کرونا، هم قوت احتمال دارد و هم قوت محتمل!/ هر کس بهداشت را رعایت نکند، ضامن است/ اگر حکومت اطلاع رسانی شفاف نکند، هم ضامن است و هم مستحق عذاب اخروی

در این‌گونه موارد حکومت یک وظیفه شرعی دارد و مردم هم یک وظیفه شرعی دارند. درنتیجه حفظ جان انسان‌ها و نجات مسلمان ازاین‌گونه خطرها که ممکن است منجر به مرگ انسان‌ها شود، واجب است. بحث مبتنی بر باز بودن مکان‌های مذکور نیست؛ بلکه چون این ویروس برای هر شخصی مضرّ است و نسبت به انسان‌ها شدت و ضعف دارد و بعضی‌ها را تا مرز هلاکت پیش می‌برد، بر هرکسی و هر مجموعه‌ای که قدرت جلوگیری از آن را دارد، واجب است از آن جلوگیری کند. در این ویروس هم احتمال قوی است و زود سرایت می‌کند و هم محتمل قوی است چون همین بیماری، افراد جامعه را از پا درمی‌آورد و گفتیم حفظ جان مسلمان واجب است؛ حتی ایذاء مسلم و کوچک‌ترین ضرر به او ازهرجهت جایز نیست و موجب ضمان است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: کروناویروس، موضوع اول این روزهای ایران و بسیاری از کشورهای دیگر است. موضوعی که از چهارشنبه گذشته که اولین بیمار مبتلا به این ویروس شناسایی شد آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد و احتمالا به این زودی نیز خیال مفارقت ندارد. در این میان، وظیفه شبکه اجتهاد، به عنوان بزرگترین سایت فقهی-حقوقی کشور، واکاوی جنبه های فقهی و حقوقی این ویروس است، ابعادی نظیر شایعات کرونایی، لزوم قرنطینه شهرها، لزوم فیلترینگ فضای مجازی و … . برای بررسی این امور، با استاد محمد باقری شاهرودی، استاد سطوح عالی و خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم گفتگو کردیم. وی معتقد است حفظ جان مؤمنین بر حکومت اسلامی واجب است و لذا باید به هر نحوی که شده از پیشرفت و شیوع این بیماری جلوگیری کنند. مشروح گفتگوی وی با شبکه اجتهاد به‌قرار زیر است:

اجتهاد: آیا برای جلوگیری و نشر این ویروس باید مکان‌های عمومی تفریحی مانند استخر و سینما و یا هیئت‌های مذهبی و مکان‌های مذهبی بسته شوند؟ حکم شرکت در این مراسم چیست؟ آیا قرنطینه شهر لازم است؟

باقری شاهرودی: سخن در حکم تکلیفی و وظیفه شرعی مردم نسبت به یکدیگر و وظیفه شرعی متولیان امور و دولت نسبت به مردم است.

این بحث مختص به کرونا ویروس نیست؛ بلکه هر ویروس و هر میکروبی که ضرر جانی و مالی و عرضی و… به مردم وارد کند، حکمش همین است که می‌گوییم.

در این‌گونه موارد، حکومت یک وظیفه شرعی دارد و مردم هم یک وظیفه شرعی دارند و درنتیجه حفظ جان انسان‌ها و نجات مسلمان ازاین‌گونه خطرها که ممکن است منجر به مرگ انسان‌ها شود، واجب است. بحث مبتنی بر باز بودن مکان‌های مذکور نیست؛ بلکه چون این ویروس برای هر شخصی مضرّ است و نسبت به انسان‌ها شدت و ضعف دارد و بعضی‌ها را تا مرز هلاکت پیش می‌برد، بر هرکسی و هر مجموعه‌ای که قدرت جلوگیری از آن را دارد واجب است از آن جلوگیری کند. در این ویروس، هم احتمال قوی است و زود سرایت می‌کند و هم محتمل قوی است چون همین بیماری، افراد جامعه را از پا درمی‌آورد و گفتیم حفظ جان مسلمان واجب است؛ حتی ایذاء مسلم و کوچک‌ترین ضرر به او ازهرجهت جایز نیست و موجب ضمان است.

پس جلوگیری از این ویروس و منتشر شدن آن در سطح جامعه و مانع‌شدن از سرایت آن به دیگران، به هر وسیله ممکن ولو به تعطیل کردن مراکزی که محل تجمع است یا هر وسیله دیگری از این قبیل یا ترک شرکت در این مراسم و یا ایجاد قرنطینه، وجوب شرعی دارد. چنانچه آیات قرآن کریم و روایات شریفه دال بر این مطلب است که حفظ نفس از بالاترین واجبات است.

