند که زنان نیز بتوانند تحقیقات و آثار خود را معرفی کنند. مرحوم امام می‌فرمایند: زن مانند قرآن است و هردو انسان‌ساز هستند. لذا برای این انسان‌سازی باید امکانات فراهم شود. در مجالس و فضاهای دولتی و تحقیقات علمی خارجی باید مجال حضور زنان فراهم شود، حتی در جامعه المصطفی باید زنانی باشند که در کانون‌های علمی خارج از کشور و وابسته به کشور، نظریات علمی متخذ از شیعه و انقلاب اسلامی را مطرح کنند.
در صدر اسلام، زمانی که تعداد باسوادان و کسانی که خواندن و نوشتن بلد بودند به انگشتان دست می‌رسید و از سطح فرهنگی پایینی برخوردار بودند، حضرت زهرا در یادگیری و تبلیغ، همت داشتند. حدیثی از ابن مسعود، مردی به خدمت حضرت زهرا رسید و عرض کرد: آیا مطلبی از ظرایف حِکَم دارید که به من بدهید؟ حضرت صحیفه‌ای داشتند که در آن احادیث پیامبر را می‌نوشتند. به کنیز خود فرمودند: آن صحیفه را بیاور. کنیز صحیفه را پیدا نمی‌کند. حضرت می‌گویند وای بر تو آن را پیدا کن، آن برای من به‌اندازه حسن و حسین اهمیت دارد(١). این بیان، نشانگر اهمیت فراوان حضرت به علم و نشر آن است، تا جایی که قدر کتاب خود را به اندازه فرزندانشان می‌دانستند.
این قضیه برای بیش از ۱۴۳۰ سال پیش است؛ اما در حال حاضر، لازم است زنان اهتمام بیشتری نسبت به تحصیل علم و نشر آن داشته باشند.
اجتهاد: آیا می‌توان گفت وظایف زنان در امر خانه و خانواده، منافی با تحصیل جدی آنان در سطوح عالی ازجمله حوزه‌های علمیه است؟
وفائی: هیچ‌گونه تنافی بین حضور زنان در حوزه و تحصیل آنان با وظایف دیگر زنانه‌شان مثل تربیت فرزند وجود ندارد. باید یک محصل بین این دو مجال جمع کند. اولین مسئولیت زن این است که ابتدا زن و مادر و همسر باشد. این‌ها مسئولیت اولیه است و مقدم بر طلب علم است. لذا باید بین مسئولیت اولیه و ثانویه خود جمع کند.
البته باید مدت تحصیل، شرایط تحصیل، مواد درسی و برخی از حالات خاص زنانه و ظرفیت آنها مورد رعایت قرار بگیرد تا بتوانند زنان به این دو مهم برسند و نتیجه مطلوب را نیز درک کنند. بنابراین نه‌تنها هیچ‌گونه تنافی وجود ندارد بلکه ممکن است تحصیل و دانش زن، در امور زندگی مثل تربیت فرزند صالح، کمک‌حال وی باشد. امام خمینی می‌فرمود: از دامن زنان مردان به‌جای بزرگ نائل می‌شوند. برای این فرمایش امام راحل در گذشته و حال، مصادیق فراوانی را می‌توان یافت.
قطعاً اجتهاد برای زنان امری ضروری است و این موارد به‌عنوان مانع جدی دیده نمی‌شود. رسیدن به اجتهاد اختصاص به مردان ندارد وزنان نیز باید مجتهد شوند گرچه به مرجعیت ممکن است نرسند ولی مهم، رسیدن به اجتهاد و نظریه‌پردازی است. این امر سبب می‌شود علم تقویت شود و مسائل زنان و دشواری‌های علمی مختص آنان حل شود.
زنان با مردان در فتح قله‌های علمی تفاوتی نمی‌کنند در مورد زهرای مرضیه (س) چنین است؛ تمام مقاماتی که معصومین دیگر دارند را ایشان نیز داراست آن‌هم در ترازی بالاتر.
قطعاً هر زنی در جامعه وظائفی دارد همان‌طور که مردان دارند و باید بین وظائف خود جمع کنند. ما زنانی را داشتیم که توانستند بین این دو مهم جمع کنند و به مقامات علمی حتی اجتهاد برسند. وجود هزاران محقق زن عدد کمی نیست که توانسته‌اند بین این دو جمع کنند.
اجتهاد: با توجه به اینکه در طول تاریخ، تنها تعداد انگشت‌شماری از زنان به درجه اجتهاد رسیده‌اند، آیا ادامه مسیر دروس اجتهادی برای طلاب خواهر را به صلاح می‌دانید؟
وفائی: مسیر طلب علم و اجتهاد مستمر است و تمامی ندارد. البته توقع داریم مسئولین زیرساخت‌ها را برای خواهران نیز مهیا کنند. در حال حاضر، برای درسی که متخصص زن وجود دارد استاد مرد می‌آورند که شایسته نیست.
برنامه ریزان حوزه‌های علمیه خواهران باید متون درسی و زمان تحصیل را در نظر بگیرند. برخی مواد درسی ممکن است زیاد مفید نباشد. آنها را می‌توان حذف کرد و به جایشان، درسی را گذاشت که خانم را زودتر به درجه اجتهاد برساند. مسئولین باید بدانند که زنان دو مسئولیت جدی دارند لذا نباید برنامه‌ای بریزند که یکی به دیگری صدمه بزند. گاهی کلاسی با بیست نفر شروع می‌شود و با پنج نفر تمام می‌شود زیرا شرایطی که برای خانم‌ها از جهت بارداری و بچه‌داری و غیره پیش می‌آید خیلی بیشتر است. لذا باید مقتضیات آنها رعایت شود.
