دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

در جامعه‌ای که دارای شرایط و حالات مختلفی است، نباید تنها شعائری خاص مورد توجه قرار گیرد؛ مثلاً چرا امروزه به عزاداری و سوگواری با تمام ارزشی که دارد، بیشتر از امور دیگری که آن‌ها هم برای حیات جامعه لازمند توجه می‌شود؟ چرا درباره شادی فتاوای جدی نداریم؟ چرا فقه شادی، تئوریزه نشده و خروجی‌های اثربخش در اختیار جامعه قرار نداده است؟ رسانه‌های حوزوی و فقهی در این باره چه کرده‌اند؟ به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی، سردبیر شبکه اجتهاد در گفتگویی با روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، به تبیین وضعیت فضای فقه در عرصه رسانه پرداخت و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تاریخِ علوم، تاریخی است پُر از تطوّر و دگرگونی. علومِ برخاسته از اندیشه‌ی بشری، جز به این صورت، راهِ تکامل را طی نخواهد نمود. علومِ حدیث نیز با زیرمجموعه‌هایی مانند رجال الحدیث، درایه الحدیث و فقه الحدیث، همین مسیر را ناگزیر طی می‌کند. «اعتبارسنجیِ حدیث»، کاربستِ خوبی برای دربرگرفتن هر سه مفهوم یادشده است که مدتی است در ادبیاتِ دانشیانِ پارسی‌زبانِ حدیث، به جایگاهی رسیده است. در ادواری، شاهد برتری معیارهای سندمحور بر تارَک اعتبارسنجی‌های حدیثی بوده‌ایم؛ اما در بیشتر ادوار مانند دوره‌ی حال، چنین نبوده است. فراوان مفاهیم زیر را در فضای بررسیِ اعتبارِ روایات شنیده‌ایم: …

شخصیت شلتوت را باید از طرفی شخصیت قرآنی و از طرف دیگر شخصیت کلامی و از طرفی هم شخصیت اجتماعی محسوب کرد. این سه شخصیت اگر کنار هم قرار بگیرند، هم نگاه انسان به قرآن و هم نگاه او به اصلاح جامعه درست می‌شود و هم انسان در زمین کلام اساسی اسلام حرکت می‌کند. اختصاصی شبکه اجتهاد: محمود شلتوت با عنوان مشهور «شیخ شلتوت» از بزرگان اهل سنت، محقق، مفسر، فقیه اصولی، ادیب لغوی مصری و از رؤسای دانشگاه الازهر و از مؤسسان دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه است. وی از مدافعان و از فعالان وحدت بین شیعه و سنی بود …

اصطلاح غلطی رایج شده است تحت این عنوان که «موضوع‌شناسی کار کارشناسانه هست و حکم شناسی کار فقیه» و با همین دیدگاه اکنون وقتی می‌خواهند موضوع‌شناسی کنند فقیه می‌گوید کار من نیست کارشناسی بیاورید تا آن را توصیف کند و چون کار من حکم شناسی هست روی توصیف او حکم صادر می‌کنم. اختصاصی شبکه اجتهاد: ۸ آبان‌ماه، روز پدافند غیرعامل نام‌گذاری شده است؛ عنوانی که حتی برای معنای آن نیز برای بسیاری نامشخص است چه رسد به اینکه رابطه فقه با آن را بدانند. حجت‌الاسلام احمد رهدار اما به مناسبت تلاش‌های علمی‌اش در عرصه فقه سیاسی و امنیتی، کاملاً با …

همه حوزه‌ها دچار خسارت شده‌اند و این امر منحصر به حوزه خراسان نیست. شخصیت‌های بزرگی در نجف مثل مرحوم نائینی، کمپانی و…بوده‌اند و اکنون چنین اشخاصی در آن سطح نداریم. در قم هم شخصیت‌هایی چون آیت‌الله محقق داماد، آیت‌الله بروجردی، سید محمدتقی خوانساری بوده‌اند، ولی اکنون در آن سطح چنین بزرگانی را نداریم. حوزه دچار فقر نیروی انسانی به‌طورکلی هست. اختصاصی شبکه اجتهاد: حوزه علمیه خراسان از مدارس و کانون‌های شیعی است که در نهضت علمی امامیه، نقش مهمی ایفا کرده است. حوزه مشهد امروزه بعد از حوزه‌های علمیه نجف و قم از حوزه‌های بزرگ شیعه به شمار می‌رود و …

