دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام مهدی رضایی از اساتید ادبیات عرب حوزه علمیه خراسان در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب، درباره موضوع «نقش حوزه علمیه در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: با کسب اجازه از محضر حضرت‌عالی و حاضرین در جلسه پیرامون گام دوم انقلاب و الزامات آن، با ملاحظه ظرفیت و شرایط حوزه علمیه کهن خراسان نکاتی خدمتتان معروض می‌دارم البته تیمناً و تبرکاً بنام ثامن الائمه علیه آلاف التحیه والثناء نکات ذکر شده هشت مورد می‌باشد: ۱- شاید به جرأت بتوان گفت در تاریخ تشیع عالِمی نداشته‌ایم که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در خبرها آمده امروز چهارشنبه دوم ماه مبارک رمضان، مدیران، اساتید، فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب دیدار خواهند داشت، دوازده سال از دیدار قبل مجموعه فضلای حوزه‌های علمیه سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب‌ می‌گذرد. آذرماه ۱۳۸۶ مجموعه اساتید و فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه قم و مشهد و اصفهان و… با رهبر معظم انقلاب دیدار مفصلی داشتند که بیش از چهار ساعت به طول انجامید. در آن دیدار هفده نفر از فضلای حوزه‌های سراسر کشور به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند و رهبر معظم انقلاب نیز مطالب مهمی در باب تحول …

حجت‌الاسلام احمد مروارید گفت: مدعیان طب اسلامی بر این باورند اساس اینکه رشته‌ای به نام طب سنتی توسط وزرات بهداشت پایه‌گذاری و اجرا شده است به این هدف است که طب اسلامی را کنار بگذارند؛ درحالی‌که این نوع بینش اشتباه است که انسان تنها خود را حق مطلق ببینند و عملکرد دیگران را توطئه بینگارد. اختصاصی شبکه اجتهاد: در سال‌های گذشته عده‌ای با نام متخصص «طب اسلامی» به درمان مردم پرداخته‌اند و ضمن نفی طب جدید و تمامی دستاوردهای بشری به استناد برخی روایات طبی داروها و شیوه‌های درمانی متفاوتی را به عنوان جایگزین پزشکی مدرن برای مراجعان خود توصیه …

شبکه اجتهاد: این که چگونه ما طلبه را تربیت می‌کنیم؟ اسلام جامع و کلان‌نگر را به او نشان می‌دهیم یا اسلام مثله شده را، مهم‌ترین اولویت در حوزه های علمیه، آموزش و پرداختن به فقه نظام است؛ یعنی فقه را نظام‌مند ببینیم و در آموزش‌های حوزه از مقدمات تا سطوح تا خارج، بحث نظام، مطرح و ارائه شود. تعلیم و تربیت انسان‌ها در دین اسلام، مقوله‌ بسیار مهم و حیاتی است؛ زیرا از جنبه فردی، مقدمه‌ای برای رسیدن به معنویت و خداباوری است و در بُعد اجتماعی، مقدمه تکامل و پیشرفت جامعه و نظام‌سازی محسوب می‌شود؛ مبلغان دین در عصری …

اگر بتوانیم از روایات علت را بیابیم و فرض کنیم علت، رواج تندرستی و حفظ دین و جامعه و مصالحی از این قبیل است، می‌توان این نوع قمار را جایز دانست؛ اما بنابر نظر مرحوم نائینی و خویی که علل احکام برای ما دست‌نیافتنی است و شارع باید به‌صورت صریح و قطعی علت را بیان کند. در غیر این صورت این علت تراشی است و همان قیاس استنباطی است و در فقه ما جایگاهی ندارد. البته مقاصد شریعت می‌تواند دلیلی بر این امر باشد چون مقصد شریعت رشد و تعالی جامعه است و این‌گونه مسابقات می‌تواند از مقاصد شریعت باشد …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌‌الاسلام والمسلمین دکتر رضا حق‌پناه، دارای دکترای علوم قرآنی و حدیث و استادیار این گروه در دانشگاه علوم اسلامی رضوی می‌باشد. ایشان ضمن تدریس در مدارس و مراکز حوزوی و دانشگاهی، به‌صورت اختصاصی، مدرس «درس خارج فقه زنان» در مدرسه اسلام‌شناسی حضرت زهرا‌سلام‌الله‌علیها مشهد می‌باشند. استاد حق‌پناه، ریاست کمیسیون فرهنگ و اخلاق شورای عالی حوزه علمیه خراسان را نیز به‌عهده دارد. از نظر حجت‌الاسلام حق‌پناه، تلاش زنان در جمع بین امر تحصیل و وظیفه خانه‌داری و تربیت فرزند، جهادی مضاعف محسوب می‌شود. او معتقد است حوزه علمیه خواهران به نسبت جمعیت‌شان، خروجی‌های علمی خوب و موثری داشته …

