شبکه اجتهاد: اگر از نسبتِ فلسفه فقه و اصول فقه سخن میگوییم، نخست باید سنخشناسی کنیم، که بدون آن، تشابه در کارکرد، ما را به خلط در هویت خواهد کشاند. فلسفۀ فقه و اصول فقه از دو سنخاند؛ از دو ریشه، دو منظر، دو شیوه. یکی ناظر از بیرون است، و دیگری ساکن در درون. یکی دانش درجهدوم است که …
Read More »اجتهاد و اصول فقه
بازخوانی آراء فقهی و اصولی آیتالله خوانساری از دل جامع المدارک
کتاب «آراء فقیه أهلالبیت(ع) آیهالله السید أحمد الخوانساری»، اثر تازه استاد شیخ رضا استادی، تلاشی علمی در بازیابی، استخراج و نظامبخشی دیدگاههای اصولی و قواعد فقهی آیتالله خوانساری بر پایه کتاب ارزشمند جامع المدارک است؛ رویکردی که میتواند الگویی نو در پژوهشهای فقهی باشد و زمینهساز بازخوانی دقیق آثار فقهی بزرگان در پرتو مبانی اصولی و قواعد اجتهادی گردد. به …
Read More »فلسفه فقه و عنصر هماهنگی و سازگاری در استنباط/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: از ژرفترین و بنیادینترین مباحث در ساحتِ فلسفه فقه، گفتوگو دربارهی «هماهنگی» و «سازگاری» در تار و پودِ احکام فقهی است؛ بدین معنا که فقه نباید صرفاً مجموعهای از احکام پراکنده باشد، بلکه باید بافتی منسجم و هماهنگ پدید آورد، تا پژواکی روشن از حکمت شریعت بر جای نهد. در این باب، دو رویکرد پدید آمده است: رویکرد …
Read More »از روایت غدیر تا مسند ابان بن تغلب
در نگاهی نو به روایت غدیر و جایگاه اهلبیت(ع) در هدایت امت اسلامی، حجتالاسلام والمسلمین محمدجعفر طبسی، استاد درس خارج حوزه علمیه و پژوهشگر برجسته حدیث، بر لزوم تبعیت عملی از امام علی(ع) تأکید کرد و گفت: «پیامبر اکرم(ص) در واقعه غدیر تنها بر دوستی بسنده نکردند؛ بلکه بر پیروی از علی(ع) و اقتدا به او تصریح داشتند. این، نقشه …
Read More »«خاتمیت نبوت» و «دوام شریعت» و نقش اجتهاد/ سیدمصطفی محقق داماد
اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر به بررسی دو نهاد مهم در دین اسلام میپردازد که معمولاً تصور میشود به هم مرتبط و ملازماند، اما در واقع ارتباط مستقیمی با یکدیگر ندارند؛ نهاد اول: خاتمیت نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و نهاد دوم: دوام شریعت. ۱. تفکیک دو نهاد خاتمیت نبوت و دوام شریعت خاتمیت نبوت به معنای …
Read More »تأملی بر نظریه منطقه الفراغ/ محمود حکمتنیا
نظریه «منطقه الفراغ» را شهید سید محمدباقر صدر مطرح کرده است. وی در این نظریه میکوشد، حوزهای معین از روابط متغیر و متحول را تعریف کند که ولی امر میتواند با توجه به اصول و ضوابطی در آن قانونگذاری کند. نوشته حاضر میکوشد ابتدا با بیان ماهیت، ممیزات و ویژگیهای این نظریه را شمرده، جایگاه آن را در ساختار فقه …
Read More »«در ساحل فقاهت» دوازده منهل از مبانی و دیدگاههای فقهی امامخمینی
نویسنده اثر با برخورداری از شناخت ژرف نسبت به میراث امام خمینی توانسته منظومهای روشن از فقه حکومتی امام ارائه دهد و آن را در دوازده منهل مستقل و در عین حال مرتبط، سامان بخشد؛ مناهلی که هر یک بیانگر بخشی از پیکره منسجم اندیشه فقهی و سیاسی آن فقیه مجاهد است. به گزارش شبکه اجتهاد، از آغاز شکلگیری تمدن …