حوزه خراسان از جهت استعدادها و امکاناتی که در اختیار دارد حوزه بسیار خوبی است. همچنان که طلبه‌هایی که از مشهد به قم هجرت می‌کنند، جایگاه بسیار خوبی در حوزه علمیه قم پیدا می‌کنند و این نشان می‌دهد که به لحاظ کیفی حوزه مشهد در وضعیت خوبی قرار دارد. اختصاصی شبکه اجتهاد: حوزه علمیه خراسان با پیشینه کهن خود از مهم‌ترین پایگاه‌های علمی تشیع شناخته می‌شود. جایی که نور وجودی خود را از جوار مضجع منور امام هشتم (ع) گرفته و بزرگان دانشمندی چون شیخ طوسی، شیخ طبرسی، ملاعبدالله شوشتری، محقق سبزواری، شیخ محمد حرعاملی، در قرن‌های گذشته تا عصر حاضر …

شبکه اجتهاد: استاد عزیز مرحوم علامه سید جعفر مرتضی در سال ۱۳۶۴ ق / ۱۳۲۴ش در روستای عیتا الجبل در جنوب لبنان به دنیا آمد. در هیجده سالگی در نجف، طلبگی را آغاز کرد و بعد از شش سال، یعنی سال ۱۳۸۸ ق / ۱۳۴۷ به ایران آمد. این اقامت تا سال ۱۳۷۱ ادامه داشت و در این سال به لبنان بازگشت و شامگاه شنبه ۴ آبان ۱۳۹۸ در لبنان به رحمت خدا رفت. بدون شک سید جعفر مرتضی، در چند دهه اخیر، در پژوهشهای اسلامی و عمدتا در حوزه تاریخ اسلام، در مراکز شیعی، نقش مهمی داشت و در …

اگر به امام حسین(ع) اجازه می‌دادند که میدان جنگ را بدون اسیری ترک کند و برود بی‌تردید این کار را می کرد، اما فرمانده دشمن چنین موافقتی نکرد. می‌گفتند یا تسلیم و اسارت و بیعت و یا جنگ که نتیجه آن با محدودیت بسیار نیروهای امام روشن بود. راه سومی وجود نداشت. اختصاصی شبکه اجتهاد: صلح امام حسن(ع) به عنوان یکی از مهمترین و چالشی‌ترین بحث‌های تاریخ تشیع شناخته می‌شود. اینکه چرا امام حسن(ع) صلح کرد شاید سوالی است که در ذهن برخی پدید آمده باشد، همچنانکه این سوال درباره قیام امام حسین(ع) و دلایل آن نیز مطرح می شود. …

اگر تلاش کنیم کسی که تازه ‌مسلمان است را عقیده‌مند کنیم، اصلاً بحث تدرجی بودن احکام دیگر مطرح نخواهد شد. مشکل این است که فقه را اولین رتبه دین‌داری قرار می‌دهیم و بعد دچار این مشکل می‌شویم که کسی که هنوز اعتقادات و اخلاقش کامل نشده را می‌توان به ‌صورت تدرجی به انجام فرایض دعوت کنیم یا خیر. اختصاصی شبکه اجتهاد: رفتار خاص پیامبر اکرم (ص) با تازه مسلمانها، این پرسش را به وجود می آورد که آیا این رفتار در زمان حاضر نیز قابل الگوبرداری هست یا خیر؟ آیا می توان امروز نیز به تازه مسلمانها تنها از وجوب …

