شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنر گفت: الآن عمده فیلم‌ها و آثار متکی به هیچ پژوهش فقهی نیست و بیشتر بر اساس سلیقه و چانه‌زنی است. ما نیاز به تکمیل فقاهت هنر داریم. یعنی روش فهم از هنر داریم. همین الآن چند نظریه در مورد روش‌شناسی داریم
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام مهدی همازاده مدیر دفتر فقه هنر مدرسه اسلامی هنر قم در نشست «هم‌اندیشی فقه و هنر» که با هماری مرکز تخصصی آخوندخراسانی و مرکز آموزشی شیخ بهایی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، در ابتدای سخنان خود به تاریخچه همایش فقه و هنر اشاره و گفت: همایش اول را سال ۹۵ و دوم را سال ۹۶ برگزار کردیم. اگر الآن بخواهیم در مورد هنر بحث کنیم، مباحثی چون شعر، مجسمه‌سازی، غنا سازی و داریم.
این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: اگر بخواهیم در مورد فقه هنر صحبت کنیم، مباحث را جدا و سپس یک حاشیه و نظر جدید بر آن می‌زنیم. این مسیر را هم در مدرسه هنر اسلامی قم رفتیم که ماحصل آن انتشار کتاب فقه غنا و فقه مجسمه‌سازی بود.
همازاده خاطرنشان کرد: ما از یک دوره تاریخی در تغییر و تحول در موضوع غنا عبور کرده‌ایم، از چهچه در گلو تا وسایل غنا و رقص و … بحث‌های زیادی شده است. در باب لغو که شیخ انصاری تعبیر به لهو از آن می‌کند نظرات متفاوتی داریم.
مسئول دبیرخانه همایش فقه هنر یادآور شد: بنا به نظر برخی مراجع اگر موضوعی، کسی را از یاد خدا برگرداند لهو و حرام است. همه این‌ها به چالش کشیده شد و در همه آن‌ها بررسی صورت گرفت. برخی غنا را بسترساز فحشا ترجمه می‌کنند، این پژوهش می‌تواند ادامه پیدا کند.
وی اظهار کرد: این جایگاه همچنان ادامه دارد، می‌توانیم در این پژوهش به دیدگاه‌های جدیدی برسیم. این سؤالات با همین پاسخگویی مرسوم، کاری بسیار دشوار است. ما در دوره صدر اسلام چیزی به نام مجسمه‌سازی نداشتیم.
همازاده تأکید کرد: مجسمه‌سازی در اسلام رشد کرد، و مجسمه‌های تزئینی به وجود آمد. تا قبل از اسلام هم بت‌پرستی بود و حتی تا زمان امام صادق (ع) هم تداوم پیدا کرد. یک سنت صدساله بت‌پرستی نیز وجود داشت.
مدیر دفتر فقه هنر مدرسه اسلامی هنر قم در ادامه همچنین گفت: پیامبر اسلام سنت بت‌پرستی را در گوشه‌ای از خاورمیانه به زمین زده است. این سؤال امروزه مطرح است، مجسمه‌سازی به‌مثابه مذکور امروز وجود دارد، آیا مناسبات موضوعی صورت گرفته حکم جدیدی ندارد؟
این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: در باب غنا هم همین سؤالات مطرح است. وقتی پیامبر ظهور کرد و بعدازآن حکام جور به‌جای اوصیای حق نشستند، در دربار اموی و عباسی غنا خانان اعم از زن و مرد برای خلیفه می‌خواندند و بعد محفل عیش و نوش برقرار بود.
عمده فیلم‌ها و آثار متکی به هیچ پژوهش فقهی نیست و بیشتر بر اساس سلیقه و چانه‌زنی است.
همازاده خاطرنشان کرد: مرحوم فیض می‌گوید، شاید این حکم بر مقارنات خوانندگی برمی‌گردد. غنا همان خوانندگی است که در آن فضا کارکرد دیگری دارد. در مورد سینما نیز متون کهنه ما ساکت است، چراکه اساساً وجود نداشته است.
