دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شبکه اجتهاد: اخیراً جناب آقای دکتر رسول بخشی (عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان) ضمن انتقاد به نظریۀ پولطلا، گرایش مردم به طلائی شدن را خطر بزرگی برای کشور عنوان کرده‌اند. ایشان معتقد است که طلائی شدن ایران خطرناکتر از دلاریزه شدن ایران است و باید هرچه سریعتر با جریمه و مالیات ستانی گسترده از صاحبان طلا، از انتقال کارکردهای پولی مردم به سمت طلا جلوگیری کرد. ماحصل نقدی که ایشان بر نظریه پولطلا عنوان کرده‌اند، تغییر نسبی قیمت‌ها به نفع طلا و انتقال بخشی از ثروت مردم به سوی دارندگان طلاست. دلیلی که بر این ادعا مطرح کرده‌اند، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از مسائل مورد ابتلای هنرهای نمایشی کشورهای اسلامی از جمله ایران، نمایش بانوان بدحجاب، چه ایرانی و چه غیرایرانی است. از سویی، جامعه مذهبی، تقاضای عدم پخش این تصاویر را دارند و از سویی دیگر، اقتضائات فیلمنامه و … مستلزم پخش این‌گونه تصاویر است. حجت‌الاسلام‌ یاسر امینیان، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم، در این یادداشت، تلاش دارد تا حکم فقهی این موضوع را به‌صورت دقیق بیان کند. مقدمه نگاه‌کردن به بدن و موی زن نامحرم، به اجماع فقها حرام است. این حکم آن‌چنان واضح است که فقها در کتاب‌های استدلالی کمتر بدان پرداخته‌اند، بلکه بیشتر …

شبکه اجتهاد: یکی از مسائل مهم دوران معاصر که در دامنه علم اصول مطرح می‌شود، مسئله «تمسک به اطلاقات و عمومات در موضوعات مستحدثه» است. درباره این مسئله، تحقیقاتی در دروس اعلام و برخی مقالات و مکتوبات وجود دارد که به آنها اشاره می‌شود. استاد گنجی در درس اصول سال جاری، ذیل مبحث «مطلق و مقید» در سه جلسه به این مسئله پرداخته و برخی از موانع را طرح و بحث کرده‌اند. استاد قائینی با تفصیل بیشتری به این موضوع وارد شده و در ابعاد مختلفی به موانع تمسک، امکان تمسک و وجوه مؤیده پرداخته‌اند که در جلد اول کتاب …

شبکه اجتهاد: از معضلات فرهنگی در جامعه امروز، مشکل بدحجابی در میان گروهی از بانوان ماست. از مباحث مهم در این زمینه که اخیراً انعکاس بیشتری یافته و برخی از صفحات مجازی را نیز به خود اختصاص داده، این است که چرا باید دولت و نظام اسلامی، در این مسئله دخالت کند و با متخلفان برخورد نماید؟ آیا بهتر نیست تصمیم در این مورد، به خود افراد محول شود و همان‌گونه که «نمازخواندن» و «روزه گرفتن» به انتخاب و اختیار اشخاص است و اگر کسی نماز نخواند یا روزه نگرفت، مورد سؤال و تعرض قرار نمی‌گیرد، مسئله حجاب نیز چنین …

شبکه اجتهاد: درباره اصل وجوب و لزوم حجاب و پوشش زنان و مردان، چرایی و چگونگی دخالت حکومت‌ها در آن چند نکته بنیادین وجود دارد که به اهم آنها می‌پردازیم: ۱. حجاب دو ساحت فردی و اجتماعی دارد. ورود هر حکومت در باره حجاب در جهت مبارزه با آن نظیر دوران پهلوی اول و چه الزام آن نظیر آن چه در حال حاضر در کشور دنبال می‌شود، مربوط به ساحت اجتماعی حجاب است. ۲. به عکس آن چه که بدوا به نظر می‌آید حجاب و پوشش فقط ناظر به زنان نیست و بلکه سطحی از آن ناظر به مردان نیز …