تفاوت رویکرد امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را نه در تفاوت حکم شرعی از جانب آن‌ها، بلکه تفاوت موضوع، اقتضای شرایط و زمانه و اقتضای جنگ و صلح به‌مثابه امری عقلایی و استراتژیک باید معنا کرد. اختصاصی شبکه اجتهاد: از مهم‌ترین حوادث زندگی امام حسن(ع) صلح او با معاویه است که نفاق‌ها و خیانت‌های سپاه امام علیه‌السلام موجب این امر شد. این مسئله به کرات در منابع تاریخی اسلام مورد تحلیل قرار گرفته است. با این وجود، هراز گاهی مباحثی در رابطه با چرایی تفاوت رفتار امام حسن با امام حسین (علیهماالسلام) در مجامع علمی پیش می‌گیرد. به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تا سالهای سال ایرانیان شهادات امام حسن مجتبی را در ۲۸ ماه صفر می‌گرفتند و عراقیها هم در ۷ این ماه. در سالهای اخیر اما زمزمههایی مبنی بر قوی بودنِ قول هفتم صفر رخ داده است، تا آنجا که چند سالی است حوزه های علمیه نیز در این روز تعطیل می‌شوند. در این رابطه حجت‌الاسلام یاسر امینیان، استاد سطح عالی حوزه علمیه قم، تحقیقی کرده است که از نگاه شما می‌گذرد. علت اختلاف در تاریخ وفیات و موالید به طور کلی اختلاف در تاریخ وفیات و موالید، چند علت دارد. یک علت این است که اصولاً در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در یادداشت پیشین عرض شد که ریشه بسیاری از سردرگمی‌های اندیشمندان ما در باب تحول حوزه، آموزش و پرورش و نیز نظام دانشگاهی، در فقدان بصیرت‌های مربوط به «اقتصاد آموزش»[۱] یا «حکمرانی آموزش» نهفته است؛ سردرگمی‌هایی در مواجهه با انقراض سنت‌های کارامد حوزوی، مسأله کنکور، ارتباط صنعت و دانشگاه و … . از منظر دانش اقتصاد، آموزش یک محصول یا خدمت است که بازار خاص خود را دارد و بازارها نیز قوانین و احکامی. اینکه «چه چیزی» در این بازار مورد تعلم و تعلم قرار گیرد یک مقوله است و اینکه این دانش‌ها و مهارت‌ها «چگونه» عرضه …

نوشتار پیش رو در دو جهت به نقد مدعیات دکتر محمد مجتهد شبستری دراین‌باره پرداخته است؛ ابتدا نقطه نظرهای وی درباره نظریه پشتیبان اجتهاد فقهی به نقد کشیده خواهد شد سپس نتیجه‌گیری وی مبنی بر عدم کارایی این نظریه مورد واکاوی قرار گرفته و ضمن نشان‌دادن مغالطه‌ها و اشتباه‌های فاحش علمی وی، به اثبات این مسئله می‌پردازد که علم اصول با بالندگی و پیشرفت خود و اجتهاد فقهی با پویایی خود می‌تواند پاسخ‌گوی تمام مسائل مستحدثه و جدید باشد و مواردی که توهم شده که تابع روش‌های عقلایی صرف و نه مستنبط از کتاب و سنت است، اثبات خواهد شد …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چند صباحی است که هجمه‌های متعددی علیه شبکه اجتهاد و در قیاس بزرگ‌تر، مجموعه دفتر تبلیغات اسلامی به راه افتاده است. یک بار به بزرگداشت یک شخصیت در دفتر تبلیغات حمله می‌کنند و بار دیگر، حضور یک فقه‌پژوه در یکی از برنامه‌های دفتر را بهانه می‌کنند. اگر از سنتی‌ها بگوید، عقب‌مانده و حامی وضع موجود می‌خوانندش و اگر از نواندیشان سخن به میان آورد، به هزار انگ آغشته‌اش می‌سازند. موارد مختلف است اما بیت الغزل همه آن‌ها یکی است: «شبکه اجتهاد و دفتر تبلیغات نباید باشند». در این مقال، بنا نیست به اینکه دفتر تبلیغات چه باید …

شبکه اجتهاد: مراد از ظرفیت تمدنی اربعین این است که با هر تعریفی از تمدن و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده آن مانند خرد جمعی، نظم اجتماعی، انسجام اجتماعی، هم‌افزایی دانشی، فداکاری، کلان‌نگری، تولید علم، تولید ثروت، رواداری و پذیرش تنوع دیدگاه‌ها و جز آن می‌توان در مناسک بزرگ اربعین، نمونه‌های بسیاری از آن‌ها را در سطح خرد مشاهده کرد، آن‌ها را برجسته کرد و راهپیمایان اربعین را به خو گرفتن با آن و رواج آن در فردای پیاده‌روی هم فراخواند. مگر حضور گرایش‌های مختلف شیعی و اسلامی و دینی در اربعین شاهد و تمرینی بر رواداری و هم‌افزایی اجتماعی نیست؟ مگر پذیرایی …

