شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اگر می‌بینیم در زیارت اربعین امام حسین(ع)، مذاهب مختلف اسلامی بلکه ادیان مختلف مشارکت می‌کنند به خاطر این است که حرکت امام حسین(ع) فراتر از مذاهب و حتی ادیان است و ارزش‌ها، ارزش‌های فرامذهبی و فرادینی است. بنابراین، تقلیل و کوتاه کردن این ارزش‌ها در خط جناح‌ها و سلیقه‌های خاص سیاسی، ضربه به آن ارزش‌های متعالی است.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد مهدی هادوی تهرانی گفت: بدون شک قیام امام حسین(ع) فراتر از هر جناح بلکه فراتر از هر مذهب و دینی است. ارزش‌هایی که امام حسین(ع) در قیام خود مطرح و در راستای آن مجاهدت کرد و نهایتاً به شهادت رسید، ارزش‌های بشری، انسانی و متعالی است که هر انسان آزاده‌ای در مقابل آن سر تعظیم فرو می‌آورد. مشروح گفت‌وگوی جماران با این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در پی می‌آید:
لطفا در ابتدا درباره اهداف و فلسفه قیام اباعبدالله(ع) و آسیب‌های عزاداری دیدگاه خود را بیان کنید.
هادوی تهرانی: حرکت امام حسین(ع)، حرکتی در راه خدا، با اخلاص، با ایمان و با باور و اعتقاد بود. تمام موضع‌گیری‌ها و رفتارهای امام حسین(ع) قبل از حادثه عاشورا و در صحنه عاشورا، و تمام رفتارهای اصحاب باوفای ایشان بر اساس ایمان و باور به خداوند تبارک و تعالی بود. جمله معروفی که از امام حسین(ع) در قتلگاه نقل می‌شود و ما مکرر این جمله را شنیده‌ایم که حضرت خطاب به خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «من راضی به رضای تو هستم»، نشان‌دهنده نهایت اخلاص در این بزرگوار و اصحاب ایشان است.
بنابراین، عزادار امام حسین(ع) هرکاری که می‌کند به گونه‌ای باید باشد که مورد قبول و رضای خدا و در راستای ایمان و باور به خداوند باشد. اگر عزادار امام حسین(ع) رفتاری انجام دهد که مورد رضای خدا نیست و یا حتی به لحاظ مبانی اسلامی ممنوع و حرام شرعی باشد، قطعاً رفتار پسندیده‌ای از منظر امام حسین(ع) نخواهد بود. این که نعوذبالله برخی می‌گویند: «اگر کسی شراب بخورد تا بهتر بتواند سینه بزند و عزاداری کند، ثواب دارد»؛ قطعاً مخالف مبانی اسلامی، مخالف مکتب امام حسین(ع) و مخالف مسلّمات قرآنی است و این حرف باطل مسلّم است.
پس نکته اول این است که هر کاری که عزادار امام حسین(ع) انجام می‌دهد باید مرضیّ خداوند تبارک و تعالی باشد و با رفتارهای حرام و غیر اسلامی نمی‌شود عزای امام حسین(ع) را برقرار کرد چون آن بزرگوار در راه اسلام و ارزش‌های اسلامی قیام کرد و به شهادت رسید.
نکته دوم درباره نحوه برخورد امام حسین(ع) با دشمنان، قبل و زمان حادثه عاشورا است. امام حسین(ع) با دشمنان و مخالفین خود، در همه جاها با عزّت برخورد می‌کند و در هیچ جا تن به خواری و ذّلت نمی‌دهد. بنابراین، رفتارهای عزاداران امام حسین(ع) باید مبتنی بر عزّت باشد. نباید خدای نکرده رفتارهایی از عزادار امام حسین(ع) صادر شود که نوعی ذلّت، خواری و خفّت در آن وجود داشته باشد. چون با مکتب امام حسین(ع) که مکتب عزّت، سربلندی و اقتدار است، سازگار نیست. همین طور در مقام بیان حادثۀ عاشورا ما نباید مطالبی بیان کنیم که خدای نکرده نوعی خفّت و ذلّت از آن فهمیده شود؛ به دلیل اینکه امام حسین(ع) هیچ وقت تن به ذلّت، خفّت و خواری نداد.