Read More »دو خسران در سپهر اجتهاد: غیبت فلسفهٔ شریعت و فلسفهٔ فقه/ راهی بهسوی فقهی زنده و زمانشناس
شبکه اجتهاد: فلسفهٔ شریعت، گمشدهای اصیل در منظومه معرفت دینی ماست؛ نه یک زینت نظری، بلکه بنیانی گفتمانی برای فهمِ شریعت و بازسازی عقلانیت فقهی. در روزگاری که فقه گرفتار تکرار قواعد و فروبسته در دایره فروع شده، بازگشت به چراییِ تشریع، نسبتِ شریعت با انسان، و هدفمندی احکام، ضرورتی دوچندان یافته است. این نوشته، با تأکید بر بحران غیبت …
Read More »تعقل فقیهانه بر مدار تعاملات انسانی
پس از برگزاری هزار جلسه درس خارج با موضوع «فقه التعامل والتعایش مع مختلف الملل و النحل»، استاد محمد عندلیب همدانی در گزارشی علمی، بخشی از دستاوردهای این مسیر فقهی را مرور کرده است؛ مسیری که در آن «تعقل فقیهانه» بهعنوان روشی نوین و پاسخگو در کانون اجتهاد قرار گرفته و ظرفیتهای فقه امامیه در عرصههای بینافرهنگی، بینالمللی و بینالادیانی …
Read More »۱۴ خرداد و بازخوانی یک مکتب
شبکه اجتهاد: ۱۴خرداد، فقط سالروز وداع با یک رهبر نیست؛ فرصتی است برای بازخوانی مکتب امام خمینی، مکتبی که فقه را از حاشیهنشینی تاریخی خارج کرد و آن را به نیرویی زنده برای بازسازی جامعه بدل ساخت. نظریه بنیادین امام، یعنی تبدل موضوع و تحول حکم، نقطه عزیمت یک فقه آیندهنگر بود؛ فقهی که بهجای فرار از تغییرات اجتماعی، آنها …
Read More »بازخوانی تخصیص قرآن به خبر واحد
در نسبت پرچالش میان «قطعیت قرآنی» و «ظنیت خبر واحد»، نظریه تخصیص قرآن به خبر واحد، به نقطهای کانونی در منازعات اصولی بدل شده است؛ مسئلهای که صرفاً یک نزاع فنی نیست، بلکه گرهگاه تقابل دو نظام معرفتی و دو رویکرد هرمنوتیکی به منابع دین است. شیخ حیدر حبالله در نشست علمی اخیر خود، با نگاهی تطبیقی و تحلیلی، ریشههای …
Read More »خمینی کبیر؛ از انقلاب فقهی تا انقلاب در فقه/ عباسعلی مشکانی
شبکه اجتهاد: فلسفه وجودی انقلاب و جمهوری اسلامی، فهم و اقامه شریعت واحکام اسلامی در مقیاس تمدنی است. روشن است که اگر بخواهیم نظام مقدس جمهوری اسلامی، -به عنوان داعیهدار پرچمداری دین در عرصه ملی و جهانی- به حرکت رو به پیش خود، با اقتدار و صلابت بیشتر ادامه دهد، بایست به لایههای عمیقتر تمدنی وارد شده و عرصه فرهنگ، …
Read More »برای نظامسازی، نیازی به ابداع فقهی جدید نیست/ انتقاد از رویکردهایی که فقه را به احکام فردی محدود میکنند
استاد محسن اراکی در نشستی علمی با تأکید بر رسالت تمدنساز فقه، با انتقاد از رویکردهایی که فقه را به احکام فردی محدود میکنند، اظهار داشت: حوزه دیگر نمیتواند صرفاً به مسائل عبادی و شخصی بپردازد؛ مسئولیت اصلی ما، ارائه نقشه راه کامل برای اداره جامعه بر اساس ولایت الهی است. او با اشاره به ظرفیتهای عظیم فقه جواهری، تصریح …
Read More »سه مقطع درسی، یک منظومه اجتهادی در علم اصول
