شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی در دیدار رئیس مجلس شورای اسلامی در قم به عنوان فقیهی ناصح درخصوص وضعیت معیشت مردم و نیز روابط خارجی پندی عمیق و اندرزی جدید مطرح فرمود؛ اما برخی که تابِ شنیدنِ قول ناصح و پندِ ادیب را ندارند، نگاره‌هایی آلوده به هتاکی ارائه دادند و مرجع تقلیدی که سال‌های طولانی در حیات امام راحل (ره) و پس از آن در دوران مقام معظم رهبری، همواره مورد وثوق و اعتماد ایشان و پناه مردم و روحانیت بوده را مورد بی مهری قرار دادند.
معظم‌له درباره روابط خارجی توصیه کردند: باید با تمام کشورهای دنیا با عزّت و اقتدار رابطه داشته باشیم. اینکه با بسیاری از کشورها قهر باشیم صحیح نیست و به ضرر مردم عزیزمان است. همچنین درباره وضعیت معیشت مردم احساس نگرانی کرده و فرمودند: مردم نجیب و شریف کشور ما مستحق این وضعیت نیستند و با اشاره به گرانیها گفتند: گرانی برای مردم طاقت فرسا شده و تحمل آن برای مردم عزیزمان بسیار سخت و مشکل شده است.
در این یادداشت کوتاه، این جملات کوتاه ولی گیرا و بانفوذ و واژه‌های حکیمانه آن و نیز تطبیق و هماهنگی این نظرات با سخنان رهبر معظم انقلاب به اختصار بررسی شده است.
ارکان گفتار حضرت آیت‌الله
ارکان سخنان کوتاه و مهم ایشان عبارتند از:
۱- طاقت فرسابودن گرانی و مشکلات اقتصادی مردم
معظم له در قسمتی از توصیه‌های خود با اشاره به گرانی سرسام آور و مشکلات زیادی که برای مردم پیش آمده است فرمودند: گرانی برای مردم طاقت فرسا شده و تحمل آن برای مردم عزیزمان بسیار سخت و مشکل شده است.[۱]
این نکته اظهر من الشمس است با یک تحقیق ساده می‌توان طاقت فرسابودن و عمق این مشکل و نارضایتی مردم از این گرانی‌های افسار را گسیخته دید.
رهبر معظم انقلاب سالها قبل در شهریور ۱۳۸۶ که اصلا فشار گرانی مثل امروز نبود، در دیدار رئیس جمهور و اعضای دولت فرمود:
«یک مسئله هم که باز یک مسئله‌ی موردی است که میخواهم عرض بکنم، مسئله‌ی این گرانیهاست؛ این را واقعاً فکری برایش بکنید. گرانیها – بخصوص در مسئله‌ی مسکن و برخی از کالاها – واقعاً وجود دارد و به مردم فشار می‌آورد.[۲]».
آیا مسئولین آن زمان فکری برایش کردند؟ آیا گرانی بدتر و بدتر و افسارگسیخته تر نشد؟ یک مرجع تقلید که پشت و پناه مردم مستضعف است و چهره به چهره با آنها سخن گفته و این طعم تلخ را چشیده باید سکوت کند؟ و اگر سخن بگوید به «ارتباطات محدود» و «محیط بسته» و «مهندسان مواضع» متهم گردد. آیا این داوری بشدت غیرمنصفانه نیست که برخی گفتند:
«اغلب این‌گونه است که مراجع به دلیل «ارتباطات محدود» و «محیط بسته»ای که در آن هستند، با واسطه با «واقعیّت» تماس دارند و این واسطه‌ها، همان «اعضای دفتر» هستند. در واقع، اعضای دفتر، «مهندسان مواضع» و «طرّاحان ذهن» این بزرگان هستند[۳]»
رهبر معظم انقلاب حتی در سال ۱۳۸۲ در دیدار با رئیس جمهور از گرانیها اعلام نگرانی کردند و این یک دغدغه مهم رهبری در دیدار با چند دولت اخیر بوده است.
۲- اعلام نگرانی
حضرت آیت‌الله سپس اضافه کردند که: بنده بسیار نگران وضعیت اقتصادی و مشکلات مردم هستم. مردم نجیب و شریف کشور ما مستحقّ این وضعیت نیستند.
