شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
امام خمینی می‌گوید «براى من مکان مطرح نیست، آنچه مطرح است، مبارزه بر ضد ظلم است؛ هر جا بهتر این مبارزه صورت بگیرد، آنجا خواهم بود».
شبکه اجتهاد: در قرآن به سه نوع «جهاد» اشاره شده؛ اول جهاد ابتدایى است که در سوره حج به آن اشاره شده است؛ دوم جهاد براى خاموش کردن آتش فتنه است که در آیه ۱۹۳ سوره «بقره» درباره آن سخن گفته شده و سوم جهاد براى حمایت از مظلومان که در سوره نساء، مسلمانان را به آن دعوت کرده است؛ البته این اقسام سه گانه را میتوان به دو بخش جهاد ابتدایى و جهاد دفاعى تقسیم کرد، ولى روح همه آنها دفاعى است؛ به همین دلیل در تاریخ اسلام موردى نیست که کافران آمادگى زندگى مسالمت آمیز با مسلمین داشته باشند و اسلام آن را نپذیرفته باشد؛ در همین زمینه وسائل در تبیین این موضوع یادداشتی را تقدیم خوانندگان گرامی می‌کند.
اقسام جهاد
شهید ثانى در بیان اقسام جهاد، پس از آنکه از جهاد ابتدایى سخن گفته، قسم دوم جهاد را جهاد دفاعى دانسته، هنگامى که دشمنان کافر بر مسلمانان هجوم آوردند و قصد تسلط بر سرزمین‌هاى اسلامى یا به اسارت گرفتن مسلمانان یا گرفتن اموال و چپاول ثروت‌هایشان و یا تعرض به حریم و زن و فرزند آنان را داشته باشند، زمان جهاد دفاعى است(ر.ک: شرح لمعه، ج۲، ص۳۷۲).
شیخ جعفر کاشف الغطاء براى جهاد پنج قسم قائل است که یک قسم آن ابتدایى و چهار قسم نیز دفاعى است؛ گاه جهاد براى حفظ اساس اسلام در برابر هجوم کفار به سرزمین هاى مسلمین و شهرها و روستاهاى مسلمات است و هدفش محو اسلام و حاکم کردن کفر و نشانههاى آن است؛ گاه جهاد براى دفع متجاوزان به خون مسلمانان و نوامیس آنهاست؛ گاه جهاد براى دفاع از گروهى از مسلمانان است که با گروهى از کافران درگیر شده و خوف استیلاى کفار بر آنان مىرود و بالاخره گاه جهاد به منظور بیرون راندن کافرانى است که بر سرزمین هاى مسلمین مسلط شده و نجات مسلمانان از دست متجاوزان است.
وى در ادامه با بیان تکلیف مسلمانان در راه آزادسازى سرزمین‌هاى اسلامى با بذل آبرو و مال و سلاح و تدبیر، این نوع از جهاد را برترین اقسام جهاد شمرده و بزرگ‌ترین وسیله نیل به قرب الهى و افضل از جهاد ابتدایى براى دعوت کفار به اسلام مىخواند.(جعفر، کاشف‌الغطاء،کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، ج۴، صص۹ – ۲۸۷)
مهمترین تمایزات جهاد دفاعی از جهاد ابتدایی
۱- وجوب جهاد دفاعى، مطلق است
اکثریت قاطع فقها با صراحت اعلام کردهاند که وجوب جهاد ابتدایى مشروط به شرایطى است که به تفصیل در «کتاب الجهاد» مورد بحث قرار گرفته از آن جمله، مرد بودن، سلامت جسمانى، حریت، بلوغ، حضور امام معصوم (ع)، اذن امام، برخوردارى از امکانات مالى براى حضور درمیدان جنگ و جهاد است؛ اما هیچیک از شرائط مذکور در جهاد دفاعى لازم نیست، تنها قدرت و توانایى بر دفاع و مقاومت در برابر دشمن کافى است که جهاد بر انسان واجب شود.
درمیان قدما، شیخ مفید، ابن حمزه، ابن زهره، ابن براج، ابى الحسن حلبى کیدرى و شیخ طوسى با صراحت این مطلب را در آثار فقهى خود آوردهاند.
در میان فقهاى اعصار بعدى، علامه حلی، شهید ثانى، ابن فهد حلى، سید على طباطبایى، شیخ حسن نجفى، میرزاى قمى، کاشف الغطاء و گروهى دیگر قائل به اطلاق وجوب جهاد دفاعىاند که برخى از آنان با صراحت این فرع را مطرح کرده و شرائط جهاد ابتدایى را در دفاع نفى کردهاند.
