شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: آغاز پنجمین دهه انقلاب اسلامی ایران و در پیش رو بودنِ ولادت حضرت زهرا (س) و روز زن، فرصت مناسبی برای بررسی وضعیت حوزه‌های عملیه خواهران از ابتدای انقلاب اسلامی است. در این گزارش، آنچه بر حوزه علمیه خواهران از ابتدای انقلاب گذشت را مرور می‌کنیم.
تأسیس رسمی
سال ۱۳۶۳ بافرمان بنیان‌گذار انقلاب اسلامی، تجمیع مدارس علمیه خواهران قم در جامعه الزهراء صورت پذیرفت و گام نخست تشکیلات تحصیل علوم دینی خواهران برداشته شد. قبل از آن، تحصیلات علوم دینی برای بانوان به‌صورت شخصی و متفرقه و احیاناً در مکتب‌هایی مانند توحید قم، امام علی (ع) قم و نرجس (س) مشهد، خلاصه می‌شد. پراکندگی این مکتب‌های درس، عدم برنامه‌ریزی تحصیلی، نبود نظام و تشکیلات آموزشی واحد و بلاتکلیف ماندن خواهرانی که سطوح علمی را گذرانده بودند، لکن بدون مدرک بودند؛ ضرورت بیش‌ازپیش وجود تشکیلاتی منظم و یکپارچه را درزمینه تحصیلات علوم دینی خواهران می‌رساند. در سال ۱۳۷۵ اما، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران با مصوبه شورای عالی حوزه علمیه قم، نظم و هماهنگی سایر تحصیلات علوم دینی بانوان را در سراسر کشور عهده‌دار شد.
اینک بیش از ۶۵ هزار طلبه خواهر، در بیش از ۴۵۰ مدرسه علمیه خواهران، در ۱۷ رشته مستقل، مشغول به تحصیل‌اند. از میان سایر مدارس علمیه خواهران، جامعه الزهراء اما، با ویژگی انحصاری تحصیل ۵۰ هزار طلبه خواهر تاکنون، از ۶۸ کشور جهان، از بهترین مجموعه‌های تحت نظارت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران است.
مراحل تحصیل خواهران طلبه
مرحله آغازین تحصیل خواهران طلبه، سطح دو است و با طی آن، کارشناس مسائل دینی می‌شوند. پیوستگی کاردانی با کارشناسی طلبه‌های خواهر؛ از تفاوت‌های تحصیل خواهران با برادران طلبه است. در سطح دو حوزه علمیه خواهران که از آن به دوره عمومی نیز یاد می‌شود، سه ویژگی جامعیت مسائل، نظارت بر مسائل مبتلابه و جنسیت، از شاخصه‌های علوم دینی است که خواهران طلبه، فرامی‌گیرند.
خواهران، چه می‌خوانند؟
جامعیت آموزه‌های این مقطع با درس‌های ادبیات عربی، قرآن و حدیث، اعتقادات دین مبین اسلام و مکتب تشیع، احکام، فقه و اصول، اخلاق و تربیت اسلامی، تاریخ اسلام و سیره معصومین (ع)، منطق و فلسفه، مباحث زن و خانواده در اسلام و نیز روشها و مهارت‌هایی؛ مانند روش تبلیغ، روش تحقیق و روش تدریس که پایه‌های اصلی آموزش‌های حوزوی را تشکیل می‌دهند، پرواضح است. نظارت بر مسائل مبتلابه باوجود حجم انبوهی از مباحث با نگرش تربیتی، محقق شده است. جنسیت محوری مباحث نیز که از نیازهای بانوان است، در نوع مباحث تحصیلی حوزه‌های علمیه خواهران، رعایت گشته است.
بعد از تحصیل، چه کار می‌کنند؟
«کارشناسان» حوزه علمیه خواهران می‌توانند به‌عنوان مبلّغ دینی در جلسات و اجتماعات بانوان، معلّم دروس دینی، عربی، علوم اجتماعی و مربی پرورشی در مدارس آموزش‌وپرورش و نیز مشاور مذهبی نوجوانان، جوانان و بانوان، به جامعه اسلامی خدمت کنند.
از دیگر ویژگی‌های نظام تحصیلی خواهران طلبه، طراحی آن در قالب تحصیلی کوتاه‌مدت و هدفمند است؛ تا بتوان بعد از گذشت چند سال، خواهرانی متخلّق به اخلاق اسلامی، صاحب‌نظر در امور دینی و توانمند در امور تبلیغی، به جامعه راه یابند.