شبکه اجتهاد: یکی از نکات مهم در حدیث شیعه، تبدیل احادیث از گفتار به نوشتار در طبقات اول و دوم راویان است. روش انتقال متن مکتوب و شیوۀ ارزیابی آن با احادیث شفاهی بسیار متفاوت است. در نوشتار پیش رو با استفاده از تاریخ حدیث شیعه و تأکید بر مکتوب بودن آن، به بررسی شیوۀ ارزیابی حدیث می‌پردازیم. کتابت حدیث در زمان امام باقر و امام صادق (ع) اصحاب امام باقر (ع) از همان ابتدا و با توجه به تأکیدات ایشان، دست به کتابت حدیث زدند. از برخی شواهد برمی‌آید که کتاب‌های متعددی از احادیث اصحاب امام باقر (ع) از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۲۷ اردیبهشت سالروز ارتحال فقیه محقق و اصولی مدقق آیت‌الله محمدتقی بهجت اعلی‌الله‌مقامه الشریف است.

شبکه اجتهاد: بازخوانی تاریخ حیات ائمه اهل بیت (ع) نشان می‌دهد که افزون بر ستم بی‌پایان حاکمان زمان که عملاً زمینه دور ساختن آنان از اداره جامعه را فراهم آورد، شماری از مدعیان فقه‌دانی و دین شناسی نیز در این گناه بزرگ سهیم بودند و با راه انداختن کرسی درس و بحث و نشستن بر مدار فتوا و قضاوت باعث گمراهی بسیاری از مردم شدند و عملا بستر را برای ستم بیشتر حاکمان جور به اهل‌بیت (ع) فراهم آوردند. این درحالی بود که آنان خود به خوبی می‌دانستند که از هر جهت از دانش و توانش لازم برای نشستن بر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از شیوه‌های مهم در منظومه تربیت اسلامی، نظام تشویق و تنبیه است. هدف کلی در این منظومه، هدایت و تربیت انسان‌ها و رساندن آنها به اهداف والاتر است. در نظام تنبیه اسلامی، مجازات‌هایی پنج‌گانه وجود دارد: حدود؛[۱] تعزیرات؛[۲] قصاص؛ دیات؛ کفارات. حدود، یک نوع مجازات است که باید در چارچوب قوانین شرع در حدود باشد؛ هرچند هدف نهایی و کلی حیات و هدایت جامعه است؛ اما اجرای حدود مقید به تاثیرگذاری تربیتی زودگذر بر خود فرد نیست. البته از باب عناوین ثانوی ممکن است آثار تربیتی بر اجرای حدود تاثیر گذارد. مانند عناونی ثانوی که امروزه سبب …

اختصاصی شبکه اجتهاد: عدد نسخ خطی التهذیبِ شیخ طوسی، پس از قرآن کم‌نظیر است و کتاب استبصار از لحاظ اهمیت و تعداد نسخه‌ها پس از تهذیب قلمداد می‌شود. نکات و خصائصی که در نسخه‌ها‌ی این کتاب وجود دارد، ذهن هر پژوهشگر را به خود جذب می‌کند. در این مجال نمی‌توانیم به بسیاری از این نکات اشاره کنیم؛ ولی برخی از این نکات را به حسب مجال می‌نمایانیم. متأسفانه به جز کتاب مبسوط که نسخه دستخط شیخ طوسی از آن در کتابخانه عتبه علویه حرم امیرالؤمنین علیه‌السلام در نجف موجود است، نسخه دیگری از کتب شیخ بدست خط ایشان تاکنون پیدا …

شبکه اجتهاد: نوزدهم اردیبهشت ماه؛ روز بزرگداشت بزرگ ترین و ماناترین محدث تشیع مرحوم ثقه‌الاسلام کلینی (اعلی الله مقاماته العالیه) است. اگر کسی می‌خواهد این محدث بزرگ و نقش بی‌بدیل ایشان در حفظ تراث اهل بیت (ع) را دریابد، مناسب است به چند گزاره ذیل عنایت بورزد: ۱. عالمان اهل سنت مهم ترین و معتبرترین کتاب را پس از قرآن، صحیح بخاری می‌دانند، در شیعه به اشتباه دومین کتاب معتبر نهج‌البلاغه دانسته شده است. در حالی که به رغم اذعان به جایگاه وزین نهج البلاغه، به دلایلی چند از جمله جامعیت کافی شریف در ثبت روایات دوازده معصوم، گستره این …

