نمایش بدن برهنه و نیمه برهنه مردان در رسانه/ مصطفی دُرّی

اختصاصی شبکه اجتهاد: رسانه‌های تصویری از امور نوپدیدند، به همین دلیل احکام فقهی مرتبط با آن نیز کاملاً جدید و نوبنیان هستند. به‌عنوان‌مثال، یکی از مسائلی که در رسانه‌های تصویری مطرح است پرسش از حکم فقهیِ نمایش بدن انسان در رسانه است. در فقه اسلامی حکم نمایش بدن زنان به‌صورت مستوفا بحث‌وبررسی شده است؛ ولی احکام نشان‌دادن یا «نمایش بدن مردان» کمتر موردتوجه قرار گرفته است. «نمایش بدن نیمه برهنه مردان» در رسانه، هم به‌صورت هنرهای نمایشی از قبیل فیلم، سریال و تئاتر تلویزیونی امکان دارد و هم به‌صورت نمایش مسابقات ورزشی، نظیر شنا، کشتی و وزنه‌برداری.

سابقه مسئله نمایش «بدن نیمه برهنه مردان» برخلاف حکم جواز یا عدم جواز نظر به بدن، بسیار کوتاه است؛ زیرا از زمان پیدایش رسانه‌های تصویری و همه‌گیرشدن آن در میان جوامع مذهبی و اسلامی، مدت زیادی نمی‌گذرد، اما حکم جواز داشتن یا جواز نداشتن نظر به بدن مرد نامحرم، سابقه نسبتاً طولانی‌تری در کتاب‌های فقهی شیعه دارد؛ زیرا این حکم متوقف بر وجود رسانه تصویری و همه‌گیرشدن آن نبوده است، بلکه بدون رسانه نیز امکان نظر مستقیم به بدن نیمه برهنه مردان در اماکن عمومی و خصوصی وجود داشته است.

لذا پرداختن به مسئله نمایش بدن نیمه برهنه مردان از منظر فقهی و زاویه دید فقیهانه، در جامعه دینی، ضرورت غیرقابل‌انکاری دارد. باتوجه‌به همین ضرورت، تلاش خواهم کرد با فحص در منابع و ادلّه‌ی شرعی، به این پرسش پاسخ دهم: نمایش (و نه نگاه‌کردن)ِ بدن نیمه‌برهنه مردان، در رسانه‌های تصویری و عمومی از نظر فقهی چه حکمی دارد؟ نمایشی که مخاطبان آن هم مرد هستند و هم زن؛ هم عده‌ای که نسبت به هم محرم هستند و هم کسانی که نسبت به هم نامحرم‌اند.

در خصوص نمایش و تفاوت آن با نظر باید توجه شود که «موضوع این یادداشت غیر از موضوع نگاه‌کردن به بدن نیمه برهنه است» هرچند که درنهایت بازگشتش به بحث نگاه به نامحرم است، چه اینکه «اگر نگاه‌کردن به آن برای همه یا بخشی از ناظرین جایز نباشد؛ آن‌گاه بحث از حکم نمایش آن معنا پیدا می‌کند … بنابراین حکم نگاه‌کردن، در حکم نمایش می‌تواند اثرگذار باشد».

در بحث نگاه به بدن نیمه برهنه مردان، حکم آن باتوجه‌به نگاه‌کننده متفاوت می‌شود. مثلاً اگر نگاه‌کننده مرد باشد، طبق فتوای مشهور فقها نگاه مردان به تمام بدن مردان به‌استثنای عورتین جایز است با این شرط که قصد لذت و ریبه در کار نباشد. اما اگر نگاه‌کننده زن باشد، طبق فتوای مشهور، نگاه‌کردن زنان به بدن مردان نامحرم حرام است مگر آن قسمت‌های که به طور معمول مردان نمی‌پوشانند.