در دهمین نشست از «تأمّلات علمی» که با محوریت کتاب «تعارض الأدله و اختلاف الحدیث» برگزار شد، پژوهشی مستند پیرامون تقریرات سه دوره درس خارج حضرت آیتالله سیستانی در یکی از مباحث کلیدی علم اصول ارائه گردید. حجتالاسلام سید مسعود مرتضوی با تحلیل تطبیقی این تقریرات، سیر تحول روشی و محتوایی آنها را بررسی کرد و گزارشی تفصیلی از روند …
Read More »فقه بدون منظومه، شریعت بدون کرامت!/ با فقه تکهتکه نمیتوان در دنیا سربلند بود/ فقه بدون عقلانیت، شایسته شریعت پیامبر(ص) نیست
الآن فضا بهگونهای شده که بعضی تلاش میکنند اثبات کنند: نه «عقل» توانایی درک دارد، نه «مقاصد» باید لحاظ شود، نه خداوند در تشریعش عادل است، نه نظام فقهی داریم؛ فقط با احکام اتمیکِ بریده بریده مواجهایم که باید به هر قیمتی به آنها عمل شود! به گزارش خبرنگار اجتهاد، در سنت فقهی امامیه، استنباط احکام شرعی بر پایه متون …
Read More »نسبت فقه معاصر با حوزه پیشرو و سرآمد
حجتالاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در نخستین نشست از سلسلهنشستهای «فقه معاصر، حوزه پیشرو و سرآمد»، با ترسیم چهرهای نو از فقه در نسبت با حکمرانی، از ضرورت عبور از فقه مسألهمحورِ فردی به سمت فقه نظامساز و تمدنی سخن گفت. بازخوانی پیام رهبر انقلاب درباره نقش حوزه در پاسخگویی به مسائل پیچیده دنیای امروز، محور این نشست بود؛ نشستی که …
Read More »بازخوانی فقاهت و پروژۀ علوم انسانی اسلامی در بیانیۀ رهبر انقلاب/ جلیل محبی
شبکه اجتهاد: بیانیه آیتالله خامنهای درباره «حوزه سرآمد و پیشرو» تصویری روشن و کلنگر از نهاد حوزه علمیه به دست میدهد، اما نکته تأملبرانگیز در این بیانیه، غیبت کلیدواژه «علوم انسانی اسلامی» است و بهجای آن، «فقه و فقاهت» و نظام فکری برآمده از فقه بهعنوان اصلیترین منبع تولید علم و سامانبخش نظامات اجتماعی در جامعه اسلامی، همانند سالهای ابتدایی …
Read More »چشیدن حلاوت فقه در گروه فهم فقه اجتماعی است/ بحث فقه اجتماعی باید زودتر از اینها در حوزه آغاز میشد/ تحول در سیاستگذاری با احیای فقه اجتماعی ممکن است
استاد محمدجواد فاضل لنکرانی با تأکید بر ضرورت احیای جایگاه فقه اجتماعی در درسهای خارج حوزه، تصریح کرد که فهم صحیح فقه بدون توجه به ابعاد اجتماعی آن ممکن نیست. رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) فقه اجتماعی را فقه اصیل اهلبیت(ع) دانست که در صورت تحقق، میتواند ساختار سیاستگذاری کشور را دگرگون سازد. به گزارش شبکه اجتهاد، آیین رونمایی از …
Read More »بررسی ابعاد نهادسازی علمی در اصول فقه مقارن
جلسه حلقه علمی «اصول فقه مقارن» به همت انجمن اصول فقه حوزه علمیه قم برگزار شد. در این نشست، علاوه بر تصویب کلیات طرح جامع حلقه، اختصاص یک شماره از مجله «اصول» به مباحث اصول مقارن در سال ۱۴۰۴، آسیبشناسی وضعیت آموزشی اصول مقارن در حوزههای شیعه و اهلسنت، واکاوی منابع معاصر اصول در نشستهای علمی و برگزاری گفتوگوهای مشترک …
Read More »فقیهی فراتر از سیاست؛ منظومه فکری محقق نائینی در آیینه کتاب شیعه