امام خمینى(ره) در کتاب امر به معروف و نهى از منکر، فصلى را با عنوان «دفاع» گشوده و زوایاى مختلف آن را در برابر هجوم نظامى، اقتصادى، سیاسى و فرهنگى دشمنان اسلام مطرح نمودهاند.
دفاع از بلاد مسلمین را در برابر دشمنى که براى اساس اسلام و مسلمین خطر دارد، به هر وسیله ممکن مانند بذل جان و مال بدون هیچ قید و شرطى واجب شمردهاند؛ چه اینکه دفاع در برابر استیلاى سیاسى و اقتصادى دشمنان را که به اسارت سیاسى و اقتصادى و وهن اسلام و مسلمین و ضعف ایشان مىانجامد، از طریق روش هاى مشابه و مقاومت هاى منفى مانند تحریم کالاهاى آنان و ترک مراوده و رابطه سیاسى و تجارى واجب دانسته‌اند(تحریر الوسیله، ج۱، صص۴۶۲ – ۴۶۱).
۲- لزوم دفاع در برابر هر دشمنی
جهاد ابتدایى فقط با کفار مشروع است ولى جهاد دفاعى با هر دشمنى که سرزمین‌هاى اسلامى و جان و مال مسلمانان را تهدید کند، واجب است هر چند دشمن گروهى از مسلمانان فاسق و ریاست طلب و دنیا خواه باشند.
این نکته نیز نشان از اهمیت دفاع از سرزمین هاى اسلامى دارد و ریختن خون چنین مسلمانانى که با کفار هم‌دستى کرده و به جنگ مسلمانان آمدهاند، مباح است.
صاحب ریاض ضمن بیان این حکم، مسلمانان را از همکارى با کفار و مشرکان هشدار مىدهد و به نکاتى بس ارزشمند اشاره دارد و مىگوید«اگر مسلمانان تصور کنند که در مصاحبت و متابعت کفار ضررى به دین ایشان نخواهد رسید این تصورى است باطل، چه قصد مشرکین ابطال دین مبین و استیصال آئین مسلمین است؛ چنان‌که به حکم عادت، هر ذى ملتى رواج ملت خود و کساد سایر ملل خواهد و اگر کفار در آغاز کار به ملاحظه مصلحت، اخفاى قصد خود کنند و ضرر به دین ایشان نرسانند، بى‌شبهه پس از ابتلاى تام، اظهار مقصود نمایند و اثرى از دین ایشان نگذارند»(علامه حلى، ارشاد الاذهان به نقل از ینابیع، ج۳۱، ص۴۴).
انواع دفاع و مقاومت مسلحانه و مبانی فقهی آنها
الف. مقاومت داخلی: مبانی فقهی مقاومت داخلی که از کتاب و سنت استفاده می‌شود عبارت است از امر به معروف و نهی از منکر، که بالاترین مراتب آن توسل به زور که همان مقاومت مسلحانه است و پایین‌ترین مرتبه آن خشم درونی و نفرت از ظالم و به دور بودن از اوست، و برای مرتبه میانی میتوان از اموری همچون تحریم سیاسی، اداری و اقتصادی رژیم ظالم و افشاگری ضد آن نام برد.
ب. مقاومت و دفاع در برابر اشغالگر خارجی: مبانی فقهی مبارزه با اشغالگر خارجی و وجوب کمک‌رسانی به مسلمانان آن منطقه که میتوان از کتاب و سنت استنباط کرد عبارت از آیه قتال(نساء، ۷۵) و روایاتی از رسول‌اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) که از طرق شیعه و سنی وارد شده است.
۱- قرآن کریم
«وَما لَکُم لا تُقاتِلونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَالمُستَضعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّساءِ وَالوِلدانِ الَّذینَ یَقولونَ رَبَّنا أَخرِجنا مِن هٰذِهِ القَریَهِ الظّالِمِ أَهلُها وَاجعَل لَنا مِن لَدُنکَ وَلِیًّا وَاجعَل لَنا مِن لَدُنکَ نَصیرًا»(نساء ۷۵)؛ چرا در راه خدا و (در راه) مردان و زنان و کودکانی که (به دست ستمگران) تضعیف شده اند، پیکار نمی‌کنید؟! همان افراد (ستمدیده‌ای) که می‌گویند: «پروردگارا! ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!