بدعت آن چیزی است که در دین وجود ندارد و انسان آن را در دین داخل کند و هیچ پشتوانه روایی و دلیل شرعی نداشته باشد. یا یک‌چیزی که در دین واجب است آن را حرام اعلام کند مانند کاری که خلیفه دوم انجام داد که متعه را حرام اعلام کرد و این بدعت بود؛ اما اگر اطلاقاتی داشته باشیم و از طرفی روایاتی داریم که زیارت اربعین امام حسین علیه‌السلام را از علائم مؤمن می‌شمارد ولو در روایت اگر خدشه‌ای هم باشد از باب تسامح قابل‌حل است. کسانی که در این مطالب خدشه می‌کنند، نمی‌دانند تسامح در ادله سنن …

شبکه اجتهاد: حقوق عامه تعبیر دیگری از حقوقی است که همه مردم از آن برخوردارند و امروزه حقوق بشر و شهروندی نامیده می‌شود. می‌گویند: همه‌ی افراد، فارغ از اینکه چه دین و چه مرامی داشته باشند، چه سن و جنسی داشته باشند، و مثلاً از کدام طبقه‌ی اجتماعی و سیاسی باشند از حقوق مشترک و اولیه‌ای برخوردارند که حکومت موظف به تأمین و حفظ آن است. اصل نوزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم به صراحت اعلام کرده است که: «‌‌‌‌‌مردم‌ ایران‌ از هر قوم‌ و قبیله‌ که‌ باشند از حقوق‌ مساوی‌ برخوردارند و رنگ‌، نژاد، زبان‌ و مانند اینها …

شبکه اجتهاد: «امت‌سازی» در تقسیم کلان آن به دو گونه است که هر کدام الزامات و امکانات خود را می‌طلبد. یکی امت‌سازی در جبهه‌ی باطل است که بر محور حیات دنیاست و به تعبیر قرآن «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَهٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَتَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ»(۱) و به تعبیر روایات «محیط ولایت دشمنان اهل بیت علیهم‌السّلام حیات دنیاست و نه عالم طبیعت». اقتضائات تمدن‌سازی باطل در طول تاریخ نیز همین فراهم آوردن روح گرایش به لهو و لعب و زینت و تفاخر و تکاثر و ایجاد عقلانیت متناسب با آن (البته اگر جسارت به عقلانیت نباشد) و بعد …

در تاریخ شیعه تا زمان علامه حلی و سید بن طاووس، چندان بهایی به علم رجال داده نمی‌شد. شیعه کتاب رجالی ندارد. کتاب‌هایی هم که از گذشتگان به ما رسیده هیچ رنگ و بوی رجالی در آن‌ها نیست؛ اما سنیان کتاب‌های رجالی بی‌شماری دارند مانند لسان المیزان و تهذیب التهذیب ابن‌حجر عسقلانی یا کتاب ذهبی، میزان الاعتدال و نمونه‌هایی مثل سیر الاعلام النبلاء ذهبی که بیش از سی جلد است. اختصاصی شبکه اجتهاد: سالروز درگذشت ابن غضائری، رجالی معروف شیعه، فرصت مناسبی برای واکاوی میزان تأثیر علم رجال در دستگاه استنباطی فقه شیعی است. یکی از بهترین افراد برای قضاوت …

این کتابها، کتابهای رجالی اصطلاحی نبوده‌اند بلکه کتابهای تراجم یا به عبارت دیگر کتابهای فهرست کتابها بودند. یک نکته دیگر اینکه این کتابها توسط مستشرقین در کمپانی هند شرقی چاپ شد. آنها دنبال فهرست نگاری بودند تا شخص شناسی. همه اینها قرائنی هست که آن متقدمانی که در باب رجال کتاب نوشتند اصطلاح علم رجال یا رجال اصطلاحی بیشتر مورد نظر ایشان نبود. اختصاصی شبکه اجتهاد: سالهاست که برخی رویکردهای جدید در فقه به خصوص فقه‌های نوپدید، روند اعتبار سنجی احادیث را تغییر داده است. اصولیونی که تا چندی پیش، وثاقت راویان حاضر در سند روایت را دلیل بر صحت …