اختصاصی شبکه اجتهاد: کلینی در دیباچه الکافی، چندباری استحسان را می‌نکوهد. آیا استحسان در کلام کلینی همان استحسان اصطلاحی است یا تنها معنای لغوی را در نظر داشته؟ استحسانِ اصطلاحی در کلمات فقیهان عامه پیش از کلینی نیز به وفور دیده می‌شود. گرچه برای استحسان تعریف واحدی از سوی باورمندان به آن نمی‌بینیم، اما دیرین بودن این اصطلاح و رواجش در متون فقهی سده دوم به بعد امری روشن است (احمد پاکتچی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، حقوق، ج۸). استحسان را چه به معنای افتاء بر اساس میل و خوشایند شخصی بدانیم (آنگونه که بیشتر منتقدان آن تعریفش کرده‌اند) و چه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مطالبی در کمال شگفتی، از سوی برخی حوزویان و در نقد «نظریه الاسلام هو الحکومه» مطرح شده است! این نوع مواجهه با یک نظریه فقهی از سوی کسانی که داعیه فقاهت دارند، بیش از آنکه نقدی بر نظریه و صاحب نظریه باشد، وجاهت علمی ناقدین را مورد خدشه قرار می‌دهد. این وجیزه در پاسخ به منکرین حکومت دینی عموما و نظریه الاسلام هو الحکومه خصوصا، تدوین یافته است. دفتر اول: انکار وجوب بر پایی حکومت دینی! کجاست آن مستندات قرآنی –برای نظریه الاسلام هو الحکومه”- ؟! حتی یک آیه هم در این موضوع وجود ندارد! و حتی …

شبکه اجتهاد: یکی از روش‌های نوین ارزیابی حدیث، تحلیل فهرستی است. عرضه نشدن سازوکار اجرای این روش یکی از کاستی‌های آن در جهت گشودن راه خود به مجامع علمی و همگانی شدن است. در این نوشتار پس از تبیین کلی تحلیل فهرستی، سازوکار اجرای آن ارائه شده و برای ارزیابی دو روایت به کار گرفته می‌شود. سازوکار ارائه شده از لحاظ جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و از لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی است. این سازوکار از استخراج نمونه‌های عینی تحلیل‌های فهرستی از درس‌های خارج استاد سیداحمد مددی و فراتحلیل آنها حاصل گردیده است. تحلیل فهرستی نوعی موردکاوی تاریخی حدیث با رویکرد …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اخیراً استاد ابوالقاسم علیدوست در مصاحبه‌ای به برخی ملاحظات پیرامون حجاب الزامی و جریمه بی‌حجابان پرداخته‌اند. متعاقباً یکی از پژوهشگران (آقای جمشیدی) بر مصاحبه حضرت استاد، نقدی نگاشته و آن را «نقد روش شناسانه» دانسته‌اند که در این باره نکاتی تقدیم می‌گردد: ۱.‌‌‌ نقد سخنِ «فقیه» بایسته‌‌هایی دارد که از آن جمله‌‌ می‌توان به این مهم اشاره کرد: فهم دقیق ملاکات و مناطات فقهی و قواعد فقهی و احکام فقهی. بدون احاطه بر این لوازم و یا غفلت از این بایسته اساسی، نقد سخنِ «فقیه» به تفسیر به رای‌‌ می‌گراید؛ چرا که ناقد تصور‌‌ می‌کند که «فقیه» …