اجتهاد: آیا رعایت بهداشت فردی و اجتماعی در این خصوص لازم است؟

باقری شاهرودی: بر تمام مردم جامعه، رعایت بهداشت فردی و بر دولت و حکومت، فراهم کردن بهداشت اجتماعی لازم است. اگر کوتاهی شود و ازاین‌جهت ضرری به جان یا مال مردم وارد شود اضافه بر حرمت آن، نسبت به هر فردی که موجب آن ضرر شده باشد یا دولت و هر سازمانی که کوتاهی کرده باشد و مستند به آن باشد، ضمان‌آور است.

اجتهاد: وظیفه حکومت در این خصوص چیست؟ آیا لازم است دولت و شهرداری، مکان‌های عمومی را ضدعفونی کند یا آموزشهای لازم را بدهد و ماسک توزیع کند؟

باقری شاهرودی: دولت و سازمان‌های مربوطه که از طرف مردم و از بیت‌المال مسلمین استفاده می‌کنند وقتی جایز است از بیت‌المال استفاده کنند که مأموریتی را که مردم به آن‌ها داده‌اند و وکیل مردم قرارگرفته‌اند به نحو احسن انجام دهند و الا از طرف مردم وکالت ندارند و ضامن جان مردم و آن اموال می‌باشند. آنچه مردم برای حفظ جان خود نیاز دارند را باید در اختیار آنها قرار دهند. اولویت در این امور، با مردم مسلمان است.

اجتهاد: آیا روایاتی مانند «فرّ عن المجذوم»، ظهور در وجوب دارد یا ارشاد است؟ آیا قاعده فقهی در این خصوص وجود دارد؟

باقری شاهرودی: روایات شریفه مانند «فرّ عن المجذوم» و شبیه آن یا روایات دال بر حرمت ضرر و یا آیات و روایات دال بر وجوب حفظ نفس هر مسلم یا حرمت ایذاء مسلم یا روایات دال بر مداوا کردن مریض و حرمت اضرار به نفس و دیگران که حاکی از حکم شرعی و قواعد فقهی است، بر وجوب شرعی دلالت دارند؛ چنانچه عقل نیز در این موارد، بر وجوب حفظ نفس دلالت دارد.

موارد مذکور همچنانکه وجوب عقلی دارند و عقل هر عاقلی حکم به آن می‌کند، وجوب شرعی نیز دارند؛ به‌نحوی‌که اگر کسی کوتاهی کند خداوند درآیات قرآن کریم فرموده است جزای این شخص جهنم است.

اجتهاد: آیا حکومت در این موارد لازم است صداقت داشته باشد و یا مصلحت در کتمان است؟

باقری شاهرودی: اما مسئله حکومت که تا حدودی جواب آن‌هم بیان شد اگر اطلاع‌رسانی نکنند یا اطلاع‌رسانی ناقص باشد به‌نحوی‌که خسارت جانی و مالی مردم مستند به آن‌ها باشد قاعده فقهیه غرور دلالت دارد که ضامن هستند و خسارت‌های جانی و مالی را باید بپردازند و اگر کوتاهی کرده باشند و از باب سهل‌انگاری آن‌ها جان مردم به خطر افتاده باشد عذاب سخت اُخروی در انتظار آن‌ها است. قطعاً باید حکومت با مردمش صادق باشد تا پایدار باشد و در این امر شکی نیست و لکن آنچه به مصلحت جامعه و مردم است باید رعایت شود.

در بعضی مواقع اگر مسئله خیلی شفاف شود، ضررها و خسارت‌های روحی و روانی به دنبال دارد که باید مصلحت عمومی رعایت شود و هر فردی که احتمال می‌دهد با ورودش در اجتماع ممکن است ناقل این بیماری باشد و احتمالش احتمال عقلایی باشد، بر او جایز نیست وارد اجتماعات یا در معرض تماس دیگران و موجب نقل این ویروس شود. اگر هر شخصی سبب نقل این ویروس شود و این را بداند، تمام خسارت‌های جانی و مالی که از طرف او است را ضامن است و عقاب اُخروی دارد.

در پایان، از مردم عزیز مسلمان درخواست می‌کنم که برای دفع این بلا و سلامتی خانواده خود و هم‌وطنان مسلمان این آیات الهی را قرائت کنند:

سوره التوبه، آیه ۵۱ و آیه ۱۲۹، سوره یونس، آیه ۱۰۷، سوره هود آیه ۶ و سوره عنکبوت، آیه ۶۰. سوره فاطر، آیه ۲ و سوره زمر آیه ۳۸.

خداوند کریم ان‌شاءالله با توسل مسلمانان به ائمه معصومین علیهم اجمعین این بلا را از مسلمانان دفع نماید.