در میانه هیاهوی تحلیلهای سیاسی از «تنبیهالامه» و خوانشهای جزئینگر از میراث مشروطهخواهی، شماره جدید «کتاب شیعه» با نگاهی راهبردی و چندلایه، میرزا محمدحسین نائینی را نه در سایۀ یک متن، بلکه در قامت یک منظومه فکری و سلوکی بازخوانی کرده است. این ویژهنامه که حاصل سالها تتبع در اسناد خطی، اجازات، نامهها و یادمانهای محقق نائینی است، زنگ هشداری …
Read More »«مسئله تقلید»، دیدگاه راجح در نگاه شیخ حیدر حبالله/ مصطفی مهدوی ارجمند
شبکه اجتهاد: مسئله افتاء، استفتاء و شرایط آن، از دیرباز در فقه شیعه مورد بحث و بررسی بوده است. در دوران صفویه و با اوجگیری منازعات میان اخباریون و فقها، مباحث تقلید و اجتهاد وارد مرحلهای جدید شد و نظرات گوناگونی در این زمینه مطرح گردید. در این میان، حیدر حبالله، متفکر معاصر شیعی، با ارائه دیدگاهی نوین در باب …
Read More »روشنفکری دینی، گرفتار بیتاریخی در مواجهه با فقه و کلام/ حسن انصاری
شبکه اجتهاد: یکی از مهمترین راههای اصلاح اندیشه و فهم ما از دین و مذهب شناخت دین و منابع دینی در بستر تاریخی آن است. این شناخت درک ما را از تحول تاریخی فهمهای دینی ارتقا میدهد. اگر خواهان اجتهاد در اصول و فروعیم و اگر میخواهیم درک درستی از دیالکتیک “نص” و “تاریخ” و سهم مقتضیات زمان و مکان …
Read More »نظام فقاهت در آزمون تمدنسازی؛ پنج ساحت از منشور تحول حوزه
حجتالاسلام والمسلمین سید علیرضا صدر حسینی، مدیر مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی، پنج مأموریت کلان حوزه علمیه را در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب تشریح کرد؛ مأموریتهایی که سه محور آن مستقیماً با فقه و فقاهت گره خورده است. حوزه در این چارچوب، هم جایگاه مرجعیت علمی با محوریت فقه را دارد، هم کانون تربیت نیروی کارآمد برای تبلیغ …
Read More »آیتالله سیستانی فرمودند «روایات اهل بیت حجت است، اما هر روایتی باید بر قرآن عرضه شود تا اصالت دین حفظ گردد»/ حوزه نجف همچنان سرزنده، پرشور و پرتأثیر در جهان اسلام است
آیتالله جوادی آملی در نخستین جلسه درس پس از بازگشت از سفر معنوی به عتبات عالیات، با اشاره به زیارت بارگاههای اهلبیت علیهمالسلام و دیدار با حضرت آیتالله سیستانی، به نقش بیبدیل مرجعیت نجف در هدایت مؤمنین و صیانت از استقلال عراق پرداخت. وی ضمن تقدیم «تفسیر تسنیم» به آیتالله سیستانی، از تأکید ایشان بر عرضه روایات به قرآن برای …
Read More »مسجد اعظم قم، مدرس علم و فقاهت
شبکه اجتهاد: مسجد اعظم قم یکی از مهمترین و باشکوهترین بناهای مذهبی و علمی در جهان تشیع بهشمار میرود که به دستور مرحوم آیتالله سید حسین طباطبایی بروجردی(ره)، زعیم حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۷۴ هجری قمری (۱۳۳۴ هجری شمسی) در جوار بارگاه نورانی کریمه اهلبیت حضرت فاطمه معصومه (سلاماللهعلیها) بنیان نهاده شد و طی چند سال، با نظارت مستقیم …
Read More »نقد برخی جریانهای فقهی در پرتو پیام رهبری/ فقه شیعه رمق خود را از دست میدهد اگر عقل و مقاصد شرعی کنار گذاشته شوند/ «فقه باید فقه بماند» به معنای توقف، حمله و هجمه نیست!