شبکه اجتهاد: وقتی فقه در حکومت جریان پیدا نمی‌کند و مردم اثر آن را ملموس نمی‌بینند، در احکام فردی خود نیز دچار تزلزل می‌شوند و مرجعیت و حوزه جایگاه خود را از دست می‌‌دهد؛ حرکت جدیدی در حوزه علمیه شروع شده و آن بحث جدی کردن مباحث فقه‌های مضاف است که اگر زمینه مناسبی فراهم شود و مراجع معظم نسبت به این مسائل قانع شوند، می‌توان حدس زد که به تدریج حوزه علمیه وارد این فضا می‌شود، به ویژه اگر بخشی از اعاظم حوزه بحث‌های خود را به سمت فقه‌های مضاف ببرند و این‌که حوزه علمیه به صورت سازماندهی شده …

آیا فقیهی پیدا می‌شود که بگوید سیلی که در شهر جاری‌شده، نجس است و تمام زندگی‌ها نجس شده است؟ ما نمی‌توانیم برای مردم یک تکلیف شاقی را پدید بیاوریم و مردم را ملزم کنیم. بله تا جایی که یقین به نجاست دارند، حکم به وجوب تطهیر می‌کنیم ولی سیلی که در جریان است و وارد خانه می‌شود و از خانه بیرون می‌آید و این‌طرف و آن‌طرف می‌رود، نمی‌توان برای مردم تکلیف شاقی پدید آورد که حکم به وجوب طهارت کنیم. اختصاصی شبکه اجتهاد: سیل‌های شدید و بی‌سابقه اخیر کشور، وظایف فراوانی را متوجه قشرهای مختلف جامعه نمود. در این میان، …

شبکه اجتهاد: مردم می‌گویند: حکومت آخوندی؛ اما در حقیقت در این چهل سال، فقه در سیستم نبوده است! جای آخوندها در سیستم تعلیم و تربیت، در سیستم انرژی، در سیستم صنعت کجا است؟ ورود حوزه و روحانیت در این سیستم‌ها کجا است؟‌ نه کارشناس، نه گزارش و نه اصل مراجعه‌اش نیست، فقیه تازه متوجه شده که خودش باید دستی در کارشناسی داشته باشد؛ لازمه‌اش این است که وارد سیستم شود؛ علاوه بر عللی بیرونی که الآن در بستر جمهوری اسلامی آماده شده، یک شرایطی هم درونی است که فقه حداکثری‌ها می‌گویند: نگاه به فقه باید عوض شود؛ چند بستر در …

به نظر می‌رسد که مورد قاعده عدل و انصاف در حوزه دادرسی و مورد دعوا و اختلاف باشد. گرچه در ابواب مختلف نیز این قاعده جاری می‌شود ولی عمدتاً مورد قاعده، طرفینی است نسبت به یک حقی، نزاع می‌کنند. در مورد این سؤال باید گفت آن مالی که پیدا می‌شود چگونه است؟ آیا محل نزاع است یا نه؟ اگر محل نزاع باشد که نسبت به یک وسیله، دو نفر مدعی هستند، در اینجا گاهی خود آن مال، قابلیت تبعض دارد که می‌توان از قاعده عدل و انصاف استفاده کرد؛ اما گاهی این‌طور نیست. در اینجا می‌توان از قواعد دیگری مثل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بیانیه گام دوم نقشه و تصویر روشنی از آینده انقلاب اسلامی مبتنی بر امید واقع بینانه است. مقام معظم رهبری در بیانیه‌ای که مرقوم فرمودند گام دوم انقلاب را مرحله جامعه پردازی و تمدن سازی نام نهادند. واژه‌ی «civilization» به معنای «تمدن» برگرفته از واژه «city» به معنای «مدینه» یا «شهر» است. شاید بر این اساس است که برخی از اندیشمندان تمدن را در سطح خرد مورد توجه قرار داده و آن را به فرهنگ شهرها محدود کرده‌اند. هم ریشه بودن واژه‌ی «تمدن» و «مدینه»، در زبان عربی و واژه‌‌های «civilization» و «city» در زبان لاتین نشانگر …

