شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
ساز و کار فقه ساز و کار رونق تولید است. رونق تولید به این معنا که محصولات تولیدی در جامعه رونق پیدا کند و نیازها از طریق کالای داخلی برطرف شود که این رونق در گرو حمایت از تولید داخلی است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: مقام معظم رهبری از سال ۱۳۸۷ بر اساس اولویت ها و ضرورت جامعه اقدام به نامگذاری هر سالی تحت عنوان خاص کرده اند و از سال ۱۳۹۰ به بعد مهمترین جهت نامگذاری سالها دارای بعد اقتصادی بوده است. نقطه‌نظر ایشان در هر سال اولویت‌دادن و توجه به ضرورت‌های خاصی بوده که با تحقق آن نامگذاری، شرایط کشور روبه پیشرفت بیشتر حرکت خواهد کرد. رهبر معظم انقلاب (مدظله) سال ۹۷ را سال حمایت از تولید داخلی و امسال را سال رونق تولید نامیدند. به گفته حجت الاسلام علی اکبر نوایی، نامگذاری سال گذشته و امسال با یکدیگر مرتبط هستند و در واقع رونق تولید به حمایت از تولید بستگی دارد؛ چرا که وقتی از کالای داخلی حمایت شود قطعا رونق تولید را در پی خواهد داشت. در خصوص تاثیر گذاری دانش فقه بر تحقق رونق تولید، گفتگویی با حجت‌الاسلام علی‌اکبر نوایی، مسئول مرکز نخبگان و استعدادهای برتر حوزه علمیه خراسان داشته است که در ادامه می خوانید:
اجتهاد: آیا دانش فقه به طور مشخص می تواند برای تحقق شعار امسال «رونق تولید » اثر گذار باشد؟
نوایی: دانش فقه به عنوان دانیش گسترده که دارای سطوح و لایه های مختلف است به طور مشخص می تواند برای تحقق رونق تولید موثر باشد. این سطوح و لایه ها به تناسب نیازهای اجتماعی، معیشتی، روحی، معنوی، عبادی و سیاسی انسان ها در درون فقه نهاده شده است. بنابراین فقه می تواند یک فقه پاسخگو باشد.
دانش فقه به همه نیازهای رو.حی، مادی، معنوی و معیشتی انسان پاسخ در خور و لازم را دارد. حتی جلوتر از زمان و بیشتر از آنچه که تصور شود در درون فقه همه این مسائل جاگذاری شده است؛ در واقع فقه گستره وسیع و نامحدودی در زمینه نیازهای جامعه بشری و انسانی دارد.
اجتهاد: گستره فقه در زمینه نیازهای جامعه بشری و انسانی چیست؟
نوایی: یکی از مسائل مطرح شده در فقه، مسئله معیشت، تولید، رشد و اقتصاد است. یک بخش از دانش فقه اقتصاد است که در این اقتصاد فقهی معیشت در قالبی تنظیم شده است که منجر به عزت جامعه اسلامی می شود.
اقتصاد باید عزت جامعه اسلامی و انسانی را در پی داشته باشد؛ یعنی جامعه انسانی باید دارای رفاه، امنیت، عزت و سربلندی باشد و ساز و کارهایی که در فقه مورد توجه قرار گرفته است باید مقوله عزت، امنیت و رفاه را در نظر گیرد. لذا دولتی که دراسلام تشکیل می شود دولت عزت مدار، دارای رفاه، دولت اعتلا و سربلندی خواهد بود.
اجتهاد: فقه اسلامی چگونه می تواند موجب رونق تولید شود؟
نوایی: در فقه اسلامی چند مسئله است که با رعایت آن می توانیم تولید داخلی را رونق دهیم، از جمله استقلال جامعه اسلامی. وقتی جامعه اسلامی دارای تکنولوژی، صنعت و .. باشد و به عبارتی مستقل باشد تحت سلطه استعمارگران قرار نمی گیرد.
