اجتهاد و اصول فقه

امروزه شاهدیم، شهر به عنوان یک پدیده پویا اثرات انکارناپذیری بر زندگی مردمان خود گذاشته است. از آنجا که ساخت شهرها مبتنی بر اندیشه‌ای بنیادین رقم می‌خورد و خود بستری برای انتقال این اندیشه به ساکنانش می‌گردد، ضروری است نظام شهرسازی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و این مهم جز با هم‌اندیشی متخصصان علوم اسلامی و شهرسازی تحقق نمی‌یابد.

موسوعه کلامی علامه محمدحسین کاشف الغطا در ۱۳ جلد و مأخذشناسی جامع فقه اسلامی از سوی مرکز احیای آثار اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی منتشر و توسط آیت‌الله صافی گلپایگانی رونمایی شد.

حجت‌الاسلام مبلغی با تاکید بر اینکه اگر فقه شبکه‌ای نباشد از پس این جامعه بر نمی‌آید، به تبیین مقصود از غنی‌سازی روش استنباط پرداخت و گفت: متاسفانه در حوزه روش استنباط فقهی هنوز تعریف مشخصی وجود ندارد.

رئیس مؤسسه بهداشت معنوی می‌گوید: فقه معنویت یا فقه القلوب از مهمترین عرصه‌هایی است که نتایج آن می‌تواند علوم انسانی را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از مباحث هنجاری در علوم انسانی به معنویت گره خورده و فقه معنویت می‌تواند از رهگذر حل مسائل معنوی، بر این علوم اثر بگذارد.

آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه نباید نام سطح چهار را اجتهاد بگذاریم، بلکه آن یک سطح کارشناسی ممتاز و خوب است عنوان کرد: دوره‌ای ویژه برای فارغ‌التحصیلان سطح چهار باید ایجاد شود تا آن مسیر اجتهاد را باز کند.

یک پژوهشگر حوزوی در جشنواره علامه حلی به تشریح مباحثی پیرامون اختلاف فقه در امور فروعات فقهی پرداخت.

استاد حوزه علمیه قم، تصریح کرد: خیلی از دروس خارج اصولا درس اجتهاد نیست و صرفا بیان نقل قول است در حالی که اجتهاد به معنی حقیقی خود گویای تلاش شخص فقیه هست در میدان ارائه نظر جدید و نقد نظر دیگران و این دو شاخصه و وجه ممیزه اجتهاد پویا از غیر آن است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: اگر فقه بخواهد بر بال قانون بنشیند تا به لایه لایه و جزء جزء جامعه رسوخ کند باید با قانون و طبیعت و مؤلفه‌های آن کنار بیاید نه آن که از آن عبور کند یا آن را خوب نشناسد.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه گفت: بحث‌‌های فقه الاداره جزء چالش‌‌های نظری جمهوری اسلامی ایران است، زیرا در بخش‌‌های مختلف سازمان نظام اسلامی ورود فقهی نکردیم و شرط ورود فقهی هم این است که خود فقیه در این سازمان حضور پیدا کرده باشد.

فصلنامه علمی تخصصی «مطالعات مقارنه‌ای مذاهب اسلامی» با هدف برقراری گفتمان علمی میان مذاهب اسلامی و پیشگیری از رواج طایفه گرایی، برای نگارش مقالات از پژوهشگران و صاحب‌نظر دعوت به نگارش مقاله نمود.

اختصاصی شبکه اجتهاد: مجازات مرتد، ازجمله احکامی است که در چند سال اخیر، مورد هجوم و نقد جوامع روشنفکری قرار گرفته است. زمانی‌که این حکم برای افراد زیر ۱۸ سال صادر می‌شود (که ازنظر منشور حقوق کودک، کودک محسوب می‌شوند) مورد اعتراض مدافعین حقوق کودکان نیز قرار می‌گیرد.

آیت‌الله نوری همدانی با بیان اینکه فقه شیعه، فقه خاصی است و هیچ مذهبی چنین فقهی ندارد، افزود: هیچ علمی به مانند فقه جواهری سخت و مشکل نیست و برای یاد گیری فقه آل الله لازم است درست درس خواند تا به عمق مباحث فقهی رسید.