نکته دیگر اینکه، امام حسین(ع) در سخت‌ترین شرایط، پایبندی خود را به ارزش‌ها نشان داد. نماز امام حسین(ع) در صحنۀ عاشورا بیان این مطلب بود که باید به ارزش‌ها و احکام و لو در سخت‌ترین شرایط پایبند بود. بنابراین، شایسته نیست که خدای نکرده عزادار امام حسین(ع) تارک الصلاه باشد؛ امام حسینی که در شرائطِ سخت و بحرانیِ روز عاشورا به نماز ایستاد و برخی از اصحاب خود را در برابر ایشان سپر کرده و جانشان را فدا کردند تا امام حسین(ع) نماز را به پا دارد.
در روز عاشورا مراسم‌هایی که با وقت نماز تقارن پیدا می‌کند حتماً باید نماز اقامه شود؛ البته در سال‌های اخیر به این نکته توجه بیشتری شده و می‌شود. عزیزانی که شب‌ها عزاداری می‌کنند نباید به گونه‌ای باشد که عزاداری آن‌ها منجر به از دست دادن نماز صبح‌شان شود. به این نکته‌ها باید توجه شود چون امام حسین(ع) برای همین مسائل به صحنه کربلا آمد و به همراه اصحابش به شهادت رسید و خانواده بزرگوارشان به اسارت گرفته شد.
اینها نکته‌هایی است که اگر رعایت شود، قطعاً عزاداری در سطح، شأن و مقیاس و معیار امام حسین(ع) خواهد بود. عزادارانی که با اخلاص به میدان عزا می‌روند، عزادارانی که با رعایت ضوابط و موازین دینی و عزّت در صحنه عزاداری حضور پیدا می‌کنند و عزادارانی که انجام وظایف دینی را فراموش نمی‌کنند، عزادارانی هستند که ان‌شاءالله مورد عنایت خاص امام حسین(ع) و مورد دعای خاص امام زمان(عج) خواهند بود.
مشکلات نباید باعث شود که نسبت به ارزش‌های دینی تردید کنیم
از دیدگاه حضرتعالی چه دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی در حوزه مسائل سیاسی و اجتماعی وجود دارد تا خدای نکرده به پیکرۀ عزاداری‌ها لطمه وارد نشود و راه برون‌رفت از اینها چیست؟
هادوی تهرانی: نباید به دلیل رفتارهای برخی که احیاناً متناسب و هماهنگ با ارزش‌های دینی نیستند، خدای نکرده اصل ارزش‌ها مورد تردید یا انکار قرار گیرند. در نظام مقدس جمهوری اسلامی که بر اساس ارزش‌های دینی برپا شده است، مشکلات، نواقص و محدودیت‌هایی وجود داشته و دارد، اینها نباید باعث شود که احیاناً ما نسبت به ارزش‌های دینی و باورهایی که قرن‌هاست در این کشور وجود داشته است، تردید کنیم. باید مرزهای مسائل را از هم تفکیک کنیم. این سخن به این معنا نیست که هیچ اشتباه، اشکال و نقصی وجود ندارد، اما این اشکال و اشتباه و نقص مربوط به ارزش‌ها، مفاهیم اسلامی و باورهای واقعی و دقیق و صحیح ما نیست. لذا باید سعی کنیم این ارزش‌ها و باورها را حفظ کنیم.
قیام امام حسین(ع) و شهادت آن بزرگوار، در طول تاریخ قلب تپنده‌ای برای حفظ ارزش‌های اسلامی بوده است. اگر این تعبیر «حسین منی و انا من حسین» از نبی اعظم(ص) صادر شده باشد، به این معنا است که حرکتی که نبی اعظم(ص) آغاز و ایجاد کرد، امام حسین(ع) با شهادت خود امکان بقای آن را فراهم کرد. این موتور حفظ ارزش‌های اسلامی باید همواره در این راستا مورد توجه گیرد و عزاداری امام حسین(ع) باید در راستای احیای ارزش‌های اصیل اسلامی در همه زمینه‌های عبادی، اجتماعی و سیاسی باشد. در واقع حرکت امام حسین(ع) یک حرکت همه جانبه در ابعاد مختلف برای احیای دین و ارزش‌های اسلامی بود.
مداحان باید دانش دینی خود را بالا ببرند
مستحضرید که این روزها بحث مداحی و مداح‌محوری در جلسات عزای امام حسین(ع) از چالش‌هایی است که خیلی از بزرگان و دلسوزان را نگران کرده است. از جهتی می‌توان گفت گسترش مداحی از برکات نظام اسلامی است اما از جهت دیگر، اگر مدیریت نشود آسیب‌هایی را در پی خوهد داشت. به عنوان یک فقیه و شخصیت علمی و اجتماعی، مهمترین نگرانی و دغدغه حضرتعالی در این حوزه چیست و چه توصیه‌ای به مداحان دارید؟
مداحی نماد و نمودی از به کارگیری هنر در راستای طرح قیام عاشورا و ارزش‌های دینی است. بنابراین مداحی فی حد نفسه مسئله ارزشمندی است؛ به کارگیری هنر و برخورداری از احساسات مخاطب، برای احیای ارزش‌های قیام عاشورا ارزشمند است.
