شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
به‌گفته آیت‌اللّه تسخیری، شهید صدر معتقد است که مقاصد شریعت راه‌کارهای اقتصادی را به حکومت پیشنهاد داده است و ولی فقیه مباحث اقتصادی را مشروعیت می‌بخشد.
به گزارش شبکه اجتهاد، اولین نشست از برنامه‌های هفته بزرگداشت شهید صدر، (۲۱ فروردین) با سخنرانی آیت‌الله محمدعلی تسخیری در دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.
آیت‌الله در آغاز سخنانش گفت: علم مقاصد شرعی با مرحوم امام غزالی در قرن‌های پنج و شش آغاز شده است، اما کسی که این علم را به صورت علم در آورد، شاطبی است. ایشان به این علم خیلی اهمیت داد. ما روزی با دوستان بخشی از این کتاب را در مقاصد شرعی بررسی کردیم و تقریباً ۱۰۰ اشکال داشتیم، ولی این کتاب اثرات زیادی در تاریخ اسلام داشته است، اما بعد از آن زمان این علم رشد نکرد تا ابن عاشور که این نظریه را تقویت کرد.
وی افزود: ابن عاشور می‌گوید این علم علمی است که حکمت‌های شرعی را به دست می‌آورد که در همه آن‌ها تشریع مطرح شده است. پنج مقصدی که بیان می‌شود، عبارت است از حفظ دین، نفس، نسل، مال و عقل و مقاصد خاصه هر علمی از جمله حقوق، اقتصاد و … . البته این علم در نظریه ابن عاشور جامع نیست، زیرا ناظر بر اکثریت است و نه کل.
آیت‌الله تسخیری ادامه داد: این علم هدف‌هایی دارد از جمله کشف ارتباط عوامل مکون در شریعت و ارتباطاتی که با مسائل مختلف دارد. صدر می‌گفت مهم‌ترین وظیفه علم، کشف روابط بین نظام‌هاست و در این صورت می‌توان انسجام این شریعت را به دست آورده و حفظ کرد.
شاگرد شهید صدر با بیان اینکه دوم وظیفه این علم کشف ویژگی‌های عمومی اسلام است، گفت: یکی از ویژگی‌های اسلام تعادل است. توازن طبیعی با توازن تشریعی ارتباط دارد و روابط عمومی شریعت اسلام مانند ایجاد امید برای آینده است که در این راستا بررسی می‌شود. سوم، کشف مقاصد شریعه عام و خاص است که می‌توان از آن در استنباط احکام استفاده کرد. چهارمین وظیفه این است که برای ولی امر جامعه چند گزینه نشان می‌دهد.
اقتصاد اسلامی بدون ولی فقیه ممکن نیست
وی افزود: گفته شده صدر از فتاوای دیگران و اهل سنت استفاده کرده و برخی انتقاد کرده‌اند که این مباحث حجیت ندارد. صدر در پاسخ می‌گوید مباحثش نسب اسلامی دارد و او با ارجاعاتش آن‌ها را ثابت کرده است و این مباحث با حکم ولی فقیه وجوب و مشروعیت خواهد یافت و بدون ولی فقیه مباحث اقتصادی شهید صدر عملی نخواهد بود و مشروعیت نخواهد داشت.
آیت‌الله تسخیری افزود: صدر عالم مقاصدی به تمام معنا بود و همه اهداف علم مقاصد را در نظر گرفته و در «اقتصادنا» گنجانده است. مثلاً روابط علم اقتصاد با علوم دیگر و انواع دیگر ارتباطات مانند انسجام بین زندگی اقتصادی را دنبال کرده است و تئوری را نشان داده که لازم نیست استنباطات خود مؤلف باشد و کافی است نسب اسلامی داشته باشد و حجیت‌اش از دستور ولی فقیه به دست می‌آید. از نظر مرحوم صدر اقتصاد اسلامی بدون ولی فقیه ممکن نیست.
وی ادامه داد: صدر در مراحل اقتصادنا، هر قاعده کلی را با مارکسیسم و سرمایه‌داری مقایسه کرده و فاصله این‌ها را بیان کرده است. همچنین او از علم مقاصد در استنباط احکام شرعی استفاده کرده است. در بانک بدون ربا که ایشان برای موسسه‌ای در کویت در سال ۱۹۷۵ میلادی نوشته است، همه عملیات بانکی را طبق قواعد اسلامی بیان کرده است.
آیت‌الله تسخیری ادامه داد: هر چند در برخی از روایات که او استناد داده است ضعف وجود دارد، اما او بر اساس ذوق فقهی از آن‌ها استفاده کرده و این ذوق از مقاصد شریعه می‌آید و یکی از این قواعد این است که کار اساس مالکیت است.
شاگرد شهید صدر با بیان اینکه هدف اول مقاصد شریعت از نظر صدر کشف ارتباط احکام در اقتصاد اسلامی است، گفت: کشف پدیده‌های عمومی اسلامی برای مقایسه با مکاتب دیگر و هم استفاده از مقاصد در استنباطات از دیگر هدف‌هاست. مکتب اقتصادی که ایشان ارایه داده، طرح دیگری را کشف می‌کند، اما متأسفانه نه شیعه و نه اهل سنت همین مسیر را طی نکرده و نتیجه دیگری را مطرح نکرده است.
آیت‌الله تسخیری در پایان گفت: هدف دولت از نظر صدر، تعادل بین سطح زندگی افراد و تکافل می‌باشد و از این رو جامعه اسلامی نه طبقاتی و نه سوسیالیستی است و او از تعبیر جامعه درجاتی نام می‌برد که افراد نباید از حد فقر پایین‌تر و از حد اسراف بالاتر بروند و او اختلاف درآمدهای افراد جامعه را پذیرفته است.
شهید صدر و صدور تفکر شیعه به جهان معاصر
در ادامه نشست، دکتر ژولیان پلیسیه اقصاددان فرانسوی که با موضوع «شهید صدر و صدور تفکر شیعه به جهان معاصر» سخن می‌گفت در ابتدا به اهمیت آثار شهید صدر اشاره کرده و با تبیین یکی از مهم‌ترین نقاط برجسته آثار و اندیشه‌های او گفت: «مهم‌ترین امتیاز شهید صدر بر دیگران دغدغه «مهندسی اجرای افکار» است. شهید صدر هرگز در پی تکرار مکررات و صرفاً افزودن بر دستاوردهای فنی علمای پیش از خود نبود، بلکه معتقد بود که به جای منفعل بودن در برابر اندیشه‌های دیگر مکاتب، باید فاعلیت و تأثیرگذاری بیرونی داشت و این زمانی محقق می‌شود که به چگونگی پیاده‌سازی افکار نیز بیندیشیم. این اتفاق یعنی «مهندسی اجرای افکار» چیزی است که در آثار خود ایشان به شدت بروز دارد».
وی در بخش دیگری از سخنان خود به جنبه‌هایی از شخصیت شهید صدر که برای خود او به عنوان یک محقق اروپایی جذابیت داشت اشاره کرد و گفت: «وقتی از بیرون به شخصیت شهید صدر و زندگی و زمانه او نگاه می‌کنیم مواردی را می‌بینیم که در نگاه اول نوعی تناقض است. مثلاً شهید صدر جز یک سفر برای حج و دو سفر به لبنان هرگز از عراق خارج نشده است، اما در زمان خودش جهانی می‌شود و کسانی مثل روژه گارودی که کمونیست بزرگ فرانسوی است برای دیدار او به عراق می‌رود که با تلاش‌های رژیم بعث موفق به دیدار با او نمی‌شود».