شبکه اجتهاد: پیش‌نیاز حرکت فقهی گسترده و تمدن ساز، اسلامی‌سازی علوم انسانی و استخراج فلسفه علوم اجتماعی بر پایه اسلام و سپس قاعده‌سازی فقهی، تبویب و ساختارسازی جدید برای فقه متناسب با مقتضیات زمان است. آیت الله عباس کعبی، نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان در گفت‌وگو با خبرنگار شبکه اجتهاد به گستره فقه اسلامی اشاره کرد و گفت: فقه اسلامی بر پایه آموزه‌های اهل بیت(ع) همه ساحت‌های زندگی شرعی و اجتماعی و قلمروهای فرهنگی و اقتصادی، سیاسی، امنیتی، دفاعی، نظامی، فنی، علمی و همه نیازهای بشر را در بر می‌گیرد که در همین زمینه بابی در اصول کافی تحت …

اگر بخواهیم از دید منابع فقهی، مسئله را بررسی کنیم، در گذشته مفهوم دولت به معنای امروزی مطرح نبوده است. هم از حیث مسئولیتهای مختلفی که دولت دارد و هم از حیث اختیارات و هم از حیث خدمات و کارهایی که باید انجام بدهد. آنچه ما در منابع دینی داریم (به غیر از اطلاقات و عمومات ادله ضمان که شامل اشخاص حقوقی مثل دولت هم می‎شود)، عمدتاً در بحث قضا، در مورد خطای حاکم قاضی، برخی روایات مطرح‌شده است که اگر قاضی در تشخیص موضوع یا در حکم یا در تطبیق، خطا کند و از ناحیه خطای او خسارت و …

شبکه اجتهاد: منابع اقتصادی حوزه‌ها به وجوهات محدود شده و سیستم اقتصادی حوزه کفاف توسعه‌های حوزه‌های علمیه و گسترش حجم تصاعدی طلاب که مورد نیاز فرهنگی جامعه هست را نمی‌دهد و یک ریال از عایدات طلاب که به عنوان شهریه به آنها داده می‌شود از منابع دولتی تأمین نمی‌شود؛ منابع دولتی که به صورت محدود متناسب با توان اقتصادی دولت‌ها به حوزه‌های علمیه داده می‌شده عمدتا در تجهیز و تأمین سخت‌افزاری حوزه‌های علمیه بوده که آن هم هیچ‌وقت کفاف نداده و نمی‌دهد؛ بنابراین حجم بسیاری از موقوفات که مخصوص حوزه‌های علمیه است می‌تواند به عنوان یک سیاست در اداره اوقاف …

این شعار، امر مولوی ولی امر و حکم حکومتی است. البته به شکل حکم صادر نشده است و خواستند یک جلوه کلی و فراگیر تحت عنوان شعار سال پیدا کند و الا به نظر من حکم حکومتی است و لذا مطالبه می‌کنند. مخاطب شعار امسال که رونق تولید ملی است، آحاد ملت اعم از تولیدکننده و مصرف‌کننده و مسئولین هستند، لذا هر طیفی از مکلفین یک تکلیف در رابطه با این حکم حکومتی دارند. حکم حکومتی چه حکم اولیه باشد که مرحوم امام می‌فرمودند و چه حکم ثانویه باشد که مشهور می‌گویند، واجب الاطاعه است و دلیل آن‌هم آیه شریفه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج شیخ حسین وحید خراسانی دامت برکاته از بزرگ‌ترین و مشهورترین مراجع معظم تقلید شیعه است که در قم سکونت دارد. ایشان علامه‌ای محقق، فقیهی بزرگ، اصولی سترگ، متکلمی برجسته، مفسری ارجمند، خطیبی زبردست و مدافع معارف قران و عترت است. این مرجع عالیقدر شیعه حدود نیم قرن است در قم به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارد. آیت‌الله وحید خراسانی در حوزه علمیه مشهد و نجف به تحصیل پرداخت. پس از تکمیل تحصیلات معقول و منقول ابتدا سال‌ها در نجف و مشهد به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و سپس در نیم قرن …