مداحانی که با دانش درست در زمینه حرکت امام حسین(ع) و ارزش‌ها و مفاهیم اسلامی در این میدان هنری وارد شوند و ارزش‌ها و مفاهیم اسلامیِ مرتبط با حادثه عاشورا را در قالب مداحی که ترکیبی از هنرها و توانایی‌های مختلف است به منصه ظهور برسانند، قطعاً ارزشمند است اما اگر خدای نکرده مداحی به دلیل نداشتن اطلاعات درست مطالبی بگوید که مطابق با واقع و تاریخ نیست یا خلاف ارزش‌ها است و مطابق با معیارها و ارزش‌های اسلامی نیست؛ یا احیاناً به سمت مفاهیم مبتذلی برود که در شأن و قد و قامت امام حسین(ع) و اصحاب بزرگوارشان نیست و بخواهد اینگونه مداحی کند یا از روش‌هایی استفاده کند که متناسب با مجلس عزای امام حسین(ع) نیست و صرفاً به خاطر اینکه جذابیتی دارد و مورد خوشایند برخی قرار می‌گیرد، اینها قطعا خطرناک است و می‌تواند منجر به اختلافات فکری و انحرافات رفتاری به خصوص در مخاطب جوان شود.
بنابراین، مداحانی که تلاش می‌کنند در راستای قیام امام حسین(ع) خدمتی انجام دهند، اولاً باید دانش دینی خود را بالا ببرند و با مراجعه به علما و دانشمندان حوزه و کسانی که توانایی فهم درست از قیام عاشورا و ارزش‌های اسلامی را دارند و با مراجعه به کتاب‌هایی که دانشمندان اسلامی نوشته‌اند، سعی کنند دانش دینی خود را بالا ببرند و این دانش دینی را در قالب هنر مداحی عرضه کنند.
همچنین توجه داشته باشند، چیزی که عرضه می‌کنند در عین حال که برای مخاطب جذابیت داشته باشد، باید دقیق و منطبق بر موازین و معیارهای اسلامی بوده و در شأن و منزلت امام حسین(ع) باشد. احیاناً برخی اوقات توصیفاتی که در برخی مجالس از خصوصیات ظاهری امام حسین(ع) و اصحاب یا خانواده آن بزرگوار می‌شود، از شأن و منزلت امام حسین(ع) به دور است. احیاناً برخی مطالب خرافی، غیر دقیق و بلکه غیر واقع که مطرح می‌شود اساساً با شأن امام حسین(ع) و منزلت عزای حسینی سازگار نیست.
امیدواریم فعالیت مداحان ما که تلاش می‌کنند در راستای حرکت امام حسین(ع) خدمتی انجام دهند، با دانش بالاتر و دقّت بیشتر نسبت به ارزش‌ها و با پایبندی و اعتقاد شخصی نسبت به این باورها و ارزش‌ها و احکام شرعی، تأثیر مثبت و ماندگاری در مخاطبان داشته باشد.
تقلیل و کوتاه کردن این ارزش‌ها در خط جناح‌ها و سلیقه‌های خاص سیاسی، ضربه به آن ارزش‌های متعالی است
سوگیری‌ها و جهت‌گیری‌های سیاسی و جناحی و استفاده ابزاری از مجالس و منابر امام حسین(ع) چه مقدار می‌تواند به پیکره این ظرفیت تاریخی بزرگ شیعی لطمه بزند؟
هادوی تهرانی: بدون شک قیام امام حسین(ع) فراتر از هر جناح بلکه فراتر از هر مذهب و دینی است. ارزش‌هایی که امام حسین(ع) در قیام خود مطرح و در راستای آن مجاهدت کرد و نهایتاً به شهادت رسید، ارزش‌های بشری، انسانی و متعالی است که هر انسان آزاده‌ای در مقابل آن سر تعظیم فرو می‌آورد.
اگر می‌بینیم در زیارت اربعین امام حسین(ع)، مذاهب مختلف اسلامی بلکه ادیان مختلف مشارکت می‌کنند به خاطر این است که حرکت امام حسین(ع) فراتر از مذاهب و حتی ادیان است و ارزش‌ها، ارزش‌های فرامذهبی و فرادینی است.
