شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اگر مراجع تقلید، زعما و علمای ما در یک عزم جدی استحکام کار در تولیدات را به عنوان فتوای ثانوی اعلام کنند تا کارگزاران و تولیدکنندگان به دنبال استحکام کار و تولید باشند رونق تولید اتفاق خواهد افتاد.
اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید حسن وحدتی شبیری، رئیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی، تحصیل کرده حوزه و دانشگاه است. رئیس سابقه دانشگاه هدی قم، بیش از ۳۰ سال است که در حوزه قم و دانشگاه‌های تهران تدریس می‌کند. استاد مشهدی‌تبارِ حوزه و دانشگاه معتقد است: دانش فقه و حوزه با آسیب‌شناسی، مشخص کردن سهم هر عامل و راهبردها برای برطرف کردن عوامل و آسیب‌ها، در تحقق شعار سال که رونق تولید است بسیار مؤثر خواهد بود. مشروح گفتگوی شبکه اجتهاد با وی، به قرار زیر است:
اجتهاد: آیا دانش فقه به طور مشخص می‌تواند برای تحقق شعار امسال که «رونق تولید» نام‌گذاری شده است، تأثیری داشته باشد؟
وحدتی شبیری: برای پاسخ به این سؤال ابتدا فقه را باید معنا کرد. فقه به معنای شناخت دین به منظور عملی ساختن معارف دینی در صحنه‌های عملی زندگی است؛ در واقع به‌کارگیری ارزش‌های اسلامی در صحنه‌های عقلی زندگی می‌تواند معنای گسترده‌تر از فقه باشد. با این تعریف از فقه می‌توان گفت دانش فقه می‌تواند برای تحقق شعار امسال اثر بسزایی داشته باشد و روحانیت و حوزه‌های علمیه می‌توانند سهم وافری را در تحقق شعار اعلام شده از سوی مقام معظم رهبری مدظله داشته باشند و رونق تولید را عملی کنند.
شعارهای اعلام شده از سوی رهبر معظم انقلاب در هر سال بر اساس مطالعات علمی نام‌گذاری می‌شود و ایشان موضوعاتی را به عنوان شعار سال مطرح می‌کنند که درد روز جامعه ما است؛ برای تحقق شعار سال به صورت عملی نیازمند تمرکز همه انرژی‌ها بر آن موضوع است چرا که تمرکز و هم‌افزایی آحاد ملت بر روی یک موضوع باعث می‌شود تحقق آن موضوع‌ها راحت‌تر صورت گیرد.
اجتهاد: چگونه این تمرکز را ایجاد کنیم؟ و وظیفه روحانیت در تحقق شعار سال چیست؟
وحدتی شبیری: اول باید به این نکته توجه کرد که مفهوم رونق تولید که توسط مقام معظم رهبری اعلام شده، چیست؟ و بعد از آن ساز و کار لازم را برای تحقق رونق تولید فراهم کنیم و به این موضوع به عنوان موضوع مهم توجه ویژه داشته باشیم.
از نظر مفهومی، رونق تولید به معنای بهره‌وری و حداکثر استفاده از امکانات است، به طوری که ما با تحقق آن روی پای خودمان بایستیم، اشتغال‌زایی و شغل واقعی را به وجود آوریم و از شغل‌های کاذب و به تعبیری خام فروشی دوری کنیم. اکنون مصالح ساختمانی به اندازه کافی در کشور وجود دارد اما سنگ‌ها را از معادن استخراج و برای فرآوری به چین ارسال و دوباره پس از فرآوری به ایران برگردانده می‌شود تا نمای ساختمان‌های ما شود. خام فروشی در کشور ما در نفت و معادن نیز وجود دارد. در صورتی که اگر ما محصولات اولیه را در کشورمان فرآوری و به صورت نهایی به بازار عرضه کنیم رونق تولید اتفاق خواهد افتاد.
من معتقدم معارف دینی ما در خصوص رونق تولید، توصیه‌های فراوانی به ما داشته‌اند. اگر ما می‌خواهیم استقلال داشته باشیم و از تکانه‌های اقتصادی که دشمنان در قالب تحریم برای ما به وجود آورده‌اند در امان بمانیم باید به سمت رونق تولید پیش برویم. همان گونه که شخص برای رسیدن به قله با هزاران مانع برخورد می‌کند اما با تلاش از این موانع عبور می‌کند تا به قله برسد، برای رسیدن به قله رونق تولید نیز مشکلات را باید با بردباری از میان برداریم که لازمه آن، عزم ملی و ایجاد هم‌افزایی است.