در سطح سه خواهران چه می‌گذرد؟
خواهران طلبه بعد از گذر از دوره عمومی، ناچار به ورود در یکی از تخصص‌ها هستند. این نیز از دیگر تمایزات با تحصیلات برادران طلبه است. خواهران «ارشد» طلبه می‌باید در رشته‌هایی؛ مانند اخلاق و تربیت اسلامی، تاریخ اسلام، تبلیغ با گرایش حج، تفسیر و علوم قرآنی، فقه و اصول، فلسفه اسلامی، کلام اسلامی، کلام اسلامی با گرایش امامت، کلام اسلامی با گرایش مذاهب اسلامی، کلام اسلامی با گرایش مهدویت، مدرّسی ادبیات عربی و مطالعات اسلامی زنان، با تدوین پایان‌نامه، تخصص یابند. گفتنی است کمبود اساتید حوزه علمیه خواهران نیز در سال‌های اخیر، به برکت تربیت استاد در ذیل رشته‌های مذکور در سطح سه، برطرف گردیده است.
اگر طلبه خواهری ازدواج کند …
لحاظ جنسیت علاوه در چگونگی علوم دینی تدریس شده، بر امور دیگری نیز تأثیرگذار است. شرایط ویژه‌ای که برای بانوان در طول تحصیل بروز می‌نماید؛ مانند ازدواج و انتقال همسر به شهری دیگر، دوران بارداری و شیردهی فرزندان و… منجر به امکان تحصیل نیمه‌حضوری در سطح دو و غیرحضوری در دیگر مقاطع حوزه علمیه خواهران شده است.
آموزش در حوزه علمیه خواهران به دو بخش محتوایی و مهارتی تقسیم‌شده است؛ محتوایی جنبه‌های افزایش سطح علمی، تربیتی و تهذیبی را شامل شده و مهارتی جنبه آموزش انتقال این مفاهیم را پی می‌گیرد.
سرفصل به جای متن درسی
دروس عمومی حوزه علمیه خواهران به‌مانند برادران متن محور بوده؛ لکن از دیگر تمایزات گفتنی دروس حوزه علمیه خواهران با برادران، سرفصل محور بودن مباحث، در سطح سه حوزه علمیه خواهران است. علاوه بر این، قسمت‌هایی از ارزشیابی مستمر سطح سه و چهار، به پژوهش اختصاص دارد.
خواهران “ارشد” حوزه علمیه، با عناوین تبلیغ در مجامع علمی و آموزش عالی، مدرّسی سطح دو در حوزه‌های علمیه، مدرّسی دروس معارف اسلامی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، مشاوره مذهبی در مراکز علمی و دانشگاهی، ایفای نقش‌های مدیریتی در مراکز آموزشی و فرهنگی و نیز با ورود به عرصه تألیف و نویسندگی می‌توانند، گام در ورطه تولید علم و عالم نهند.
وقتی‌که «فقه خانواده» کامل شد!
سطح چهارم خواهران طلبه نیز در سه رشته تخصصی حکمت متعالیه، فقه خانواده و تفسیر تطبیقی، تعریف‌شده است. ضرورت «فقه خانواده» با توجه به مأموریت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران که نظریه‌پردازی و تولید علم در عرصه مسائل زنان و خانواده، مبتنی بر اسلام و معارف وحیانی است، بسیار حائز اهمیت بوده و هم‌اکنون برخی از مدارس حوزه علمیه خواهران سراسر کشور، به تربیت اختصاصی پژوهشگر در حوزه خانواده همت گمارده‌اند.
علاوه بر فقه خانواده در سطح چهار حوزه علمیه خواهران، در سطح سه نیز با قرار دهی رشته مطالعات زنان و در دروس عمومی نیز با قرار دهی مباحث زن در اسلام، خانواده در اسلام و احکام اختصاصی بانوان، سعی بر فراهم نمودن دیگر مأموریت‌های مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران که تبیین و تعمیق آموزه‌های اسلامی و مکتب تشیع در عرصه‌های مختلف علوم و معارف اسلامی به‌ویژه مسائل اختصاصی زنان و خانواده و همچنین صیانت هوشمندانه و روشمند از اسلام و مکتب اهل‌بیت (ع) در برابر شبهات، بدعت‌ها، خرافات، التقاط و اندیشه‌های انحرافی به‌ویژه در حوزه مسائل زنان و خانواده است، شده است.
چند نفر فارغ‌التحصیل شده‌اند؟
آمارها نشان از رشد بیش از دو برابری فارغ‌التحصیلان حوزه علمیه خواهران، در دهه گذشته دارد. وجود ۲۰ هزار فارغ‌التحصیل در سال ۱۳۸۵ و رسیدن این عدد به ۴۳ هزار فارغ‌التحصیل تا به امروز، حاکی از عزمی راسخ در میان خواهران طلبه، برای رسیدن به اوج فراگیری علوم دینی دارد.