در آیه ۲۹ سوره مبارک فتح آمده است: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَهً وَأَجْرًا عَظِیمًا» «محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلم) فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند، آنان را در حال رکوع و سجود نماز بسیار بنگری که فضل و رحمت خدا و خشنودی او را می‌طلبند، بر رخسارشان از اثر سجده نشانه‌های نورانیّت پدیدار است. این وصف حال آنها در کتاب تورات و انجیل مکتوب است که (مثل حال آن رسول) به دانه‌ای ماند که چون نخست سر از خاک برآورد جوانه و شاخه‌ای نازک و ضعیف باشد بعد از آن قوّت یابد تا آنکه ستبر و قوی گردد و بر ساق خود راست و محکم بایستد که دهقانان را (در تماشای خود) حیران کند (همچنین محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحابش از ضعف به قوّت رسند) تا کافران عالم را (از قدرت و قوّت خود) به خشم آرند. خدا وعده فرموده که هر کس از آنها ثابت ایمان و نیکوکار شود گناهانش ببخشد و اجر عظیم عطا کند».
خداوند متعال در این آیه، جامعه اسلامی را جامعه ای می داند که مانند گیاهی از دل سختی ها و دل سنگ خارج می شود. افراد فکر می کنند چنین چیزی امکان پذیر نیست اما وقتی انسان می بیند سنگ به آن سختی شکاف می خورد و گیاهی از دل آن بیرون می آید و آن گیاه ستبر و تنومند می شود باور می کند. در واقع این مثل را قرآن برای جامعه ای مطرح کرده است که آن جامعه در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی وابسته بوده و استبداد و استعمار بر آن حاکم بوده است مانند جامعه قبل از انقلاب ما که چنین شرایطی را دارا بود.
اما ناگهان حرکتی رخ می دهد و انقلابی به وجود می آید و این انقلاب یک نظام واره ای را تاسیس می کند که روی پای خود می ایستد. جامعه اسلامی باید مستقل باشد و استقلال جامعه اسلامی نیازمند استقلال اقتصادی است. اگر جامعه اسلامی دارای استقلال اقتصادی نباشد به اجبار دستش را به سمت بیگانه دراز می کند.
اجتهاد: برای اینکه جامعه وابسته به بیگانه نشود چه باید کرد؟
نوایی: مصب و مجرای این قضیه تولید است، تولید تنها تولید کشاورزی را شامل نمی شود بلکه تولید اعم از تولید در بخش کشاورزی، دامپروری، صنعت و هر چه که جامعه اسلامی نیاز دارد را شامل می شود که همه این ها در فقه مورد توجه قرار گرفته است.
قران مجید بیان می کند: خدا شما را از دل زمین ایجاد کرد و آبادی زمین را از شما خواست؛ همچنین ما آیات بسیاری در خصوص تولید، کشاورزی، رزق و روزی و … داریم. در روایتی از امام صادق (ع) می فرمایند: بدبخت است قوم و ملتی که زمین و آب داشته باشد ولی گرسنه باشد. ملتی که زمین، آب، فکر، صنعت و … در اختیار دارد اما برای تولیدات ضروری دستش باید جلو بیگانه دراز باشد به فرموده امام بدبخت است.
اجتهاد: آیا دانش فقه در عرصه برنامه ریزی اقتصادی می تواند تاثیر گذار باشد؟
نوایی: بله. در فقه کتابهایی در خصوص اقتصاد داریم مانند کتاب زراعت که آداب و روش زراعت و قوانین زراعت کاری در آن نوشته شده است؛ همچنین کتاب التجاره، کتاب المضاربه، کتاب المساقات، کتاب جعاله و کتاب در خصوص خرید و فروش در فقه وجود دارد بنابراین فقه همه این ها را در نظر گرفته است.
در فقه به کار و تولید تاکید کرده است و اینکه و شرایط کارگر و کارفرما را بیان کرده است که کارفرما باید عدالت داشته باشد و کارگر باید نان حلال بخورد. پیامبر (ص) دست کارگر را بوسید و فرمود این دستی است که آتش جهنم او را نخواهد سوزاند. بنابراین ساختار فقه بر مدار این مسائل می چرخد.
یکی دیگر از راههای رونق تولید بعد از استقلال جامعه اسلامی، عزت است. جامعه اسلامی با ایجاد رفاه، باید عزیز و سربلند باشد و در برابر دشمنان خدا نباید ذلیل باشد.