مفسران اتفاق‌نظر دارند که این آیه درباره دعوت مسلمانان از مهاجران و انصار برای دفاع از مسلمانان مستضعف در مکه نازل شده است؛ به این صورت که پس از هجرت مسلمانان به سوی مدینه، شماری از آنان در مکه باقی ماندند و نتوانستند هجرت کنند؛ این عده مورد تحقیر و آزار و اذیت شدید کافران قریش واقع شدند، آنها همواره به درگاه خداوند متعال تضرع و دعا می‌نمودند و نجات خود را از این ظلمی که به آنها روا می‌شد؛ درخواست می‌نمودند که خداوند متعال این آیه را نازل فرمود و مؤمنان را به سوی جنگ با قریش جهت نجات این عده مسلمان مستضعف دعوت نمود.( محمد مهدی، آصفی، مبانی فقهی مقاومت مسلحانه).
۲- روایات پیامبراکرم(ص) و اهل بیت(ع)
شیخ کلینی در کافی نقل کرده است که رسول اکرم(ص) فرمود «من اصبح لا یهتم فلیس بمسلم»؛ کسی که صبح کند در حالی که به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نیست.(مجلسی، بحارالأنوار، ج۷۱، ص۳۳۷)
و در «نوادر راوندی» از حضرت موسی‌بن جعفر(ع) از پدرانش(ع)، از رسول‌اکرم(ص) نقل شده است که فرمود«من اصبح لا یهتم بأمور المسلمین فلیس فی شیء و من شهد رجلاً ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس من المسلمین»؛ کسی که صبح کند در حالی که به امور مسلمنی اهتمام نورزد، از اسلام به دو راست و کسی که ببیند شخص را که فریاد می‌زند: این مسلمانان به دادم برسید و او را یاری ندهد مسلمان نیست.(مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۷۲، ص۲۱)
در «مستدرک الصحیحین» با تعلیقات ذهبی از رسول اکرم(ص) روایت شده که فرمود «من لم یتق الله فلیس من الله فی شیء، و من لم یهتم بأمور المسلمنی فلیس منهم»؛ کسی که تقوای الهی نداشته باشد، از خداوند به دور است و کسی که به امور مسلمانان اهتمام نورزید از آنان نیست»(حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک الصحیحین، ج ۴، ص ۳۵۲ و ۳۵۶)
۳- دلیل عقلی
این دلیل قیاس است که از دو مقدمه (صغری و کبری» تشکیل می‌شود و نتیجه‌ای که به دست می‌آید حکم شرعی است در مسأله‌ای که عقل در آن حکم کرده و این بدان معنان نیست که عقل خود تشریع کننده است و شرع تابع اوست؛ بلکه به این معنا است که عقل حکم شرع را به دست می‌آورد و کاشف از آن می‌باشد:
۱- صغرای قیاس، حکم عقل به حسن دفاع انسان از جان و عرض و مال و میهن خود و قبح تسلیم شدن به دشمنی که به میهن او تجاوز کرده و حقوق و اموال او را غصب می‌کند و این حکم از احکام عقل عملی است؛
۲- کبرای قیاس؛ ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع و این که اگر عقل به حسن دفاع و قبح تسلمی در برابر دشمن حکم کند، شرع نیز برطبق آن به وجوب دفاع و حرمت تسلیم می‌کند و این حکم از احکام عقل نظری است.
البته این به آن معنا نیست که دو عقل وجود دارد، بلکه فرق بین آن دو از لحاظ متعلق حکم عقل است؛ یعنی اگر عقل به حسن یا قبح عمل خاصی همچون قبح تسلیم شدن در برابر دشمن (در صورتی که توانایی مقاومت و احتمال پیروزی وجود داشته باشد) و حسن دفاع حکم کند، این حکم را حکم عقل عملی گویند و اگر حکم او در اموز نظری باشد، آن را حکم عقل نظری گویند.
نتیجه قطعی و غیرقابل انکار از ضمیمه صغرا و کبرای قیاس یاد شده به دست می‌آید که عبارت است از وجوب شرعی دفاع و مقاومت در برابر دشمن و حرمت تسلیم شدن به او (در صورتی که توانایی مقاومت و احتمال پیروزی وجود داشته باشد) است.( محمد مهدی، آصفی مبانی فقهی مقاومت مسلحانه)
دوران جنگ تحمیلی ایران نمونه عینی دفاع از سرزمین اسلامی
تعبیر دفاع مقدس از جنگ تحمیلی در ایران اسلامی، شاکله هویت ملت و رزمندگان را تشکیل می‌دهد.