کمک‌های دولتی خارج از ضمان پیش‌گفته باید مطابق با قوانین مصوّب و اختیارات مدیران باشد و البته آن‌ها نیز تابعی از مصالح و منافع عمومی هستند که خارج از آن‌ها نمی‌توان کاری کرد و اما کمک‌های مردمی حکم هدایا و صدقات را خواهد داشت و باید دقیقاً بر اساس نیّت و تصمیم آن‌ها عمل شود چه نیتی که بر زبان آورده‌اند و یا قراین قطعی بر آن دلالت می‌کند. البته شایسته است مجریان امور از صاحبان صدقات وکالت تامه بگیرند و به صلاحدید خود عمل کنند. اختصاصی شبکه اجتهاد: سیل‌های شدید و بی‌سابقه اخیر کشور، وظایف فراوانی را متوجه قشرهای …

شبکه اجتهاد: هنر امام خمینی با طرح  نظریه انسان قوسی دو ساحتی در عرصه اندیشه سیاسی؛ ایجاد تعامل منطقی و عقلانی میان دو حوزه ارزش‌های فطری انسان و واقعیت‌های جاری و طبیعی زندگی سیاسی است؛ ایجاد این تعامل که با مکانیزم اجتهاد سیاسی پویا و کلام سیاسی پویا و نیز با استفاده از تجربه علم سیاست ایجاد شده‌، توانسته است میان الزامات زمانه با آرمان‌های دینی و همچنین آرمانگرایی و واقع‌گرایی پیوند عقلانی و منسجم ایجاد کند. این تحقیق با این پرسش اصلی شروع شده است که مبنای انسان‌شناسی سیاسی امام خمینی(ره) بر «چه مفاهیمی» استوار است،  لازمه منطقی آنها  …

به نظر من تصویر قصور و تقصیر در دولت روشن نیست. به نظر من قصور دولت‌ها مثل تقصیر است. لذا به‌راحتی نمی‌توان در رابطه با دولت تقسیم کرد که بخشی قصور است که ضمانتی نیست و بخشی تقصیر است که ضمان دارد. به نظر من این تقسیم‌بندی در حوزه‌های مدیریتی و حکومتی، تفکیک قابل دفاعی نیست و اگر احتیاط نکنیم می‌توان گفت قصور دولت مثل تقصیر است. به‌هرحال دولت‌ها وظایفی دارند و این وظایف وقتی به‌صورت کلی، عملی و انجام نمی‌شود یا کمترین فضا برای سوءبرداشت از این قدرت حکومتی باز می‌شود، شما نمی‌توانید در این موارد تعبیر به قصور …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مدتی است عادت کرده‌ایم با طرح عناوینی که توضیح روشنی هم در مورد ماهیت و کیفیت آن‌ها وجود ندارد، برخی امور را کم‌ارزش و برخی دیگر را ارزشمند نشان دهیم. از جمله‌ی آن‌ها «فقه فردی» یا «فقه جزء نگر» در مقابل «فقه نظام» یا «فقه تمدنی» است. قریب به پنج دهه از طرح موضوع «فقه نظامات» می‌گذرد، اما توجه جدی به آن در حوزه‌های علمی ایران کمتر از دو دهه است که آغاز شده است. البته تا وقتی که منظور از «جدی» این باشد که اهتمام اشخاص و پژوهشگاه‌ها به آن زیاد شده است، نه اینکه الزاما …