شبکه اجتهاد: «فیلسوف و فقیه انقلابی» کسی است که در راهبری مردم انقلابی پیشتاز باشد و روشنگری و هدایتگری کند و نگذارد قیام مردم به انحراف کشیده شود و به تصرف نااهلان و مرفهین بی درد درآید. او باید بتواند جلوتر از مردم افق های آینده را بشکافد و چالش های ناشناخته حکومت انقلابی در آینده را شناسایی و پاسخ آنها را برای آیندگان تدارک ببیند. ‌‌‌آیت‌الله شهید مرتضی مطهری که امام خمینی(ره) او را حاصل عمر شریف خود معرفی کرده بود چنین فیلسوف و فقیه انقلابی بود. با تبعید امام خمینی(ره) در سال ۴۳ به نجف اشرف بیم آن‌‌‌ …

شبکه اجتهاد: فقه، درخورِ جایگاهی که دارد باید از چنان رشد و بالندگی برخوردار باشد که بتواند همپا، بلکه پیشاپیش حرکت شتابان زندگی انسان امروز حرکت کند و هر آن، افق‌های جدیدی را فرا روی خواهندگان و آرزومندان بگشاید و پاسخ‌گوی انبوه نیازهای فردی و اجتماعی باشد. دانشی که فلسفه وجودی خود را روشن کردن تکلیف یکان یکان، چه در زندگی فردی و چه زندگی اجتماعی می‌‌‌داند، و (فعل مکلف) محور تمامی پژوهش‌ها و بررسی‌های اوست، نمی‌‌‌تواند از دگردیسی‌های پرشتابی که برگرداگرد (فعل مکلف) تنیده است، چشم بپوشد. این جایگاه عالمان دین و فقیهان روشن‌اندیش را متعهد می‌‌‌سازد، تا به …

شبکه اجتهاد: مطهری را به عنوان یک روحانی و اسلام شناس برجسته، به عنوان یک فیلسوف و متفکر ژرف اندیش، به عنوان یک استاد و نویسنده نمونه و به عنوان‌های دیگری از این قبیل شناخته‌ایم. اما شناخت او به عنوان یک مصلح اجتماعی، نیاز مغفولی است که به دو دلیل ضرورت مضاعفی یافته است. نخست آنکه مطهری از معدود متفکرانی است که مورد قبول و اقبال قشرهای متفاوت اجتماعی و طیف‌های مختلف فکری است و نظر صائب، نیت خالص و قدرت نظریه پردازی او را همگان پذیرفته و تحسین کرده اند. دیگر آنکه با گذشت سه دهه از تجربه برپایی …

شبکه اجتهاد: با وجود اینکه در سال‌های اخیر پژوهش‌های حدیث شناسی و اعتبارسنجی متون توجه بسیاری را به خود جلب کرد و ماهیت و طبیعت تعدادی از کتاب‌های حدیثی روشنتر شد اما متأسفانه همچنان شاهد این هستیم که عده‌ای بدون هرگونه احتیاط و توجه به مبانی صحت‌ اعتبار حدیث و منابع حدیثی هر پاره نوشته عربی را به توهم اینکه حدیثی مأثور است بر مردم و شنوندگان بر‌ می‌خوانند؛ سهل است از آن نتایج و استنباطاتی خارج از اصول “اهل تحصیل و تحقیق” و مبانی پژوهش‌های سنت شناسی هم ارائه‌ می‌دهند. مصیبت بار تر اینکه این نوع خوانش‌ها گاهی با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بحثی قدیمی و منصوص در فقه وجود دارد و آن زکات فطریه مهمان است. تعبیر فقها در این مسئله با محوریت نان‌خور باعث شد که روایات این بحث مورد بررسی قرار گیرد و نتایجی به دست آمد که گزارش آن برای پژوهشگران خالی از دقت نیست. در رساله محشی مرحوم امام آمده است: «مسأله ۱۹۹۳ انسان باید فطرۀ کسانى را که در غروب شب عید فطر نان‌خور او حساب مى‌شوند بدهد؛ کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر» …