استاد ابوالقاسم علیدوست در واکنشی تحلیلی به پیام رهبر معظم انقلاب پیرامون یکصدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم، با طرح سهگانهی جریانهای فقهی در حوزه، از غلبهی قرائتهای سطحی و تحجرگرایانه بر گفتمان اجتهادی انتقاد کرد و خواستار احیای عقلانیت، نشاط علمی و اجتهاد منضبط شد. او با تأکید بر ضرورت پیوند میان هویت فقه جواهری و مواجههی نو با …
Read More »متون درسی حوزه نیازمند بازنگری است/ پیشنهاد تدریس «وسائلالشیعه» به عنوان متن درسی
استاد محمدمهدی شبزندهدار در دیدار با مسئولان دفتر تدوین متون درسی حوزههای علمیه، با تأکید بر نوسازی متون و روشهای آموزشی، خواستار بازگشت هوشمندانه به تجارب موفق گذشته و استفاده از منابع اصیل مانند کتاب وسائلالشیعه در برنامه درسی طلاب شد. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدمهدی شبزندهدار در دیدار با مسئولان دفتر تدوین متون درسی حوزههای علمیه به تشریح …
Read More »رهیافت میانرشتهای به امامت؛ تلاقی فقه، اصول و مواجهه با خوانشهای نوپدید
حجتالاسلام والمسلمین سید علیرضا سبزواری با تمرکز بر نسبت امامت با اصول فقه و دانش فقه، بر ضرورت بهرهگیری از رهیافتهای میانرشتهای در تحلیل مسائل بنیادین تأکید کرد؛ رویکردی که با عبور از قالبهای صرفاً کلامی، تلاش دارد ابعاد معرفتی و فقهی امامت را در نسبت با نیازهای امروز و در چارچوبی تمدنی و مسئلهمحور بازخوانی کند. او همچنین با …
Read More »«التحلیل الفهرستی»؛ پژوهشی نو در روششناسی حدیثپژوهی قدمای امامیه
کتاب تازهمنتشرشدهی «التحلیل الفهرستی» به قلم محمدباقر ملکیان، تلاشی نو در تبیین روش علمی قدمای امامیه در مواجهه با اخبار (روایات) است که در ۳۸۶ صفحه از سوی نشر معارف اهل بیت(ع) روانه بازار کتاب شده است. نویسنده در این اثر، با نگاهی تحلیلی، رویکرد «فهرستی» را بهعنوان بدیلی علمی برای سنجش اعتبار احادیث، بررسی و ارزیابی کرده و آن …
Read More »«قاعده لاضرر»؛ درسگفتارهای استاد نورمفیدی در قالب کتاب درآمد
اثر حاضر حاصل دروس خارج فقه حجتالاسلام والمسلمین سید مجتبی نورمفیدی که به واکاوی مبانی، مفاد، قلمرو، و آثار فقهی و اجتماعی قاعده «لاضرر» پرداخته و با ساختاری منسجم و تحلیلی، جایگاهی تازه از این قاعده بنیادین را در نظام فقه سیاسی و اجتماعی تبیین کرده است. به گزارش شبکه اجتهاد، «قاعده لاضرر» از مهمترین قواعد فقهی است که در …
Read More »