پنج کتاب فقهی جدید در حوزه‌های «فضای مجازی»، «هوش مصنوعی» و «رمزارزها»

کتاب‌های «نظام موضوعات، مسائل و کاربردهای فقهی تکنولوژی هوش مصنوعی»، «مالکیت در فضای مجازی از منظر فقهی»، «وضعیت شناسی پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در جهان»، «وضعیت شناسی پژوهش‌های اسلامی فضای مجازی» و «جرم انگاری از منظر فقهی با تاکید بر مسائل فضای مجازی»؛ از مجموعه آثار دفتر مطالعات اسلامی پژوهشگاه فضای مجازی رونمایی شد.

به گزارش شبکه اجتهاد، آئین رونمایی از پنج اثر از مجموعه آثار دفتر مطالعات اسلامی پژوهشگاه فضای مجازی همزمان با اختتامیه سلسله نشست‌های علمی پژوهشی دین و فضای مجازی، در محل دفتر مطالعات اسلامی واقع در قم برگزار شد.

کتاب «نظام موضوعات، مسائل و کاربردهای فقهی تکنولوژی هوش مصنوعی»: در دنیای مدرن با گسترش سطح ارتباط و تاثیرگذاری تکنولوژی هوش مصنوعی بر زندگی بشر، پاسخگویی به موضوعات و مسائل فقهی حاصل از این اثر پذیری، ضرورتی انکار ناپذیر است. اما قبل از کشف پاسخ، داشتن دید و تصویری کلی از موضوعات و مسائل فقهی مرتبط با عرصه هوش مصنوعی بسیار مهم است؛ مسائلی همچون حکم فقهی گسترش فناوری‌های مربوط به تکنولوژی هوش مصنوعی، حکم در ارتکاب جرائم، تجاوز به حقوق افراد و یا گسترش ناهنجاری‌ها، طرح ملاحظات شرعی و فقهی در استفاده از فناوری‌های جدید حوزه هوش مصنوعی در عرصه‌های قضایی، پزشکی، سیاسی و اجتماعی، دولت الکترونیک، تجارت‌های الکترونیکی و بانکداری الکترونیک، از مطالبی است که این اثر بدان پرداخته است.

کتاب «مالکیت در فضای مجازی از منظر فقهی»: مهم‌ترین تحول زندگی انسان‌ها در عصر حاضر، پیدایش فضای مجازی بود که شاهد گسترش و فراگیری آن در تمام ساحات بشری هستیم . این پیشرفت در کنار خود مسائل و پرسش‌های جدیدی را به وجود آورد که حتی می‌توان آن را در قالب نظام مسائل فضای مجازی گردآوری کرد؛یکی از این پرسش‌ها(مالکیت در فضای مجازی) است. این مساله به عنوان یکی از مسائل بنیادین حقوقی باید از منظر شرعی و اسلامی مورد بررسی قرار بگیرد که این پژوهش در پی تبیین و تعریف آن است.

پژوهشگر در بخش اول کتاب به بیان مفاهیم بنیادی فقهی نظیر مالیت، مالکیت و حق، پرداخته و مبانی کلی آن را از دیدگاه فقها بررسی کرده و سپس به تحلیل و تفصیل آن به صورت تخصصی در فضای مجازی پرداخته است. وی در بخش دوم به واکاوی مفهوم(شیء مجازی) پرداخته و سپس نحوه مالکیت اشیاأ را از جهات مختلف مورد بررسی قرار داده است؛ مالکیت اشیاء، هویت و محیط، نحوه مالکیت معنوی، مالکیت بر اپلیکیشن و پلتفرم‌ها و مالکیت بر پول در فضای مجازی از مهم‌ترین قسمت‌های این بخش می‌باشد.

مولف در بخش پایانی کتاب، مبتنی بر دو مقدمه قبلی به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری می‌پردازد و مفهوم جدیدی را با نام «مالکیت تو در تو» ابداع می‌کند که شامل بخشی از مالکیت‌ها در فضای مجازی می‌باشد.