شبکه اجتهاد: پرداختن به بیانیه گام دوم و فهم و تبیین آن و سپس فرهنگ‌سازی برای اهتمام عمومی به آن و سرانجام مشارکت در تحقق آن یک وظیفه همگانی است ولی اگر سهم و نقش اقشار و گروه‌های مختلف به تفکیک مورد توجه قرار گیرد چه بسا بتوان تفاوت‌ها و تمایزهایی را در این زمینه برای هر یک از این اقشار و گروه‌ها برشمرد. طلبگی یک منزلت اجتماعی است و طلبه‌ها را هم می‌توان یک قشر اجتماعی دانست که بر اساس هویت و منزلت و جایگاه مشترکشان در سلسله مراتب مختلف اجتماعی، نقش و وظایف ویژه‌ای دارند و کارکردهای ویژه‌ای …

 الف) رویکرد ما به الگوی پیشرفت الگوی پیشرفت همان وضع مطلوبی است که در پی آنیم، و قصد تغییر وضع موجود یا واقع فاسد به آن را داریم. موضوع آن نیز (بر خلاف ادبیات توسعه) محدود به اقتصاد نبوده یا اینکه لزوما از عینک اقتصاد نگریسته نمی‌شود. هر چیزی که خوب و بد داشته باشد یا قابل اتصاف به درست و نادرست باشد، و به عبارت دیگر هر مسأله‌ای که ناظر به یک «انتخاب» انسانی (Choice) باشد، داخل در موضوع الگوی پیشرفت است. با این بیان تمام مسائلی که در حوزه علوم انسانی (به معنای حکمت عملی و دانش‌هایی که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: پس از انتصاب اعضای شورای عالی و مدیر حوزه علمیه خراسان از سوی مقام معظم رهبری، با گذشت زمان اخباری به گوش رسید که بناست تحولات مبنایی و مطابق با اسناد بالادستی حوزه خراسان و مبتنی بر تأکیدات رهبری، برای این حوزه کهن طراحی و پی‌ریزی شود. مدیر حوزه خراسان از سبکی سخن می‌گفت که بناست فعالیت‌های دانشی و مساله محور را در هفت قرارگاه علمی و چندین هیئت اندیشه‌ورز برای پاسخگویی به نیازهای نظام، جامعه و عرصه‌های بین‌الملل دنبال کند. طرح ایجاد قرارگاه‌های هفتگانه و اندیشه‌ورز برای بسیاری از علما، اساتید و طلاب مسرت بخش بود …

شبکه اجتهاد: نگارنده دراین یادداشت با بیان فراز‌هایی از فرمایشات آیت‌الله جوادی آملی به تشریح سخنان ایشان در خصوص این موضوع پرداخته و ضمن بیان دلائل عقلی و نقلی، در پایان اثبات می‌نماید که اعتراض و انتقاد در گفتار و رفتار معصومان، راه ندارد. پرسش: انتقاد که به معنای بررسی گفتار و رفتار فرد و سنجش آن با معیاری است که خالص را از ناخالص جدا می‌‌کند، در عرصه زندگی امر رایج است. در این راستا این پرسش مطرح می‌‌شود که آیا می‌‌توان گفتار و رفتار معصوم مانند پیامبر(ص) یا امام هم انتقادپذیر است و به آنان می‌‌توان اعتراض کرد؟ …

مسأله پیوند اعضا، یکی از موضوعات مهم شرعی است که در زمان پیغمبر خدا(ص) و حتی فقهای سلف به شکل امروز مطرح نبود، اما با توجه به پیشرفت‏های علمی پزشکی و پیوند عمیقی که بین فقه اسلامی و امر سلامت انسان به وجود آمده است، حکم فقهیِ پیوند اعضا از دغدغه‌‌‌‌های بزرگ جوامع اسلامی قرار گرفته و فقهای معاصر با توجه به آیات و روایات و بررسی قواعد و متون فقهی برداشت‌های متفاوتی ارائه داده‏ اند. برخی معتقد به عدم جواز پیوند اعضا بوده و بعضی دیگر، طبق برداشت‌‌‌‌های اجتهادی خود با نوعی محدودیت و رعایت شرایطی، آن را جایز …