به اعتقاد شهید صدر، ولی‌فقیه یعنی مجتهد و مجتهد کسی است که در حدود بشری مسلط بر خواست‌های شرع مقدس است. ولی‌فقیه براساس آن خواست‌های کلی، موظف است که احکام متغیر را صادر کند، اما از جانب خود نمی‌تواند حکمی صادر کند. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد سیدنورالدین اشکوری از نخستین شاگردان و همراهان متفکر شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر که ماه‌های اخیر در شهر قم حضور داشت، شب گذشته در جوار بارگاه ملکوتی حضرت امیرالمؤنین (علیه‌السلام) در پی سکته قلبی، در سنت ۸۱ سالگی درگذشت. به بهانه ارتحال  این یار دیرین شهید صدر، گفتگوی ایشان با محوریت «بررسی آراء و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سخن از عذاب بودن سیل‌های اخیر و همه مصایب طبیعی و ربط دادن ابتلاهای مناطقِ مستضعف و بخش‌های ستم دیده و بینوا به گناه و نسیان حق و یا فراموشی امام زمان و هر نوع تفسیر مشابه، هیچ اساس منطقی وقرآنی وشرعی ندارد. با دقت در اطراف وابعاد این حوادث شاهدی بر عذاب انگاری آن‌ نمی‌توان یافت. در این باره و با توجه به معارف بنیادین دینی و ب ویژه قرآنی هر گونه تصور عذاب بودن آن‌ها محل شک است. اگر سیل‌های اخیر ایران و زلزله‌های سابق و لاحق از مصادیق عذاب الهی بود (به هر دلیل …

شبکه اجتهاد: با وجود نوآوری و تحوّل خواهی در علوم حوزوی در ادوار مختلف، آن چه تراز علوم حوزوی را متناسب با حوزه انقلابی متمایز می‌کند، نوآوری، تحوّل و پاسخگویی نسبت به نیازهای روزآمد انقلاب اسلامی در اداره مطلوب ساحت­‌های مختلف نظام اسلامی و شئون مختلف زندگی فردی، اجتماعی و حکومتی است؛ تحوّل علوم حوزوی در راستای وصول به تراز انقلاب اسلامی در گرو ضوابطی است که تحقّق آن را تضمین کرده و به آن علوم هویّت متمایز می‌بخشد، این تحقیق درصدد است دانش­‌های حوزوی را با عنایت به تراز مطلوب حوزه انقلابی مورد بحث و بررسی قرار دهد. حوزه­‌های …

مردم برای تمام معابد و مساجد و امامزادگان، خودشان خرج می‌کنند و نمی‌توان به مردم گفت پول خود را خرج فلان جا کنید و خرج فلان جا نکنید. مردم خودشان متوجه هستند که روی حساب توسلات و نذورات، هرکجا که صلاح بدانند خرج می‌کنند و لزومی ندارد که ما به مردم بگوییم کجا خرج کنید. مردم بر اساس عقیده‌ای که دارند، خودشان خرج می‌کنند و بهتر آن است که ما دست به عقیده مردم نزنیم. بله اگر ما فرهنگ‌سازی کنیم. مردم بر اساس انتخاب آگاهانه خودشان توجه به‌جایی داشته باشند بهتر است ولی الحمد لله مردم بر اساس حسن عقیده‌ای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: عبارت طب اسلامی چند سالی است که در جامعه ما سینه به سینه منتقل می‌شود و در حال حاضر بسیاری از مردم خود را مقید کردند که در بیماری‌ها به طب اسلامی عمل کنند. خدای متعال در سوره نحل آیه ۸۹ می‌فرماید «وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ»: ما قرآن را بر تو نازل کردیم درحالی که بیان کننده‌‌ی همه چیز است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل این آیه می‌نویسد: اینکه می‌فرماید همه چیز را در قرآن بیان کردیم، منظور هر چیزی است که مربوط به هدایت باشد. در ادامه می‌گوید: این هدایت در …