بنابراین، تقلیل و کوتاه کردن این ارزش‌ها در خط جناح‌ها و سلیقه‌های خاص سیاسی، ضربه به آن ارزش‌های متعالی است. قرار دادن دریای ارزش‌ها در یک آبراه باریک، باعث می‌شود که بسیاری از مخاطبان نسبت به ارزش‌های قیام و اصل آن مورد تردید قرار گیرند.
همچنین احیاناً آثار منفی در مخاطب ایجاد می‌شود و دلدادگی و دلبستگی به امام حسین(ع) که در خون و رگ شیعیان وجود داشته و دارد، خدای نکرده مخدوش می‌شود. اینکه جناح‌های سیاسی، سلیقه‌های خود را داشته باشند و مطالب، مفاهیم و معیارهای خود را مطرح کنند بحثی نیست؛ چون آزادی بیان اقتضا می‌کند که همۀ جریانات سیاسی امکان عرضه‌‌اندام داشته باشند، اما منبر و مجلس حسینی به عنوان منبر یا مداحی، مجالِ موضع‌گیری‌های سیاسی و جناحی نیست. اینکه ما منبر و مداحی امام حسین(ع) را به ابزاری برای یک جناح و جریان خاص تبدیل کنیم، قطعاً در حد و قامت امام حسین(ع) و قیام ایشان نیست و آثار منفی آن به مراتب بیشتر از آثار مثبت خواهد بود.
با توجه به فضای فعلی کشور در مسئله اقتصادی و مسائل تحریم‌ها از یک طرف و بحث انتخابات و چالش بزرگ حجاب، از دیدگاه شما در عرصۀ آسیب‌شناسی مجالس و منابر حسینی چه مباحثی مطرح است؟
هادوی تهرانی: عرض کردم مسائل سیاسی و جناحی مسائلی است که وجود داشته و دارد و جناح‌ها و جریانات سیاسی این آزادی را دارند که مواضع خود را در تریبون‌های مربوط به خودشان مطرح کنند، اما تریبون و منبر امام حسین(ع) جای طرح این مسائل به شکل خیلی خاص و با یک رویکرد بسیار سلیقه‌ای نیست. بله؛ به شکل کلان، طرحِ مفاهیم و ارزش‌های اسلامی که همان مفاهیم و ارزش‌های نظام اسلامی هستند، در منبر امام حسین(ع) مشکلی ندارد؛ چون امام حسین(ع) پرچمدار همین مفاهیم و ارزش‌های اسلامی بوده است. اما اینکه سلیقه، جریان و افراد خاص بخواهند از این طریق فکر یا کاندیداهای خود را برای پست و مقام یا انتخابات مطرح کنند، تناسبی با منبر حسینی ندارد. ولی ارزش‌های کلی اسلامی که همان ارزش‌های کلی نظام اسلامی هم است، با منبر حسینی تناسب دارد و اینها باید در منبر و مداحی مجالس امام حسین(ع) مطرح شوند.
به نظر من مهمترین مسأله همین است که اگر مداحان و علما و وعاظ و سخنوران ما به اخلاص امام حسین(ع) و ارزش‌هایی که ایشان در راستای آن به شهادت رسید، نحوه برخورد امام حسین(ع) که مبتنی بر عزّت بود و پایبندی امام به ارزش‌ها و مفاهیم اسلامی، توجه داشته باشند و سخنرانی، مداحی و عزاداری کنند و سینه بزنند و با این رویکرد و نگاه و رنگ و بو حرکت کنند، قطعا کار درستی است؛ اما به‌‌اندازه‌ای که از این مسیر در سخنرانی، مداحی و نحوه عزاداری فاصله بگیریم قطعاً از مسیر حق دور شده‌ایم، چون مسیر حق همان مسیر امام حسین(ع) است.
امام حسین(ع) پرچم صراط مستقیم و «مصباح الهدی و سفینه النجاه» یعنی چراغ هدایت و کشتی نجات است. این مسیر را باید رفت، نه اینکه به اسم امام حسین(ع) سلیقه خودمان را مطرح کنیم، یا عقائد و افکار شخصی خود را طرح کنیم که احیاناً با افکار و عقاید امام حسین(ع) ناسازگار باشد. این نوع استفاده، «استفاده ابزاری» است همان تعبیری که شما بیان کردید و قطعاً مورد قبول امام حسین(ع) نیست، قطعاً مورد رضای امام زمان(عج) نیست و آثار آن منفی و غیر مطابق با ارزش‌های اسلامی است.