باید برنامه حوزه بر روی ده سال بسته شود اما باید این مطلب را مدیریت کرد به نظر شما لازم است که مطالب رسائل و مکاسب از ابتدا تا انتها خوانده شود؟

شبکه اجتهاد: برای آینده‌نگری حوزه‌های علمیه هفت پیشنهاد دارم. پیشنهاد اول این است، اگر چه دفتر تبلیغات اسلامی در حوزه پژوهش نخبگانی موفق بوده است و توانسته تعامل خوبی با نخبگان علمی داشته باشد، اما در شرایط کنونی باید نیازهای عمومی و اجتماعی را شناسایی کرد و در این عرصه پژوهش‌هایی انجام داد و باید پژوهش‌ها را به این سمت سو پیش برد مانند طلاق که از جمله این مسائل است.

شبکه اجتهاد: کرسی عرضه و نقد ایده علمی با عنوان «ادراکات اعتباری و فقه نظام» چندی قبل در پژوهشگاه فقه نظام با ارائه حجت‌الاسلام امین‌رضا عابدی‌نژاد و نقد حجت‌الاسلام عباسعلی امیری در پژوهشگاه فقه نظام برگزار شد. در این جلسه عابدی‌نژاد تلاش کرد که میان نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و نظریه فقه نظام -که ریشه در آرای شهید صدر دارد- پیوندی برقرار کند.

شبکه اجتهاد: برنامه تلویزیونی «الف لام میم» چند سالی است با هدف بحث فکری در مورد مسائل و معضلات جهان اسلام در دوره معاصر از شبکه المیادین پخش می‌شود. رویکرد مباحث این برنامه ترویج اسلام معتدل در مقابل اسلام خشنن است؛ دعوت از چهره‌های مختلف و گاه مخالف فکری، سیاسی و مذهبی به دلیل همین رویکرد است. مجری و کارگردان برنامه الف لام میم دکتر یحیی ابوزکریا محقق، روزنامه‌نگار و نویسنده الجزایری از چهره‌های مطرح رسانه‌ای در جهان عرب است که زبان‌های سوئدی، فرانسوی، انگلیسی، اسپانیایی و فارسی را نیز می‌داند. موضوع یکی از برنامه‌های اخیر الف لام میم «رونق‌یافتن بازار فتاوای سیاسی» بود.

زیاد کردن جملات و واژه‌ها و پر کردن صفحات، تحول نیست. بنده وقتی برخی نوشتجات را نگاه می‌کنم، می‌بینم مؤلف درباره یک مطلب جزئی دو صفحه روی آن بحث کرده، اما با واژگان جدید و در حقیقت با کلمات بازی کرده است، این کار علمی نیست. بنده تحول در حوزه را در راستای تخصصی شدن علوم حوزوی می‌دانم، اما شیوه سلف حوزه را کماکان موثق می‌دانم.

سروش از بیرون به فقه نگاه می‌کند. از نتایج دانش فقه که خود را نشان می‌دهد، راجع به ماهیت فقه قضاوت می‌کند. شاید یک قیاس منطقی درست می‌کند که درخت را باید از میوه اش شناخت و میوه‌ی خراب، نشان از درخت مرده می‌دهد اما این گونه نیست. دانش فقه، دانشی که ۱۴۰۰ سال در تار و پود فرهنگ رفته، پتانسیل‌های عظیمی دارد؛ چه رهایی بخش و چه ویرانگر.

شبکه اجتهاد: آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد خارج فقه و اصول در دومین نشست «هم‌اندیشی فقه حکومتی» در مسجد جمکران، با ارائه بخشی از نظریه خود در باب فقه حکومتی، به تعریف و مفهوم‌شناسی فقه حکومتی پرداخت. مباحثی که پیش‌ازاین به‌صورت تفصیلی در کتاب «دموکراسی قدسی» و همچنین درس اصول فقه و خارج اصول این استاد مطرح شده بود.

شبکه اجتهاد: بعضی از علمای کنونی دارای منش و روحیه پررنگ اخباریگری هستند، این علما اگرچه در ظاهر در جرگه مجتهدین جای دارند ولی با اخباریون بیگانه نیستند بلکه بهتر است آنها را اخباری بنامیم. در ادامه این موضوع را بیشتر بررسی می‌کنیم.

