شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: در مورد اتحاد دو یا چند روایت، اتحاد لفظ روایت و روای آن از جمله شروطی است که بیان شده است، اما این شروط چند استثناء هم دارد:
۱. گاه دو روایات با یک لفظ از دو راوی مختلف نقل شده است. در این موارد یک نکته را باید مورد توجه قرار داد، و آن این که بعضی روات، روایات یک راوی دیگر را در کتاب خودشان آورده‌اند بدون آن که اسمی از آن راوی بیاورند. مثلا حلبی تعدادی از روایات محمد بن مسلم را در کتابش آورده، یا علی بن أبی حمزه بطائنی روایات ابو بصیر را در کتابش آورده است. به نظر می‌رسد برخی از راویان، راویات راویات دیگر را بس از عرضه بر امام (علیه‌السلام) یا عللی دیگر در کتاب خودشان نقل کرده‌اند بدون این که از آن راوی اسمی برده باشند. روایات علی بن جعفر، جمیل بن درّاج، حریز، عبد الله بن سنان و برخی دیگر از راویان، از این نگاه قابل بررسی است.
۲. بسیاری از روایات ابن ابی عمیر به سبب تلف شدن کتاب‌هایش نقل به معنا شده است. از این رو اگر ـ مثلاً ـ روایتی از ابن ابی عمیر از ابن بکیر نقل شده، و در نقلی دیگر همان مضمون را راوی دیگری از ابن بکیر نقل کرده، این دو نقل یک روایت است نه دو روایت. (این نگاه در مورد تمام کسانی که به هر علت، روایات را نقل به معنا می کرده اند، قابل پیگیری است)
۳. در کتب روایی از امام معصوم گاه با ضمیر یاد شده است مثل: «عنه» یا «عن أحدهما». گاه اختلاف مصادر باعث شده است که مولف کتابی گمان کند منظور از «احدهما» امام باقر (علیه‌السلام) است، و مؤلف دیگر آن را امام صادق (علیه‌السلام) بداند. همچنین گاه تحریفی در نام امام معصوم روی داده است. مثلا روایتی از ابو جعفر (علیه‌السلام) نقل شده است، اما در مصدری دیگر این تعبیر تحریف شده و به جعفر تبدیل شده، یا ابو الحسن به حسن تحریف شده است (نک: وسائل الشیعه، ح ۷۹۱ = ۷۹۵؛ ح ۱۲۷۶ = ۱۲۷۹) یا کنیه‌ای برای دو امام مشترک است مثل ابو الحسن، که این کنیه مشترک در مصدری به امامی، و در مصدر دیگر به امام دیگر تعبیر شده است (نک: وسائل الشیعه، ح ۷۹۰ = ۷۹۱). در این گونه موارد علی رغم این که در ظاهر دو روایت از دو امام جداگانه است، اما در حقیقت یک روایت است.