بعد از گذشت نزدیک به هفتاد سال از عمر التقریب که مرحوم آیت‌الله بروجردی و شیخ شلتوت در مصر و دیگران که داعیه‌اش را داشتند ما هنوز دچار ابهامیم که مقصود از تقریب چیست؟ آیا تقریب سیاسی مد نظر است یا منظور ایجاد یک جبهه متحد سیاسی است یا هدف تقریب بین عقاید است؟ اختصاصی شبکه اجتهاد: اختلافاتی که از دیرباز بین اهل تشیع و اهل سنت از نظر مبانی و اعتقادات و فقه و احکام مطرح بوده، عامل اصلی در استبعاد این دو شاخه اصلی اسلام از همدیگر است. بعضا تعصبات سرسختانه علماء هر دو فرقه و غفلت آنها …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بدون تردید، امر به معروف و نهی از منکر از اصول قطعی فقه اسلامی است. بلکه فراتر از فقه، این مسأله تضمین کننده حیات اجتماعی بشریت است. تصور این که بدون رسالت عمومی تمام مردم و مسئولیت و مقاومت همه نسبت به گسترش فساد، با قانون و حکومت می‌توان از اضمحلال انسان و حکومت پیشگیری شود تصوری باطل است. ازاین‌رو پایه امر به معروف و نهی از منکر مقوله‌ای فرافقه است. بدون آن هیچ حکم دیگری باقی نمی‌ماند. منظور این قلم از سرنوشت‌ساز بودن آن همین است که بود و نبود اصل اجتماعیت انسانی در گرو وضعیت …

بسیاری از مشکلاتی که نظام سیاسی ما در امروز از آن رنج می‌برد و باعث عدم اجرای سیاستهای متقن و اصولی ولی فقیه در سطح جامعه و روابط بین الملل می‌گردد، بخاطر همین تفکیک قوا و دادن قدرت به افراد بدون صلاحیت است. کمااینکه ایشان انتخاب رئیس بر اساس رأی اکثریت را مخالف تعالیم ارزشمند دینی می‌دانستند که در کتب مختلف بدان اشاره نموده‌اند. اختصاصی شبکه اجتهاد: مرحوم آیت‌الله سید محمدحسین حسینی طهرانی، معروف به علامه طهرانی، فیلسوف و مجتهدی است که همواره در میانه نزاع قدیمی فلاسفه و مکتب تفکیک قرار داشته است. در میان زوایای مختلف شخصیتی وی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از فقهای بزرگ و با عظمت معاصر آیت‌الله حاج سید ابوالقاسم خویی (رحمه‌الله‌علیه) است. ایشان در شب نیمه رجب سال ۱۳۱۷ هق در شهر خوی و در بیت علم و سیادت و تقوا متولد شد. پدر ایشان علامه آیت‌الله سید علی‌اکبر خویی از اساتید سطوح عالیه فقه و اصول حوزه علمیه خوی بود. آیت‌الله خویی در تألیفات متعدد خود از پدر خویش تعبیر به «علامه» نموده و برخی از دروس سطح را نزد ایشان فرا گرفته است. آیت‌الله سید علی‌اکبر خویی اواخر عمر در مشهد زندگی نمود و به وجود فرزندش افتخار می‌کرد. دوران کودکی و …

شبکه اجتهاد: تصوری عمومی در میان شماری از اهالی دانش‌های دینی وجود دارد که در تاریخ تشیع فقها با فلسفه مخالف و حتی خواندن و آموختن آن را نادرست و بل حرام می‌دانسته‌اند. این تصور افسانه‌ای بیش نیست. من به تاریخ قدیم تشیع کاری ندارم. حتی به زمان علامه حلی و شاگردانش هم کاری ندارم (در هر دو مورد می‌توان از نمونه‌های بسیار از اهتمام به فلسفه و دانش‌های عقلی سراغ گرفت). در همین چند قرن اخیر بسیاری از فقها و اصولیان در عین حال اهل فلسفه و بل فیلسوف و متفلسف به معنای متعارف در سنت اسلامی بوده‌اند. در …