شبکه اجتهاد: بحث موسیقی ابهاماتی دارد، ابهاماتی از جنبه موضوع شناسی، صدور حکم، تطبیق برای مکلفین، تفکیک نکردن آواز از موسیقی، تفکیک نکردن انواع موسیقی‌های حلال و حرام و این واقعیت است و کاری که ما در موسیقی کرده‌ایم، طرح بیست گانه‌ای است که هدفش پوشش این خلأها و ابهامات است. فقه شیعه با غنای منابع، قابلیت رشد و پویایی و بالندگی بدون وفقه در هر عصر و زمانی را دارد و پویایی و تطور فقه، رابطه عمیقی با شیوه و منهج ارائه مباحث فقهی دارد، به همین دلیل نیز شناخت منهج فقهی هر فقیه و هر دوره فقهی، تأثیر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله عباس کعبی نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان رهبری، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و استاد برجسته حقوق دانشگاه تهران است. وی سال‌ها به تدریس دروس مختلف حوزوی و دانشگاهی مشغول‌ است. در گفت‌وگوی پیش‌رو با ایشان به ارزیابی حوزه علمیه خواهران و مشکلات و دستاوردهای آن پرداخته‌ایم. آیت‌الله کعبی معتقد است تخصصی‌شدن ابواب گوناگون فقهی اقتضا می‌کند که در حوزه مسائل زنان، بانوان مجتهده و فاضلی تربیت شود تا در عرصه راهبری و سیاست‌گذاری در بخش اداره نظام در حوزه مسائل زنان از لحاظ فقهی توانایی داشته و مثمر‌ِثمر باشند. اجتهاد: با توجه به …

شبکه اجتهاد: وضعیّتِ غیر طبیعی سیل سبب شد که گروه‌های مختلف اجتماعی به تکاپو افتاده و سیل‌زده‌ها یاری‌رسانی کنند. در این میان و برای برخی، حضور عمامه‌به‌سرِ طلبه‌ها موضوع گیرایی بود. کانال‌های خبری و نیز شبکه‌های مجازی پر شده است از عکس و فیلم‌هایی که نشان می‌دهد طلبه‌ها بیل بر دوش به کمک نیازمندان شتافته‌اند.  روحانیان و طلبه‌ها از این بابت که کمک‌رسانی‌شان به چشم آمده است، خوش‌حال‌اند. برخی تصاویر نشان می‌دهد که آسیب‌دیدگانِ سیل از آن‌ها سپاس‌گزاری می‌کنند و از ذهنیّت‌های بدی که پیش‌تر نسبت به آنان داشته‌اند پوزش می‌خواهند.  اگر چه من فکر می‌کنم طلبه‌ها و روحانیان بیش …

شبکه اجتهاد: نجف نه قم است و نه تهران اما با این دو نه سرناسازگاری دارد و نه رقابت؛ بلکه هویتی دارد هم‌افزا با این دو. هم از اصول خود سخت پاسداری می‌کند و هم به اصول اینان احترام می‌گذارد و به خوبی آن را می‌شناسد؛ گاهی بهتر از مقیمان قم و تهران. نجف در مبانی فقهی، اصول مدرسه‌داری و آموزشی و چگونگی رابطه با قدرت چیدمان خاص خود را دارد که نه آنچنان است که ایرانیان پی‌می‌گیرند و نه آنگونه است که غرب بر آن نام “سکولار” می‌گذارد. اگر اینگونه نبود باید تمام قد در قدرت شریک می‌شد؛ یا …

اجتهاد: یکی از مسائلی مهمی که در حوزه علمیه طلاب ما با آن مواجه هستند، بی‌مسأله‌گی است؛ یعنی طلبه ما پروژه ذهنی ندارد و ذهن او در یک جا قفل نمی‌شود که اگر در یک عرصه تمحض داشته باشد، در آینده می‌تواند گرهی بگشاید؛ از این‌رو بایستی مناسبات سازمانی در خدمت تولید یک فرهنگی باشد که طلبه‌ها را مسأله‌مند کند که در نظام اسلامی بی‌دغدغه تربیت نشود. حوزه‌ علمیه برآمده از متن فرهنگ دینی جامعه اسلامی و مشتمل بر میراث گرانبهایی از روش‌ها، تجربه‌ها و اندوخته‌های علمی است؛ اما امروزه این نهاد با سابقه، خدوم و مؤثر در سرنوشت امت …