شبکه اجتهاد: این روزها بحث رابطۀ فقه و اقتصاد مورد توجه مجدد قرار گرفته است. سال پیش نیز آقای رئیسی در نشست با برخی مراجع تقلید، خواستار ارائه راه حل از سوی حوزه‌های علمیه برای مشکلات اقتصادی شد که پاسخ دو تن از مراجع این بود که این امور ربطی به فقه ندارند و این اقتصاددانان هستند که باید در این امور اظهار نظر کنند.(۱) پرسش محوری این است که آیا از دانش فقه‌ می‌توان انتظار تحلیل و تبیین روابط بین پدیده‌های اقتصادی و سپس توصیه و راهکار داشت؟ برای پاسخگویی به این پرسش، تبیین وظایف، هدف، روش تحقیق و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یک کلیپ در فضای مجازی دست‌به‌دست شد. فیلمی که صدا ندارد؛ اما صدای زیادی در کشور کرد. در تصویر مشخص است که مردی با دو خانم بی‌حجاب مشاجره می‌کند. پس از لحظه‌ای کوتاه، ماستی را از قفسه مغازه برمی‌دارد و بر سر آن دو زن می‌زند. طبق گزارش دادستانی طرقبه؛ پس از تظاهر به کشف حجاب توسط دو خانم در ملآعام و برخورد غیرمتعارف یک فرد با این دو خانم، دستورات قضایی لازم در این زمینه صادر و فردی که به شکل نامتعارف نهی از منکر کرده بود و همچنین آن دو خانم به اتهام تظاهر به کشف …

شبکه اجتهاد: در خصوص آینده حجاب در ایران با رفتارهای ناشیانه، فاقد مبنا و سهم‌خواهانه‌ای که از سوی مسئولین امر در سه قوه اتفاق می‌افتد و با برچسب کارشناسی و جلب افکار عمومی پیش می‌رود کمتر می‌توان امیدوار به بهبود کیفیت حجاب در نظام فرهنگی بود و اگر این مسئولان به ضوابط فقه حکومتی پایبند باشند در یک دوره پنج تا ده ساله می‌توان انتظار بازگشت عفاف و حجاب را داشت. مسئولیت شرعی مهم دولت که بر اساس ادله قطعی در حکمرانی تزاحم اجتماعی وجود دارد ایجاد مشارکت اجتماعی در سه قسم مشارکت‌سازی، مشارکت خواهی عمومی و بازسازی مشارکت موجود …

شبکه اجتهاد: چند روز گذشته مجدداً استاد سید منیر الخبّاز القطیفی شاگرد مطرح حضرت آیت‌الله سیستانی فتوایی از معظم‌له را رسانه‌‌ای کرد که در آن بر صحت عبادات اهل‌سنّت و اسلام حقیقی آنها تصریح می‌کرد. این فتوای کلیدی، علی‌رغم پیامدهای جدید و فراوانی که در همگرایی جهان اسلام دارد، پژواکی در مجامع داخلی و بویژه رسانه‌های جهان اسلام – که مخاطبین اصلی این فتوا هستند – پیدا نکرد. این فتوا به چندین جهت از فتوای مشهور شلتوت جامع‌تر است، ولی نکته اینجاست که چرا روی فتوای شلتوت مانور رسانه‌‌ای گسترده انجام شد و اکثر قریب به اتفاق مسلمانان (شیعه و …

شبکه اجتهاد: اینکه می‌گویند دولت‌های بحران زده تلاش می‌کنند افکار عمومی را از توجه به مساله بحران منصرف به چیز دیگری کنند، اجمالاً حرف درستی است. چون دولت مردان می‌دانند که اگر توجه افکار عمومی به بحران معطوف شود، کار برای آنها سخت ‌ر شده باید پاسخگو باشند. پس، چنین دولت‌هایی می‌کوشند به شیوه‌های مختلف افکار عمومی را منحرف سازند تا بر آنها فشار زیادی وارد نشود. حال، آیا یکی از این شیوه‌ها می‌تواند الزام حکومت به حجاب یا ترویج فرهنگ بی‌حجابی و برهنگی باشد؟ مسلما هر دو امر (حجاب و بی حجابی) نمی‌توانند عامل انصراف افکار عمومی باشند. چون …

