امام موسی صدر الگویی موفق در انسجام امت اسلامی/ او یکی از عوامل ترقی شهید صدر بود

این تعبیر از شهید محمدباقر صدر در مورد امام موسی صدر است که فرمود: امام موسی صدر دریچۀ حوزه نجف یا پل ارتباط حوزه نجف اشرف با دنیای معاصر است. یعنی دنیای معاصر تنها ارتباطی که با حوزۀ نجف دارد، از طریق امام موسی صدر است، چرا که ایشان سعی داشت تا میان سنی و شیعه و نیز میان مسلمانان و مسیحیان تفاهم برقرار کند و اختلافات را به حداقل برساند.

شبکه اجتهاد: بارها و بارها شنیده‌ایم که یکی از آرزوها و آرمان‌های دیرین امام موسی صدر، وحدت امت اسلامی در تمامی جهان بود. وی همواره می‌گفت هیچ تناقض و اختلافی میان شیعه و سنی نیست. اینها پیروان دو مذهب از یک دین واحدند. به مناسبت هفته وحدت گفت‌و‌گویی داشتیم با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مختاری، رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه و در مورد وحدت جهان اسلام و نقش امام موسی صدر در انسجام این وحدت با وی صحبت کردیم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم:

به عنوان مقدمه بحث وحدت، می‌توان گفت یکی از آیاتی که در مورد وحدت در قرآن کریم آمده و به آن شعار وحدت آفرین هم گفته می‌شود، بخشی از سورۀ آل عمران است که می‌گوید: «… وَ أعتَصِمُوا بِحَبلِ اللهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَقُوا…» لطفاً در این مورد توضیح دهید!

مختاری: خداوند در این آیه تمام افراد جامعۀ اسلامی را به وحدت فرا خوانده و فرموده‌اند که «… همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید و متفرق نشوید»، اما ریسمان الهی چه مواردی را شامل می‌شود که با توسل به آنها وحدت ایجاد و تفرقه از بین می‌رود؟ در تفاسیر مختلفی که از این آیه شده قرآن، کتاب و سنت، دین الهی، اطاعت خداوند، توحید خالص، ولایت اهل بیت علیهم السلام مواردی است که به آن اشاره شده است، البته شاید بتوان به روایتی از پیامبر (ص) اشاره کرد که در آن قرآن را ریسمان کشیده شده میان آسمان و زمین معرفی کرده است و می‌توان گفت توسل به آن ریسمان، وحدت آفرین میان تمامی امت اسلامی از هر ملیت و قومی که هستند، می‌باشد.

خاستگاه وحدت در قرآن و حدیث چیست؟

مختاری: در پاسخ به این سؤال شما به برخی آیات کریم اشاره می‌کنم که کمتر در این گونه مباحث به آنها اشاره می‌شود. حضرت موسی (ع) بعد از بازگشت از کوه طور وقتی با گوساله پرست شدن عدۀ زیادی از بنی اسرائیل مواجه شد، در خطاب به برادرش‌هارون فرمود: قَالَ یَا‌هارُونُ مَا مَنَعَکَ إِذ رَأیتَهُم ضَلُّوا، ألا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَیتَ أمرِی، قَالَ یَا ابنَ أمَّ لَا تَأخُذُ بِلِحیَتِی وَلَا بِرَأسِی إِنِّی خَشِیتُ أن تَقُولَ فَرَّقتَ بَینَ بَنِی إِسرَائِیلَ (طه ۹۲ – ۹۴). هارون در جواب فرمود: اگر من بیش از این فعالیت می‌کردم، میان بنی اسرائیل تفرقه ایجاد می‌شد و ترسیدم وقتی که شما بیایید، بگویید چرا میان بنی اسرائیل تفرقه انداختی؛ یعنی اهمیت اتحاد اینقدر زیاد است که حضرت‌هارون از ترس تفرقه به بعضی از کارها دست نزد که مبادا بنی اسرائیل متفرق بشوند. حضرت موسی (ع) جواب او را پذیرفت و برادرش را سرزنش نکرد. در سورۀ اعراف، آیه ۵۰ نیز آمده است: وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَی إِلَی قَومِهِ غَضبَانَ أسفّا قَالَ بِئسَمَا خَلَقتُمُونِیِ مِن بَعدِی أَعَجِلتُم أَمرَ رَبِّکُم وَ أَلَقَی الالَوَاحَ وَاخَّذَ بِرَأسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُ إِلیهِ؛ این آیۀ شریفه شبیه همان آیه سوره طه است که ذکر شد. حضرت‌هارون جواب داد: قَالَ ابنَ القَومَ استَضعَفُونی مِن بَعدِی أَعَجِلتُم أَمرَ رَبِکُم وَ أَلقَی الألوَاحَ وَأخَّذَ بِرَأسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُ إِلَیه؛ این آیۀ شریفه شبیه همان آیه سوره طه است که ذکر شد. حضرت‌هارون جواب داد: قَالَ ابنَ أمَّ إِنَّ القَومَ استَضعَفُونِی وَ کَادُوا یَقتَلُونَنِی فَلاتُشمِتُ بِیَ الأعدَاءَ وَلا تَجعَلنِی مَعَ القَومِ الظالِمِینَ. خداوند در آن آیه مبارکه نقل کرد که‌هارون گفت: إِنِّی خَشِیتُ أَن تَقُولَ فَرَّقتَ بَینَ بَنِی إِسرَائِیلَ، حضرت موسی در اینجا بعد از شنیدن جواب حضرت‌هارون در حق او دعا کرد: الَ رَبِّ اغفِرُ لِی وَلأخِی وَ أَدخِلنا فِی رَحمَتِکَ وَ أنتَ أرحَمُ الرَّاحِمینَ. (اعراف، ۱۵۱) بنابراین جوابی که حضرت‌هارون به حضرت موسی داد، مورد پذیرش حضرت موسی (ع) واقع شد.