وی یادآور شد: سینما مانند سایر هنرها زبان اختصاصی برای خودش دارد. اگر باورپذیر باشد، یکی از مؤلفه‌ها زیبایی‌شناسی است. هنوز در سینما نمی‌توان زن را با کلاه‌گیس در منزل نشان داد، تا باورپذیر باشد. مخاطب همزادپنداری نمی‌کند و همراه با قصه نمی‌شود.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنر اظهار کرد: به نظر می‌رسد، شناخت موضوع باید برای فقیه شکافته شود. جنسیت، زن و کودک در هنر و سینما احکام جدیدی را به دنبال دارد، چقدر مجاز هستیم تا خشونت را در سینما به نمایش درآوریم. هیچ پژوهشی در این زمینه وجود ندارد.
همازاده همچنین در مورد مالکیت معنوی آثار هنری تأکید کرد: در مورد مالکیت آثار معنوی فتوای فقهی روشنی وجود ندارد. حقوق و تکالیف هنرمند، نسبت آزادی با هنر چیست؟ هنرمند تا کجا می‌تواند نقد کند. نسبت حکومت و هنر و نقش ممیزی چیست؟ آیا تحقیق فقهی وجود دارد؟
مسئول دبیرخانه همایش فقه هنر گفت: الآن عمده فیلم‌ها و آثار متکی به هیچ پژوهش فقهی نیست و بیشتر بر اساس سلیقه و چانه‌زنی است. ما نیاز به تکمیل فقاهت هنر داریم. یعنی روش فهم از هنر داریم. همین الآن چند نظریه در مورد روش‌شناسی داریم
این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: آیا جمال‌گرایی و زیباگرایی از گرایش‌های بشر است؟ آیا می‌شود یک گرایش را سرکوب و گرایش دیگر را جایگزین آن کرد؟ جمع این پاسخ‌ها ما را به یک نظریه می‌رساند. وقتی می‌خواهیم به روایات در باب هنر مراجعه کنیم، عنوان باطل، لغو و لهو به‌کاررفته است.
همازاده خاطرنشان کرد: عناوین الآن رها شده‌اند، موضوع دیگر ما موضوع شناختی است. ما حوزه کتاب، قیلمنامه و … را با سینما اشتباه می‌گیریم و همان حکم کتب ضاله را برای آن قائل هستیم. وقتی سخنرانی می‌کنیم، شخص می‌آید و برای موعظه مراجعه تا حرف دین را بشنود.
فقه هنجارساز و هنر در قالب قوه تخیل است. تخیل قاعده گریز است و تحت استنتاج عقلی قرار نمی‌گیرد.
این پژوهشگر فقه هنر، یادآور شد: اما وقتی پای رادیو، تلویزیون و سینما می‌نشیند برای سرگرمی می‌آید. مستقیم مطالب را نمی‌گیرد. حافظ تمام اشعار عرفانی‌اش غیرمستقیم است و به همین دلیل موفق است. بنا براین حکم کتب ضاله بر آن صدق نمی‌کند.
همازاده اظهار کرد: اساساً در موضوعات هنر باید اسم گرا باشیم. هر جا اسم مجسمه آمد، اسمش صدق می‌کند. این رویکرد مشهود است، اگر کارکردگرا باشید، در دوره‌ای دیگر مجسمه کارکرد هنری پیدا می‌کند. در خیلی از شهرهای دنیا، شهر را با مجسمه‌های آن می‌شناسند، کارکردها متفاوت شده است.
معاون پژوهشی مدرسه اسلامی هنر ادامه داد: هنر در یک تعریف بازنمایی محاکات در فرمی زیباست. مرزش کجاست؟ این مباحث افق‌های بلند پژوهش است که پرونده آن همچنان مفتوح است. فقه هنجار ساز و هنر در قالب قوه تخیل است. تخیل قاعده گریز است و تحت استنتاج عقلی قرار نمی‌گیرد.
حجت‌الاسلام همازاده در پایان سخنانش تأکید کرد: باید روان‌شناختی جنسیتی و … در سینما بیاید تا به دنبال آن فتوای فقها بیاید. بر اساس حدیث الله جمیل و یحب الجمال برخی فقها خلق آثار هنری را دارای ثواب و برخی مباح می‌دانند.