کاربست عنوان «دفاع مقدس» برای جنگ تحمیلی حاکی از پیوند اندیشه‌های اسلامی با شرایط موجود بود؛ براین اساس در تمامی این دوران، رزمندگان شرایط موجود را با تأکیدات قرآنی و اسلامی در زمینه جهاد دفاعی مطابقت می‌دادند؛ از این رو، مفاهیمی کـه در بطن آموزه‌های دینی در صدر اسلام، موجب انگیزش مسلمانان می‌شد، در این دوره نیز زمینه‌های تاثیرگذاری پیدا کرده بودند.
تمامی رفتارها و روندهای حاکم بر شرایط جنگی متأثر از مفاهیم معنوی و مذهبی بود و این آثار در تمام عملیات‌ها(از جمله در نام آنها)، شعارهای جبهه، سخنرانی‌های فرماندهای نظامی و سیاسی و در تمامی تعابیر عمومی آحاد مردم مشهود بود.
تبیین از جنگ بـه منزله «رودررویی تمام کفر با تمام ایمان» زمینه‌های اثرگذاری مفاهیم قدرت‌زایی نظیر «دفاع» و «جهاد» را در فرایند جنگی کاملاً مهیا می‌ساخت.
تهاجم جناح «کفر» و «استکبار» به حریم سرزمین اسلامی به قصد«نابودی اسلام» و «غصب سرزمین اسلامی»، پتانسیل‌های نهفته در مفاهیم یاد شده را برای جامعه اسلامی به صورت قدرت‌های بالفعل شعله‌ور می‌ساخت.
راهبردهای امام خمینی(ره) در مدیریت دوران دفاع مقدس
امام خمینی(ره) به عنوان رهبر و فقیه جامع الشرایط، ملت ایران را در مراحل مختلف هدایت و رهبری کرد؛ ایشان در حراست از میهن اسلامی، حتی یک گام به عقب ننشست و همان‌گونه که انقلاب اسلامی را با رهبری الهی، سیاسی خود به پیروزی رساند، دفاع مقدس را نیز با رهنمودها و فرماندهی خویش مدیریت کرد و آنچه حاصل شد، دستاوردی عظیم بود.
زیرا در دویست سال اخیر، برای اولین بار، ایران در جنگی نابرابر، حتی یک وجب از خاک خود را از دست نداد؛ از مستشاران خارجی کمک نگرفت و روی پای خود ایستاد و خود را به عنوان قدرتی که می‌تواند پشتوانه مستضعفان جهان باشد، تثبیت کرد.
مهمترین راهبردهای امام خمینی(ره) در مدیریت دفاع مقدس، افزون بر آگاهی از امور جنگ از کانال‌های رسمی و غیررسمی، نظارت بر عملکرد کارگزاران نظام در ارتباط با مسائل دفاع مقدس بود تا جنگ به عنوان اولویت اول کشور توجه شود و با درنظر گرفتن اهمیت فضای رسانه‌ای، از آنها خواست تا مطلبی را در جهت تضعیف دفاع مقدس منتشر نکنند؛ ایشان همچنین تلاش کرد تا همه نیروها و عموم مردم را برای دفاع مقدس، سازماندهی مناسبی کند.(حسن ارجینی، زهرا علیمردانی، راهبردهای امام خمینی در مدیریت دفاع مقدس)
از راهبردهای دیگر حضرت امام برای مدیریت بهتر دفاع مقدس، مشخص کردن بخش‌های مختلفی بود که با دادن اختیارات به آنها، به خوبی مسائل مختلف جنگ را اداره کنند.
ایشان همچنین بر این مطلب تأکید داشتند که تصمیم‌گیری در امور جنگ، باید براساس تخصص باشد و کسانی که در این زمینه تخصص ندارند، در تریبون‌های عمومی اظهار نظر نکنند.
امام راحل با طرح عوامل داخلی که مانعی برای جبهه‌های جنگ بودند، به مقابله با آنها پرداخت و با بازداشتن نیروها از توجه به مسائل انحرافی، خنثی کردن فعالیت ستون پنجم و شایعات و نیز کم‌اهمیت جلوه دادن حوادث داخلی، سعی در تقویت جبهه‌های جنگ داشتند، البته ایشان معنویت رزمندگان اسلام و تأثیر آن بر پیروزی در دفاع مقدس را از راهبردهای مهم در این عرصه می‌دانستند.