حضرت علی در روایتی می‌فرمایند: «هیچ بدنی ضعیف نیست به شرطی که انگیزه او قوی باشد.». ملت ما باید عزم خود را جزم کنند و اگر شعار استقلال و آزادی دادند برای تحقق این استقلال تلاش کنند و هزینه آن را که هم‌افزایی است را بپردازند.
اجتهاد: شما به عنوان یک روحانی برای ایجاد این هم‌افزایی چه نقشی دارید؟
وحدتی شبیری: ما روحانیون باید در حوزه علمیه برای رونق تولید، سهمی را بر عهده بگیریم. همچنین سرمایه‌گذار و فردی که توانایی ایجاد اشتغال دارد هم‌افزایی کند تا به شعار استقلال دست پیدا کنیم.
اکنون کشورهایی چون عربستان و کویت انگیزه‌ای برای رونق تولید ندارند و تمام نیازمندی‌های خود را از خارج وارد می‌کنند. آن‌ها در حقیقت غیرت اقتصادی ندارند اما کشور ما به عنوان یک کشوری که می‌خواهد مستقل باشد و در مقابل تحریم‌های دشمنان هراسی نداشته باشد باید به سمت تولید حرکت کند تا بتوانیم کشورمان را در برابر دشمن و به تعبیری «زلزله اقتصادی دشمنان» مقاوم‌سازی کنیم.
من معتقدم تأثیرگذاری حوزه و روحانیت تنها شناخت احکام خمسه به معنای خاص نیست بلکه ما حوزویان می‌توانیم از طریق ترویج سرمایه‌گذاری صحیح و مقدس اعلام کردن سرمایه‌گذاری واقعی، اثر شگرفی داشته باشیم.
وقتی آیه شریفه قرآن می‌فرماید: «مردم! سرمایه‌ها و دارایی خود را به باطل نخورید». از این رو فطرت پاک هر انسانی تشخیص می‌دهد سرمایه‌گذاری یا تصرف در دارایی در چه مواردی باطل و در چه مواردی باطل نیست.
افرادی که دارایی خود را برای خرید ساختمان هزینه می‌کنند بدون اینکه تغییر مثبت در زمین ایجاد کنند فقط موجب تورم می‌شوند و قیمت زمین‌ها و ساختمان‌ها را بالا می‌برند. آیا نمی‌شود از آیه «لاتأکلو اموالکم بینکم بالباطل»، حکم این افراد را به دست آورد؟ زیرا در واقع شارع مقدس به این گونه سرمایه‌گذاری‌ها راضی نیست.
امام صادق (ع) سرمایه‌گذاری را دوست داشتند و مضاربه می‌کردند اما فرصت سفرهای تجاری نداشتند لذا سرمایه‌شان را در اختیار عامل مضارب می‌گذاشتند. فرد با پول حضرت تجارت و به یک سود معقول اکتفا می‌کرد و لقمه حلال به دست می‌آورد. همچنین شهید مدرس هیچ‌گاه پارچه خارجی نمی‌پوشید. اگر ما به بزرگان و پیشوایان دینی و علمای بزرگ خود اقتدا کنیم رونق تولید حاصل می‌شود.
حوزه‌های علمیه می‌توانند تبیین دینی از مسئله استحکام در تولید را داشته باشند. پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند: اگر فردی کاری را بر عهده می‌گیرد باید آن را خوب انجام دهد. اگر کارگر ما در کارخانه تولید مرکز دنیا را فقط کار خود بداند و به تعبیر مقام معظم رهبری هر فردی مرکز دنیا را همان محیط شغلی خود بداند موجب استحکام در کار می‌شود.
مسئله دیگر که باید به آن توجه شود ترویج فرهنگ اشتغال‌زایی است. اشتغال‌زایی موجب گره‌گشایی و تأمین زندگی به ویژه برای جوانان می‌شود و از فساد جلوگیری می‌کند. اگر فردی سرمایه خود را در مسیر گردش چرخ‌های تولید قرار دهد در حقیقت گره‌گشایی از کار مسلمان کرده است.