واقعا نگرانی ندارد؟ اینکه صدای نارضایتی مردم را یک مرجع عادل و با تقوا می‌شنود و آن را کما هو حقه اعلام می‌کند باید مورد تشویق قرار گیرد یا مورد هجمه؟ آیا اعضای دفتر و «مهندسان مواضع» این نارضایتی را به ایشان منتقل کردند یا ایشان در متن حقیقت و واقعیت قرار دارد و می‌بیننند که هر چه رهبری انقلاب در رفع معیشت مردم به مسئولان توصیه می‌کنند، اما سال به سال، عرصه بر مردم تنگ تر می‌شود. چرا برخی روی از این سخن درهم می‌کشند؟ و پروای شنیدن قول ناصح را ندارند؟ چرا برخی با اعلام نگرانی یک مرجع فرهیخته و ارجمند از وضعیت معیشت مردم نگران می‌شوند؛ و این نگرانی آنها سبب می‌شود که با برچسبِ «تحلیل سراپاغلط» در بیانیه گام دوم، حتی اجازه اظهار نظر به یک مرجع عالیقدر تقلید هم ندهند؟
آیا نمی‌بینند که چه بسیارند کسانی که «کفاف اندک» دارند و «عیال بسیار» و طاقت بارِ فاقه نمی‌آرند؛ که به قول سعدی:
بس گرسنه خفت و کس ندانست که کیست بس جان به لب آمد که بر او کس نگریست
۳- علامت سؤال گذاشتن روی کاستی‌ها:
حضرت آیت‌الله صافی با این جملات کوتاه روی وضعیت معیشت مردم و کاستی‌ها در این زمینه علامت سؤال گذاشتند. این فقط یک نگاه نقادانه نیست؛ بلکه یک نگاه فقیهانه و حکیمانه و البته دغدغه مند است.
چگونه ممکن است رهبر انقلاب به یک دانشجوی محترم و عزیزی که چند سال بیشتر درس نخوانده اجازه صریح نگاه نقادانه را داده است و می‌گوید همه آنها می‌توانند روی کاستی‌ها علامت سؤال بگذارند؛ اما یک مرجع تقلید نتواند روی این کاستی‌ها علامت سؤال بگذارد. ایشان در سال ۱۳۹۶ در دیدار با دانشجویان در تشویق آنان به علامت سؤال گذاشتن روی کاستی‌ها و مشکلات گفتند:
«من میگویم این نگاه نقّادانه و دغدغه مند، از دانشجو و محیط دانشگاه نباید گرفته بشود. هم نقّادانه، هم آرمان‌گرایانه؛ باید دنبال آرمانها باشند. روی کاستی‌ها و کژی‌ها علامت سؤال بگذارند؛ دانشجو باید کاستی‌ها را ببیند، کجی‌ها را ببیند، عیوب را ببیند و سؤال کند.[۴]»
۴- ارتباط با عزت و اقتدار با کشورها
حضرت آیت‌الله فرمودند: «توصیه حقیر این است که باید با تمام کشورهای دنیا با عزّت و اقتدار رابطه داشته باشیم. اینکه با بسیاری از کشورها قهر باشیم صحیح نیست و به ضرر مردم عزیزمان است. شما باید با عقلانیت و تعامل سازنده، حقوق ملت را احقاق کنید.»
این سخن یکی از ارکان فقه سیاست خارجی است. رابطه همراه با عزت و اقتدار رکن دیپلماسی نظام اسلامی است. مشکلات با این دیپلماسی حل می‌شود. رهبر انقلاب در سال ۱۳۷۹ در دیدار با وزیر خارجه وروسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران گفتند:
«خـیلی از مـشکلات کـشورها را دیپلماسی توام با ابتکار و اقتدار می‌تواند حل کـند در واقـع دیـپلماسی ابزار کارآمد اقتدار نظام سیاسی است[۵]»
رهبری «دیپلماسی» را کار مجموعه نظام می‌دانند و نه فقط کارِ اختصاصی وزارت خارجه؛ و بر این باورند که مجموعه مدیریت کـلان نـظـام، متصدی مساءله دیپلماسی است؛ اما دستگاه تخصصی و کارخانه دیپلماسی و ستاد اصلی دیپلماسی، وزارت خارجه است.