امام خمینی (ره) با بهره‌گیری از اصول روان شناختی می‌کوشیدند آرامـش کشـور و ملت را در شـرایط حاد و بحرانی حفظ کنند.
ایشان به شیوه بسیار ساده و قابل فهمی مسائل جنگ و مشکلات مربوط به آن را با مردم در میان می‌گذاشتند و از فرهنگ‌واره دینی در شناساندن جنگ بهره می‌بردند.
دفاع از سرزمین‌های اسلامی مبنای سیاست خارجی جهادی در اندیشه امام خمینی(ره)
امام خمینى(ره)به عنوان رهبرى انقلاب و بانى سیاست خارجی جهادی در جهان معاصر در مصاحبه با هفته نامه امریکایى تایم، در نهم آذر ۱۳۵۸، در تشریح این سیاست فرمودند:
«ما معادله جهانى و معیارهاى اجتماعى و سیاسى که تا به حال به واسطه آن، تمام مسائل جهان سنجیده مى‌شده است را شکسته‌ایم؛ ما خود چارچوب جدیدى ساخته‌ایم که در آن، عدل را ملاک دفاع و ظلم را ملاک حمله گرفته‌ایم؛ از هر عادلى دفاع مى‌کنیم و بـر هـر ظالمى مى‌تازیم … ما این سنگ را بنا خواهیم گذاشت، امید است کسانى پیـدا شوند که ساختمان بزرگ سازمان ملل متحد و شوراى امنیت و سایر سازمان‌ها و شوراها را بر این پایه بنا کنند».
در واقع، این‌گونه تعابیر، تداعی کننده منویاتی است که در جهاد تعقیب می‌شود؛ در همین راستا بنیان‌گذار جمهوری اسلامی فراتر از احساسات ملی و میهنی و فراتر از چارچوب‌های مقرر در متن‌های حقوقی بین‌المللی کـه دفاع جمعـی را در قالب‌هایی از پیش تعیین شده و در چارچوب معاهدات خاص به رسمیت می‌شناسد، خود را بـرای هر اقدام ظلم‌ستیزانه در هر کجای جهان و در هر محیط جغرافیایی آماده می‌سازد و می‌گوید:
«براى من مکان مطرح نیست، آنچه مطرح است، مبارزه بر ضد ظلم است؛ هر جا بهتر این مبارزه صورت بگیرد، آنجا خواهم بود».(امام خمینی، آیین انقلاب اسلامی، ص۳۹۰)
آمادگی برای این مبارزه انسانی تا بدان‌جاست که نثار جان را نیز توجیه‌پذیر ساخته و رهبری این نهضت در این باره می‌فرماید: «خداى تبارک و تعالى ما را مکلف کرده که با این طور اشخاص، با ایـن طـور ظلم ، با اینهایى که اساس اسلام را دارند متزلزل مى‌کنند و همه مصالح مسلمین را دارنـد بـه بـاد مى‌دهند، ما مکلفیم که با اینها معارضه و مبارزه بکنیم؛ اگر یک وقتى هم دستمان برسد، دست به تفنگ مى‌کنیم و معارضه مى‌کنیم؛ خودمان تفنگ به دوشمان مى‌کنیم و معارضه مى‌کنیم».(صحیفه نور، ج۳، ص۱۸۴)
رهبر معظم انقلاب که ادامه دهنده راه و مشی امام راحل هستند؛ نیز یکی از ویژگی‌های جهانی‌سازی اندیشه اسلامی را تعقیب راهبرد جهادی در گفتمان و عمل می‌دانند.
تلاش رهبری برای احیای گفتمان جهادی در محیط داخلی و بین‌المللی نظام، در همه عرصه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، از نمودهای توجـه ایشان به کارآمدی گفتمان جهادی در ادامه مسیر انقلاب اسلامی است.(محمدرضا، باقرزاده؛ درآمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران)
بر اساس همین تفکر جهادی است که امروز جمهوری اسلامی به عنوان قدرت منطقه‌ای مطرح در خاورمیانه، در مبارزه با گروه‌های تروریستی همچون داعش در کشورهای اسلامی از جمله عراق و سوریه، مستقیم وارد عمل شده است و با تجهیز نظامی حزب الله لبنان و انصار الله یمن در جهت حفظ و حراست از سرزمین‌های اسلامی و مصالح مسلمانان از هیچ تلاشی دریغ نمی‌ورزد.