کتاب «وضعیت شناسی پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در جهان»: این کتاب مقدمه‌ای در باب شناسایی منابع علمی اسلامی در خصوص رمزارزها است. درا ین اثر تمام آثار پژوهشی که به زبان عربی و انگلیسی نگاشته شده، ملاحظه و خلاصه نگاری شده است و می‌تواند گام مهمی برای پژوهش‌های فقهی تطبیقی پژوهشگران شیعه در خصوص ارزهای رمزپایه باشد.

پژوهش، سیر تحقیق، منابع جستجو، موانع و محدودیت‌ها نگاشته شده است. در فصل اول، یافته‌های مربوط به مجموع پژوهش‌ها و نتایج حاصله تبیین شده است. در این فصل رتبه کشورهایی که بیشترین آثار پژوهشیدر خصوص رمزارزها را به خود اختصاص داده اند ذکر شده است و علت حکم «بیت کوین» در آثار پژوهشی در سه ساحت جواز، عدم جواز و جواز مشروط بررسی شده است. در فصل دوم گزارش مختصری از ۱۳۳ مقاله و کتاب در خصوص رمزارزها به تفکیک آمده است.

کتاب «وضعیت شناسی پژوهش‌های اسلامی فضای مجازی»: با گسترش روز افزون قلمروی تلاقی دین و مسائل مستحدثه در عصر فضای مجازی، ضرورت پرداختن به پژوهش‌های اسلامی در حوزه‌های مرتبط با این قلمرو بیش از پیش احساس می‌شود. هر چند دغدغه مندان این فضا تا به حال تلاش‌های قابل توجهی در این زمینه صورت داده اند و آثاری از خود برجای گذاشته اند، هنوز درا ین عرصه با فقر شدید مطالعات اسلامی مواجهیم؛ فقری که در اثر آن، پرسش‌های بی شمار فقهی کلامی، فلسفی و اخلاقی در امور مرتبط با فضای مجازی همچنان بدون پاسخ مانده است. آنچه در این بین ضروری به نظر می‌رسد، گردآوری آثاری است که تا به حال محققان حوزوی و دانشگاهی دراین حوزه به رشته تحریر درآورده اند . روشن است که تا وقتی پیشینه پژوهش‌های اسلامی فضای مجازی به درستی بررسی نشود، از سرعت رشد و تعمیق آثار پژوهشی جدید کاسته خواهد شد.

در این پژوهش، تمامی آثار مرتبط با فضای مجازی با رویکرد اسلامی گردآوری شده و با ارائه گزارشی جامع از آن، افزون بر معاونت و همراهی پژوهشگران در پرداختن به موضوعات این حوزه، مدیران و سیاست‌گذاران پژوهشی را نیز در مسیر اتخاذ تصمیمات دقیق‌تری باری می‌کند.

کتاب «جرم انگاری از منظر فقهی با تاکید بر مسائل فضای مجازی»: هیچ جامعه‌‌ای نمیتواند بدون حفظ ارزش‌ها دوام یابد و یکی از مهم‌ترین ابزارهای حفظ ارزش اعمال مجازات برای کسانی است که این ارزش‌ها را نقض می‌کنند. اما هر تخلفی را نمی‌توان جرم تلقی کرده و به مجازات سپرد. این پژوهش این مسئله را با توجه به فضای مجازی بررسی کرده است.

در این پژوهش این مسئله در چارچوب فقه نظام انجام شده و سه امر دارای اقتضای مجازات تلقی شده‌اند: نقض شدن شریعت، نقض شدن حق و نقض شدن مصالح عالیه‌ی ‌شرعی. در برابر این مقتضی هم موانعی وجود دارد و هم قواعدی که از جمله سایق‌های جرم‌انگاری شمرده می‌شوند که آنها نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

پژوهشگر در بخش اول کتاب به بیان مفاهیم بنیادی جرم و مجازات پرداخته و سپس به تحلیل و تفصیل قواعد جرم‌انگاری به صورت تخصصی در فقه پرداخته و تلاش کرده با مثال‌هایی از فضای مجازی، تصور بهتری از این موضوع برای مخاطب ایجاد کند. در انتها، مولف مبتنی بر دو مقدمه قبلی به جمع بندی و نتیجه‌گیری می‌پردازد.