در مورد نگاه‌کردن به تصاویر اما قضیه کمی متفاوت‌تر است. طبق فتاوای مشهور، نگاه‌کردن زنان به تصاویر مردان درصورتی‌که با انگیزش شهوانی نباشد بلا اشکال است. نگاه‌کردن به فیلم اگر پخش زنده باشد حکم نگاه‌کردن به بدن را دارد و اگر پخش مستقیم نباشد حکم تصویر و عکس را دارد.

در مورد نگاه‌کردن زنان به فیلم‌های ورزشی که از تلویزیون پخش می‌شود، درحالی‌که مردان پوشش کافی ندارند، درصورتی‌که خوف افتادن به مفسده و یا با قصد لذّت نباشد اشکالی ندارد.

غالب فقها نگاه‌کردن به بدن نیمه برهنه مردان را در صورت ایجاد شهوت، حرام می‌دانند. بااین‌وصف، ادله، حرمت اشاعه فحشا، حرمت اعانه بر اثم و فحوای ادله امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، مستلزم این است که اگر نمایش بدن نیمه برهنه مردان موجب اثاره نوعی شهوت در بینندگان باشد، نمایش آن حرام است، در غیر این صورت، نمی‌توان حکم به حرمت نمایش آن داد

ادله شرعی حرمت نمایش بدن نیمه برهنه مردان

۱. حرمت اشاعه فحشا

فحشا، به عمل منکر و قبیح گفته می‌شود. ازآنجاکه نمایش بدن نیمه برهنه مردان، برای بانوان مصداق عمل قبیح و منکر به حساب می‌آید در حکم اشاعه فحشا و حرام است. مستمسک شرعی این حکم، آیه ۱۹ سوره نور و دو روایت از رسول خدا (حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۲، ص۲۷۷ و ۲۹۶) و حکم عقل بر مبنای قاعده‌ی قبح اشاعه قبایح است.

۲. اعانه بر اثم

وقتی نگاه‌کردن به بدن نیمه برهنه از سوی بانوان حرام باشد، نمایش آن از طریق رسانه‌های عمومی و تصویری به منزله ایجاد زمینه و کمک‌کردن در راستای انجام این گناه است که در فقه شیعه تحت عنوان «اعانه بر اثم» حرام است. مستمسک این حکم، آیه ۳ سوره مائده و روایات فراوانی است که بر حرمت اعانه بر ظلم و گناه دلالت دارند (به‌عنوان نمونه: وسائل‌الشیعه، ج۱۷، ص۱۷۸؛ ج۱۲ ص ۱۶۵؛ الکافی ج۶، ص۴۲۹).

۳. فحوای ادله امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر

ادله زیادی بر لزوم امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر وجود دارد که بر مبنای آن، می‌توان اذعان کرد که نمایش بدن نیمه برهنه، مصداق منکر و نتیجتاً حرام است؛ زیرا با نمایش بدن نیمه برهنه مردان، در حقیقت زمینه انجام‌دادن گناه را برای برخی مکلفین فراهم شده است.

نکته‌ای که شایان توجه است این است که باتوجه‌به ادله شرعی، می‌توان اذعان نمود که حرمت نمایش بدن نیمه برهنه مردان مختص به جایی است که میزان زیبایی و بدن مرد، به‌گونه‌ای باشد که احتمال معتنابه و عقلایی وجود داشته باشد که بخشی از بینندگان، از تماشای آن صحنه، به لذت افتاده و نمایش این صحنه، موجب اثاره شهوت ایشان می‌گردد. اما درصورتی‌که این قید نباشد یا آنکه تماشاگران رسانه محدود به افرادی باشند که اطمینان به عدم اثاره شهوت از جانب ایشان نسبت به آن فرد وجود دارد، نمایش بدن نیمه برهنه مردان حرمتی ندارد.نمایش بدن برهنه و نیمه برهنه مردان در رسانه/ مصطفی دُرّی

(این یادداشت، بخشی از مجله الکترونیکی «فقه نمایش» است که با همکاری پژوهشگاه فقه معاصر و مدرسه فقه هنر تولید شده و به زودی در «شبکه اجتهاد» منتشر می‌گردد.)