با توجه به این آیات، اهمیت فوق العاده اتحاد جامعۀ اسلامی استفاده می‌شود. معمولاً در زمینۀ اتحاد ملی و انسجام اسلامی کمتر به این آیات شریف توجه می‌شود.

حضرت امیر (ع) هم درباره پیشگیری از تفرقه و تشتت امت اسلامی می‌فرماید: اگر من بخواهم مردم را وادار به سنت رسول الله و ترک اعمال بدعت آمیزی کنم که بعداز رسول الله پیدا شد، این خود باعث تفرقه می‌شود به همین جهت من سکوت می‌کنم و…

درمورد اتحاد میان ادبیان فرمودید، آیا می‌توان امام موسی صدر را پرچمدار حرکت گفتگوی ادیان و تقریب مذاهب دانست؟

مختاری: حتماً همینطور است. امام موسی صدر در حدود پنجاه سال پیش برای اصلاح امور شیعیان لبنان به این کشور تشریف بردند. افکار ایشان در آن زمان تقریباً نوعی نبوغ فوق العاده محسوب می‌شد و نگاه ایشان، نگاه باز و جهانی بود. در زندگی نامۀ امام موسی صدر نکته‌های زیادی هست که برای همه ما درس عبرت و چراغ راه هدایت است. چون موضوع بحث اتحاد ملی و انسجام اسلامی است. ایشان درصدد بود تا جمعیت شیعه کشور لبنان را همانند دیگر مذاهب موجود در آن کشور، در تمامی عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن کشور مشارکت دهد. در تمامی مراسم مذهبی، اندوه و یا جشنی که در مدت حضور ایشان در لبنان برگزار می‌شد، بزرگان و فرهیختگان اهل سنت و مسیحیت هم ایشان را همراهی می‌کردند. رفت و آمدهای آن بزرگوار به کلیساها، دیرها و مجامع فرهنگی مسیحیان باعث بروز تأثیرات معنوی عمیقی بر مسیحیان آن کشور بود.

امام موسی صدر برای ایجاد این وحدت و یگانگی چه گام‌های عملی در این راه برداشتند؟

مختاری: امام موسی صدر با توجه به مبانی فقهی محکم و بر اساس روش‌های علمی روز به مفتی اهل سنت لبنان پیشنهاد داد که اذان مسلمانان و اعیاد فطر و قربان یکسان شود. پیشنهادهایی که متأسفانه با ربوده شدن ایشان به مرحله عمل نرسید.

با توجه به حجم مشغله ایشان در لبنان، امکان تألیف اثر برایشان وجود نداشت و آثار اندکی از ایشان به جای مانده است که مهم‌ترین آن‌ها تقریرات ایشان است. این تقریرات هم اکنون در اختیار فرزند ارشد ایشان است که به رسم امانت، تا آزادی امام صدر نگاه داشته‌اند.

امام موسی صدر در راستای رسالت فرهنگی خود، قرن بیست و یکم را قرن همزیستی پیروان ادیان، مذاهب، فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون نامید و بر رسالت تاریخی لبنان جهت ارائه الگویی موفق در این زمینه پافشاری کرد و برای پس از خیانت دولت لیبی محقق نشد. امام موسی صدر همیشه می‌گفتند: هیچ تناقض و اختلافی میان شیعه و سنی نیست، اینها پیروان دو مذهب از یک دین واحدند. وی با این تفکر به فعالیت‌های وحدت آفرین خود در لبنان عمق بخشید.

آیت‌الله سید محمد باقر صدر چطور؟

مختاری: شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر از عالمان خوش فکر، مترقی و از بزرگان جهان تشیع و کم نظیر بودند. البته بر خلاف شهید سید محمد باقر صدر که یکی دو بار به عراق و جاهای دیگر سفر کرد، امام موسی صدر به بسیاری از کشورهای دنیا از جمله آفریقا برای ایجاد طرحی نو جهت همفکری مراکز اسلامی مصر، الجزایر و مغرب سفر کردند و از نزدیک با جوامع مختلف آشنا شدند. شهید سید محمد باقر صدر ظاهراً فقط یک سفر به مکه داشت و چند سفر هم به لبنان و به جاهای دیگر دنیا سفر نکرد.

در پایان بفرمایید در وضع آن زمان نجف اشرف، عالم مترقی، روش بین و آگاه مانند شهید سید محمد باقر صدر چگونه پرورش پیدا کرد؟

مختاری: یکی از علت‌های روشن آن، ارتباط وسیع ایشان با امام موسی صدر است. چون این دو بزرگوار چند سال هم مباحثه بودند. بعد از اینکه امام موسی به لبنان سفر کرد، بارها سید محمد باقر صدر به لبنان رفت و با امام موسی صدر در لبنان زندگی می‌کرد. این تعبیر از شهید محمدباقر صدر در مورد امام موسی صدر است که فرمود: امام موسی صدر دریچۀ حوزه نجف یا پل ارتباط حوزه نجف اشرف با دنیای معاصر است. یعنی دنیای معاصر تنها ارتباطی که با حوزۀ نجف دارد، از طریق امام موسی صدر است، چرا که ایشان سعی داشت تا میان سنی و شیعه و نیز میان مسلمانان و مسیحیان تفاهم برقرار کند و اختلافات را به حداقل برساند. او با دید باز و روشنی که داشت، در آن سالها توانست این افکار را عملی کند. نظر امام موسی صدر این بود که باید سعی کنیم تا در آینده با یهود متحد نشوند که علیه اسلام فعالیت کنند، یعنی اتفاقی که الان افتاده است.