امام صادق (ع) با یکی از صحابه خود به نام معلّی بن خنیس در حال طواف بودند. فردی نزد معلی آمد و به او گفت: با تو کار دارم و گرفتارم؛ اما معلی جواب نداد. بعد از طواف حضرت او را صدا زدند و فرمودند: معلّی! چرا جواب ندادی؟ گفت: در حال طواف بودم. حضرت فرمودند: اگر طواف را قطع و گره از کار او باز می‌کردی ثوابش از طواف بیشتر بود.
سرمایه‌داران اگر سرمایه خود را در مسیر تأسیس کارخانجات، زراعت، باغبانی، درختکاری و امثال این‌ها به کار ببرند مطلوب دین اسلام است . قراردادهایی مثل مضاربه، مضارعه و مشارکت‌ها که در فقه سابقه دیرین دارد نشانه این است که رونق تولید مدنظر اسلام و فقه اسلامی بوده است.
اجتهاد: پیشوایان دینی برای رونق تولید چه برنامه‌ای باید داشته باشند تا مردم به آن‌ها اقتدا کنند؟
وحدتی شبیری: مراجع ما فقط یک کارشناس تشخیص احکام شرعی نیستند، بلکه مراجع دینی ما زعامت مردم و هدایت مردم را بر عهده دارند و مردم متدین نیز به فتوای ثانوی مراجع عمل می‌کنند، مانند مرحوم میرزای شیرازی که با تحریم تنباکو موجب ورشکستگی شرکت رژی شد.
اگر مراجع تقلید، زعما و علمای ما در یک عزم جدی، استحکام کار در تولیدات را به عنوان فتوای ثانوی اعلام کنند تا کارگزاران و تولیدکنندگان به دنبال استحکام کار و تولید باشند، رونق تولید اتفاق خواهد افتاد. همچنین تعصب بر تولید کالای داخلی و تولید مرغوب کالاها مانند زعفران و برنج ایرانی در رونق تولید اثرگذار خواهد بود.
اجتهاد: چگونه تعصب بر تولید کالای داخلی و تولید مرغوب کالاها را ایجاد کنیم؟
وحدتی شبیری: ابتدا ما باید گذشته را آسیب‌شناسی کنیم. اگر ما به دنبال رونق تولید هستیم باید ببینیم چه عواملی در گذشته، باعث شده رونق تولید به آن حدی که مدنظر رهبر معظم انقلاب است، نداشته باشیم. با آسیب‌شناسی به عوامل مختلفی می‌رسیم. هر یک از این عوامل باید سهم خود را مشخص کند. به عنوان مثال بگوییم تحریم دشمنان چه سهمی در عدم رونق تولید داشته است و چه راه حلی می‌توان برای آن ارائه داد؟ آیا با مهندسی معکوس و سرمایه‌گذاری همراه با اتکا به نیروی جوان نمی‌توان این معضل را حل کرد؟ ما اکنون در صنایع دفاعی به کالای مرغوب رسیدیم و در سطحی هستیم که امریکا و اسرائیل از موشک‌های ما تهدید می‌شوند. حال باید دید چه عاملی موجب شده تا صنعت دفاعی ما شکوفا شود؟
ما باید همان گونه که در صنایع دفاعی آینده‌پژوهی کردیم و طی ده سال به موفقیت‌های بزرگی رسیدیم، برای مسائل اقتصادی نیز آینده‌پژوهی کنیم و این نیازمند هم‌افزایی است.
روحانیون در سفرهای تبلیغی، در سخنرانی و در سیره و رفتار خود، مانند بزرگان بر مصرف کالای ایرانی تعصب داشته باشند. همچنین فتوای مراجع به عنوان ثانوی برای این موضوعات اثرگذار خواهد بود.
وقتی مصرف کالای خارجی و اتکا به بیگانگان موجب ایجاد سلطه آن‌ها بر کشور ما می‌شود وظیفه ما برخورد با این مسئله و تأکید به تولید و مصرف کالای داخلی است. بنابراین مبانی فقهی ما مثل قاعده نفی سبیل، قاعده نفی ظلم و … کافی است که زعما و بزرگان و مراجع ما بتوانند فتوا بدهند که کالای داخلی را هر چند که از نظر کیفیت به اندازه خارجی نباشد باید مصرف کنیم. طبیعی است که در تحریم شدیدی که ما قرار گرفتیم به اندازه کافی مواد اولیه به ما نمی‌رسد؛ اما این را مردم ما تحمل می‌کنند.
