پژوهش‌‌هایی بر اساس رجالی کشی/ محمدباقر ملکیان

شبکه اجتهاد: در یکی دو سال اخیر، با افراد متعددی، پیرامون پژوهش بر اساس رجال کشی برای پایان نامه‌‌های دانشگاهی و حوزوی، و نیز پژوهش‌‌های مستقل، گفتگو‌‌هایی داشته‌ام. این مختصر جمع‌بندی نکاتی است که به دوستان عرض کرده‌ام. بر اساس رجال کشی، چند پژوهش اساسی می‌توان انجام داد:

۱- بازسازی رجال عیاشی، و نیز رجال نصر بن صباح: البته گویا مرحوم آیت‌الله بروجردی کتاب «ترتیب اسانید کشی» را نوشته‌اند که بر اساس این (کتاب ترتیب اسانید کشی) می‌توان آسانتر هم رجال عیاشی را بازسازی کرد و هم رجال نصر بن صباح را؛ البته حجم رجال عیاشی بیشتر از رجال نصر بن صباح است. رجال نصر بن صباح شاید چند صفحه بیشتر نشود ولی رجال عیاشی شاید بیش از دویست صفحه شود.

۲- تاریخ فرق شیعه: یعنی می‌توان یک دوره کتاب فرق تشیع (چیزی در حد واندازه فرق الشیعه نوبختی و مشابه آن) بر اساس رجال کشی تحریر کرد.

۳- منهج کشی در اعتبار سنجی روایات

۴- مکاتب حدیث شیعه (خصوصا مکتب حدیثی خراسان): مثلا بر اساس رجال کشی معلوم می‌شود که فضل بن شاذان هنگامی که به عراق رفته چه تراثی را از اصحاب شنیده و بعداً آنها را به خراسان برده و اجازه داده است. و یا چه کسی به قم رفته و چه بخشی از تراث را با خود بدانجا برده و یا از قم آمده‌اند و چه بخشی از تراث را با خود از آنجا آورده‌اند و…

۵- غلو پژوهی: یعنی بررسی غالیان (متّهمان به غلو مثل محمّد بن سنان، و یا غالیان حقیقی مثل ابوالخطاب)، فرقه‌‌های غالیانه، اعتقادات غالیانه، برخورد و واکنش ائمه علیهم‌السلام و نیز اصحاب آنها نسبت به غالیان، فرقه‌‌های غالی و اعتقادات غلو آمیز.

۶- تاریخ اعتقادات امامیه (خصوصاً در مبحث امامت): مثلاً بر اساس رجال کشی معلوم شود مسأله عصمت، علم غیب، نص بر امام معصوم، مسأله ائمه دوازده‌گانه و… در طول تاریخ اعتقادی تشیع چگونه مطرح شده، و چه مراحلی را طی کرده است؟ آیا این مسائل از ابتداء همین گونه (یعنی مانند روزگار ما) بوده است؟ تغییر و تحول آنها (البته اگر تغییر و تحولی بوده) بر اساس تعالیم ائمه علیهم‌السلام بوده (مثل مساله خمس در ارباح مکاسب) و یا این که ساخته و پرداخته منحرفان (مانند غالیان) بوده است؟

البته پژوهش‌‌های خُردتر فراوان دیگری (در حد و اندازه یک مقاله) هم قابلیت طرح و بررسی دارد، که اگر بخواهم بدان‌‌ها بپردازم مقاله ای بلند بالا می‌شود.