اختصاصی شبکه اجتهاد: وجوب پوشش زن از نامحرم در غیر از وجه، کفین و قدمین از مسلمات فقهی بوده و هیچ اختلافی در آن از صدر اول تا به حال وجود ندارد که از آن به تسالم و ضررت فقهی تعبیر‌‌ می‌شود. تسالم از ادله غیر لفظی فقهی است که سبب قطع به حکم شرعی‌‌ می‌گردد و ارزش آن به مراتب بیتشر از ظنون معتبره است. این تسالم، راه بر هر گونه تفسیر به رأی و القاء اجمال از نصوص‌‌ می‌بندد، همان طور که دلالت بدوی هر گونه دلیل بر عدم وجوب را، بر نتافته و سبب شک در استقرار …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اجتهاد در فقه هنر، همانند هر فقه نوپدید دیگری، متوقف بر پیش‌فرض‌هایی است. این پیش‌فرض‌ها، نه اختصاص به فقه هنر دارد و نه حتی، مخصوص دانش فقه است، بلکه در تمام دانش‌های غیرتجربی موجود است. برای نوآوری در فقه هنر، تغییر در این پیش‌فرض‌ها می‌تواند راهگشا باشد. حجت‌الاسلام ‌والمسلمین یاسر امینیان، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم، در این زمینه یادداشتی نگاشته است که از نگاه شما می‌گذرد. گرچه در ادله نقلیه، عنوان هنر که در عربی امروز «فن» خوانده می‌شود متعلق حکمی شرعی قرار نگرفته است، اما برخی مصادیق آن مثل مجسمه‌سازی و نقاشی و آواز …

اختصاصی شبکه اجتهاد: عنوان «تشّبه به جنس مخالف» به معنای همانندی با جنس مخالف در پوشش، رفتار و غیره، یکی از موضوعاتی است که در رسانه و نمایش مطرح است. در گذشته، برای «تشبّه به جنس مخالف» دامنه محدودتری وجود داشت، به همین دلیل پیچیدگی چندانی نداشت. در روزگار ما، یکی از عرصه‌های صدق این عنوان، در هنر، فیلم و نمایش است. پرسش این است که آیا تشبه به جنس مخالف جایز است یا خیر؟ برخی فقیهان «تشّبه به جنس مخالف» را جایز می‌دانند، اما دسته‌ای دیگر قائل به حرمت آن هستند و برای اثبات آن به برخی روایات، اجماع …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فاضل محترم جناب آقای صالح رحمتی پیرامون «نظریۀ اضطرار» حاشیه‌ای بر فرمایش استاد عندلیب همدانی با عنوان «اضطرار در عصر اقتدار اسلام!» مکتوب کرده است که از سه جهت سزاوار بررسی می‌باشد. جهت اول؛ نکات روش‌شناختی ۱. روش صحیح نقد اقتضا می‌کرد در ابتدا تبیین صریح و دقیقی از مسلک اضطرار صورت می‌گرفت، سپس با رعایت انصاف علمی به‌نقد پرداخته می‌شد. لکن نگارنده بدون توجه به نوشتار‌ها و درس گفتارهای استاد در این زمینه (بالغ بر ۳۰۰ جلسه درسی در ضمن دو دوره خارج اصول انسداد)، ضمن بیان پاره‌ای از مکتوبات ایشان با برداشتی ناصواب، به‌نقد این …

شبکه اجتهاد: دانش فقه، علم به احکام شرعی، حقوق و وظایف مکلفان در عرصه‌های مختلف حیات انسانی است و قلمرو آن از گهواره تا وفات انسان را شامل می‌شود. بر این اساس، دانش فقه، مهمترین دانش عملی اسلام و مؤثر در نظامات رفتاری فرد و جامعه است. دانش فقه، تاریخی به درازای فرهنگ و تمدن اسلامی دارد. با نزول وحی آغاز شد و در عصر صادقین(علیهماالسلام) تفصیل یافت و در قرون بعد، به دانشی نظام‌مند و روشمند مبدّل شد. از این رو در ابواب مختلف طبقه‌بندی و سازماندهی شد. ابوابی که کاملا متناظر با حیات فردی و اجتماعی انسان مسلمان …