بحث دیگر در رونق تولید که جنبه سلبی دارد نفی سبیل است، یعنی باید راه سلطه کافران را جامعه اسلامی ببندد. اگر می خواهیم راه سلطه کافران را ببندیم این مهم، تنها با استقلال در اقتصاد امکان پذیراست. استعمار از طریق تکنولوژی، صنعت و یا از راه اقتصاد کشاورزی وارد می شود و اجازه نمی دهد گندم تولید شود و یا گندم تولید شده را با قیمت بالا می خرد مانند سال ۱۲۹۸ در زمان قاجار که انگلیسی ها در ایران همه گندم ایران را می بردند و با فقر مردم، ایران دچار وبا و قحطی شد و ظرف دو سال، با افزایش مرگ و میر، جمعیت ایران از ۱۹ میلیون، به ۹ میلیون نفر کاهش یافت. علت این کار، ایجاد وابستگی ایران به انگلیس بود تا از این طریق ایران زیر سلطه انگلیس قرار گیرد.
بنابراین یکی از چیزهایی که در اسلام به شدت مورد اهتمام قرار گرفته است نفی سبیل است؛ یعنی سد کردن راه سلطه ستمکاران و استعمارگران. در دوره قاجار از راه گندم دشمنان وارد شدند و در زمان شاه از همه راهها وارد شدند بنابراین یکی از مسائلی که در فقه گذاشته شده نفی سلطه کافران است که به عنوان یکی از قواعد فقه سیاسی مطرح است.
مسئله چهارم که در فقه قرار داده شده است مسئله امنیت است، در بحث امنیت در فقه اسلامی کتاب جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، رساندن حق به حق دار تالیف شده است که در آن بحث زکات، انفاق، مالیات و خمس برای ایجاد امنیت اقتصادی مطرح شده است.
اجتهاد: چگونه فقه، امنیت اقتصادی را ایجاد می کند؟
نوایی: فقه از یک طرف امر به تولید می کند و دست کارگر را می بوسد و از طرفی دیگر بحث امنیت را به این شکل مطرح می کند که باید زکات، خمس و انفاقات مالی بدهند تا امنیت اقتصادی به وجود بیاید و ربا نخورند چون ربا امنیت اقتصادی را به هم می ریزد.
بنابراین ساز و کار فقه، ساز و کار رونق تولید است. رونق تولید به این معنا که محصولات تولیدی در جامعه رونق پیدا کند و نیازها از طریق کالای داخلی برطرف شود که این رونق در گرو حمایت از تولید داخلی است.
سال گذشته رهبر معظم انقلاب حمایت از کالای ایرانی را مطرح کردند تا مردم با خرید کالای ایرانی تولید کننده را برای تولید بیشتر تشویق کنند؛ چرا که حمایت از تولید موجب رونق تولید می شود. ایشان سال گذشته را سال حمایت از تولید و امسال را رونق تولید عنوان کردند. رونق تولید به حمایت از تولید بستگی دارد و در واقع با یکدیگر مرتبط هستند.
اجتهاد: چگونه با استفاده از دانش فقه اسلامی، مسئله رونق تولید را به افراد غیر حوزوی و عادی منتقل کنیم؟ ساز و کار شما چیست؟
نوایی: این مسئولیت بر عهده حوزه است. حوزه باید این مسئله را به مدارس و مساجد بکشاند. حوزه باید عناصری را تربیت و به درون جامعه بفرستد. در بخش های اقتصادی افراد متخصص در زمینه مسائل فقهی باید به عنوان ناظر به مسئله تولید در کارخانه ها حضور داشته باشند و همه وزارت خانه ها از جمله وزارت بازگانی، وزارت داخله، وزارت صنعت و کشاورزی باید از عناصر حوزوی استفاده کنند. حوزه با ارائه راهکارها در زمینه اقتصادی با وزارت خانه ها و کارخانه ها باید با این بخش رابطه برقرار کند.
رهبری در این مسائل با نامگذاری سالها به ویژه از سال ۱۳۹۰ به مسئله اقتصادی بسیار تاکید دارند. ما متاسفانه همگی خارج از گود عمل می کنیم. من فکر می کنم رهبری در این خصوص بسیار تنها است.