آیت‌الله صانعی خطاب به اعضای فراکسیون زنان مجلس گفت: چنانچه با مشکلاتی در قانون و جامعه مواجه شدید مأیوس نباشید. نظرات فقهی متفاوت با قانون فعلی را مطالعه کنید و چنانچه فقهای گذشته و حال فتوا و نظر فقهی در موردی داشتند بررسی کنید و اگر حتی نیاز بود از مراجع تقلید استفتاء نمایید و با استناد به آن نظرات فقهی به صورت طرح به مجلس ارائه دهید و تلاش کنید که همگان در خصوص مشکل و راه حل آن بحث کنند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: طبق اطلاعات جمع آوری شده، تعداد دروس مراجع، علما و اساتید در حوزه‌های علمیه، بیوت و عتبه مقدسه عراق ۲۵ درس که به تفکیک: در کربلا دو درس فقه و اصول و در نجف ۱۱ درس فقه، ۹ درس اصول و سه درس خارج اقتصاد، تفسیر و عقاید برگزار می‌شود. همچنین در شهر بیروت ۱۳ درس که به تفکیک: شش درس فقه، پنج درس اصول و دو درس رجال برگزار می‌گردد و در عربستان دو درس فقه و اصول و در سوریه یک درس فقه برگزار می‌شود.

شبکه اجتهاد: از مبانی تأثیرگذار در نسبت میان فقه و علوم انسانی و هم‌چنین تأثیرگذار در فرایند اجتهاد انسان شناسی است:

بیست و سومین نشست مجمع فقه اسلامی اهل سنت کشور، صبح سه‌شنبه ۲۱ آذرماه با حضور جمعی از علما و مفتیان اهل سنت سراسر کشور، در دارالعلوم زاهدان آغاز به‌کار و ۲۲ آذرماه به کار خود پایان داد.

متأسفانه امروز ضعف بزرگی را در حوزه‌های علمیه شاهد هستیم. اینکه حوزه‌ها از جامعه عقب مانده‌اند و به مسائل مستحدثه ورودی اثرگذار ندارند. مسائلی همچون امربه معروف و عدالت اجتماعی، از بحران خیزترین مسائل امروز جامعه و تمدّن اسلامی پیش روی ماست که مورد غفلت شدید نهاد متوّلی امر فرهنگ دینی و فقه و شریعت است.

من برای این مطلب مناظره می‌کنم. مرحوم نجفی، صاحب جواهر، در آغاز بررسی هر مسأله ای، ابتدا شهرت را تبیین می‌کند. هر دلیلی هم که مخالف شهرت باشد، کنار می‌زند و بعضا احتمالات ضعیف را برای اثبات آن تقویت می‌کند. اگر به مخالفت با فقه جواهری متهم نمی‌شدم، مواردش را ذکر می‌کردم.

در مباحث اجتهادی، زن می‌تواند مانند مرد به درجه اجتهاد رسیده و نظر زن مجتهده بر خود دارای حجیت است اما به نظر می‌رسد چون مسئله مرجعیت از ابعاد زعامت در مذهب شیعه است و مسئله زعامت نیز همواره بر دوش بزرگ‌مردان تشیع واگذارشده خداوند به خاطر کرامت و احترامی که به زن قائل بوده این مسئولیت سنگین و خطیر را از دوش آنان برداشته است

شبکه اجتهاد: سید حسن اِسْبِه‌ای اصفهانی معروف به مدرّس از جمله اعاجیب عصر خود به‌شمار می‌رفت. [۱] ابتدا از ده اِسْبِه، از توابع و مضافات قمشه اصفهان پس از تکمیل فارسی و مقدّمات عربی به اصفهان آمده، و در آنجا نیز سطوح معموله را از فقه و اصول در خدمت مرحوم حاجی میرزا بدیع و دیگران کامل کرده،

استاد و مدرس دوره تقریر نویسی حوزه علمیه خراسان گفت: شناخت مکاتب فقهی کمک قابل ملاحظه‌ای به فهم دقیق وتبیین مساله یابی در فقه می‌کند.

شبکه اجتهاد: مفروضات و اندیشه‌های حاضر در ذهن، در موارد بسیار، به مثابه خاستگاه و چارچوبی برای حرکت فکری و استنباطی عمل می‌کنند، به آن جهت می‌بخشند و نص را متناسب با خود شکل می‌دهند.گاه ابعاد این تاثیرگذاری تا آنجا به پیش می‌رود که این دیگر نص نیست که حرف می‌زند؛ بلکه چارچوب‌های فکری پیشینی هستند که به نام نص و در جایگاه استنباط از آن، سخن می‌گویند و اندیشه یا اندیشه‌هایی را القا می‌کنند.