ارتباط و دوستی با کشورها در کلام رهبر معظم انقلاب بارها مورد توجه بوده است. ایشان در بیست و هشتمین کنفرانس وحدت اسلامی در سال ۱۳۹۳ تصریح می‌نماید که سیاست خارجی خود را بر دوستی و برادری و ارتباط با همه کشورهای مسلمان و همه کشورهای منطقه بنا کرده ایم:
«ما سیاست خارجی خودمان را مبتنی کردیم بر دوستی و برادری و ارتباط با همه‌ی کشورهای مسلمان و کشورهای منطقه از همسایه و غیر همسایه؛ این سیاست ما است؛ ما همین‌جور هم عمل کردیم، همین‌جور هم در آینده عمل خواهیم کرد.[۶]»
۵- برخوردِ علاج جویانه:
سخن این مرجع گرانمایه و فقیه عزتمند همچون سخن طبیب است که به قصد علاج به بیماری و علل آن اشاره دارد. طبیبان درد گاهی باید به بیمار جهت علاجِ درد تشر بزنند؛ و بیمار نباید آن را جز به مهر و عطوفت تفسیر کند. چگونه ممکن است رهبر معظم انقلاب اجازه دهند که همه دانشجویان آگاه بتوانند «علاج جویانه» حتی تشر بزنند؛ و برای درمان مشکلات، حرف تلخ هم بزنند اما یک مرجع فقیه نتواند تَشرِ علاج جویانه بزند؟. ایشان در همان دیدار گفتند:
«این را البتّه در حاشیه عرض می‌کنم که نوع برخورد با مشکلات درون نظام، باید علاج‌جویانه و طبیبانه باشد. طبیب، گاهی اوقات به مریض خودش هم ممکن است تشر بزند، یک حرف تلخی هم بزند، امّا مقصودش معالجه‌ی او است. [۷]»
دو حرف آخر:
اول: پرهیز از حاشیه نشینی مراجع عالیقدر
نباید کاری کنیم که علما و خصوصا مراجع عالیقدر حاشیه نشین شوند و از ورود به جریانان اجتماع و سیاست پرهیز فرمایند. رهبر معظم انقلاب خودشان در سال ۱۳۸۹ در دیدار با طلب و روحانیون بر این امر تاکید نمودند:
«حاشیه‌نشین شدن حوزه‌ی علمیه‌ی قم و هر حوزه‌ی علمیه‌ی دیگری به حذف شدن می‌انجامد. وارد جریانات اجتماع و سیاست و مسائل چالشی نبودن، بتدریج به حاشیه رفتن و فراموش شدن و منزوی شدن می‌انجامد. لذا روحانیت شیعه با کلیت خود، با قطع نظر از استثناهای فردی و مقطعی، همیشه در متن حوادث حضور داشته است. برای همین است که روحانیت شیعه از یک نفوذ و عمقی در جامعه برخوردار است که هیچ مجموعه‌ی روحانی دیگری در عالم – چه اسلامی و چه غیر اسلامی – از این عمق و از این نفوذ برخوردار نیست.[۸]»
دوم: وابستگی نظام دینی به مرجعیت دینی
حوزه و مرجعیت نسبت به نظام دینی نمی‌تواند بی تفاوت باشد. نظام جمهوری اسلامی پر واضح است که به لحاظ نظری و علمی کاملا وابسته و محتاج علمای دین و مراجع تقلید و حوزه‌های علمیه بوده و همواره مستظهر به تلاش علمی و تفحص و پژوهش‌های دینی آنهاست. پس مراجع و علمای دین نمی‌توانند نسبت به نواقص نظری و عملی و اشکالات محتوایی یا نظرات نادرست برخی مسئولین، بی تفاوت باشند.
«یک مفهوم دیگر هم این است که حوزه و روحانیت نسبت به نظام دینی بی‌تفاوت نیست. هیچ روحانی‌ای، هیچ عالم دینی، هیچ خادم اسلامی نمی‌تواند نسبت به نظامی که بر اساس اسلام پدید آمده است، با انگیزه‌ی اسلام حرکت کرده است و کار می‌کند، بی‌تفاوت باشد؛ نمی‌تواند خود را بیگانه به حساب بیاورد. این هم یک حقیقت دیگر است.[۹]»
نویسنده: حجت‌الاسلام محمدحسین ایراندوست، مدیر مسئول مجله مطالعات فقهی فلسفی
————
پی‌نوشت‌ها:
[۱] – به نقل از سایت آیت‌الله صافی گلپایگانی به نشانی: (https://saafi.com/news/)
[۲] – بیانات در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیأت دولت ۴/۶/۱۳۸۶
[۳] – جمشیدی، مهدی؛ هشت‌سال عبرت کافی نیست، سه شنبه ۴ آبان، رجانیوز، http://rajanews.com/node/۳۵۱۹۷۲
[۴] – بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان ۱۷/۳/۱۳۹۶
[۵] – بیانات در دیدار وزیر امور خارجه وروسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور ۲۵/۵/۱۳۷۹
[۶] – بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان بیست و هشتمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی ۱۹/۱۰/۱۳۹۳
[۷] – بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان ۱۷/۳/۱۳۹۶
[۸] – بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم ۲۹/۷/۱۳۸۹
[۹] – بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم ۲۹/۷/۱۳۸۹