اهمیت دفاع از سرزمین‌های اسلامی تا جایی است که امام خمینی(ره) به صراحت فرمودند: «ما براى دفاع از اسلام و ممالک اسلامى و استقلال ممالک اسلامى، در هر حال مهیا هستیم؛ برنامه ما که برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامى است، برادرى با جمیع فرق مسلمین است در تمام نقاط عالم، هم پیمانى بـا تمـام دول اسلامى است در سراسر جهان …».(صحیفه نور، ج۱، ص۸۴)
جمع‌بندی
همان‌گونه که سیاست بلند‌مدت آمریکا پس از فروپاشی شوروی سابق مبنی بر نفوذ در کشورهای اسلامی، روبه‌گسترش است، سیاست‌های کلی مقاومت مردمی نیز در حال شکل‌گرفتن است و راه خود را به سوی تکامل و نظم و قانون‌مندی در دو جبهه خارجی و داخلی می‌پیماید.
در این حال بدیهی به نظر می‌رسد که این سیاست‌ها باید طبق موازین فقه اسلامی نظریه‌پردازی و سپس قانون‌گذاری شود تا مسلمانان، همگی بر طبق آن مقاومت خود را به انجام رسانند.
جنگ تحمیلی هشت ساله در ایران از نمونه‌های عینی دفاع از سرزمین اسلامی است که با مدیریت داهیانه امام خمینی(ره) بدون از دست دادن یک وجب از خاک ایران، سبب صدور انقلاب اسلامی، شکل‌گیری هسته‌های مقاومت، بیداری اسلامی و گسترش گروه‌های جهادی در لبنان و فلسطین و دیگر کشورهای اسلامی شد.
کاربست عنوان «دفاع مقدس» برای جنگ تحمیلی حاکی از پیوند اندیشه‌های اسلامی با شرایط موجود بود؛ براین اساس در تمامی این دوران، رزمندگان شرایط موجود را با تأکیدات قرآنی و اسلامی در زمینه جهاد دفاعی مطابقت می‌دادند؛ از این‌رو، مفاهیمی که در بطن آموزه‌های دینی در صدر اسلام، موجب انگیزش مسلمانان می‌شد، در این دوره نیز زمینه‌های تاثیرگذاری پیدا کرده بودند.
مشروعیت جهاد و دفاع از سرزمین‌های اسلامی در فقه اسلامی، اصلی مسلم و تردید‌ناپذیر است؛ از این‌رو سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز باید بر پایه اندیشه ملهم از قانون جهاد پایه‌ریزی شود؛ اندیشه‌ای که امام خمینی(ره) به عنوان بنیان‌گذار جمهوری اسلامی و رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای(دام ظله) نیز بر آن تأکید داشته‌اند./ مجتبی عباسی
منابع
- قرآن کریم
- احمد ابن فارس ابن زکریا، معجم مقائیس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
- سعید الخوری الشرتونی، اقرب‌الموارد، قم، منشورات مکتب المرعشی النجفی، ۱۳۶۱٫
- محمدحسن، نجفی، جواهر الکلام؛ دارالأحیا التراث العربیه.
- محمدتقی، جعفری، جهاد در اسلام، گردآورنده، محمدرضا جوادی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، سال ۱۳۷۸٫
- جعفر، کاشف‌الغطاء،کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،
- سید روح الله خمینی، تحریرالوسیله.
- علامه حلى، ارشاد الاذهان، ترجمه مهدی نجفی اصفهانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۹۱٫
- مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، مؤسسه الوفا، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
- محمد مهدی، آصفی، مبانی فقهی مقاومت مسلحانه، ترجمه محمد غروی نائینی، فصلنامه اندیشه تقریب، سال پنجم، شماره نوزدهم.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، ج ۴، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۱ق.
- حسن ارجینی، زهرا علیمردانی، راهبردهای امام خمینی در مدیریت دفاع مقدس، فصلنامه علمی، پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال ۱۲، پائیز ۱۳۹۴، شماره ۴۲٫
- امام خمینی، آیین انقلاب اسلامی، معاونت پژوهشی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- محمدرضا، باقرزاده؛ درآمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ، فصلنامه معرفت سیاسی، سال دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان ۱۳۸۹٫
- محمدبن حسن، حر عاملی، وسائل الشیعه.
- امام خمینی، صحیفه نور.
