دیدگاه و گزارش

شبکه اجتهاد: شهید شیخ فضل‌الله نوری از علمای مطرح دوران مشروطه بود که دیدگاه‌های وی در امور سیاسی در آن برهه تاریخی در نوع خود بی‌نظیر بود. از منظر شیخ فضل‌الله، نظام سیاسی مطلوب یک نظام قانونی است. او همچنین بر اسلامی بودن مجلس تاکید دارد و معتقد به آزادی در چارچوب موازین اسلامی است. شیخ همچنین به نیابت فقها از جانب امام معصوم (ع) تصریح دارد و استقلال را از جمله ملزومات حکومت‌داری می‌داند. در این نوشتار کوتاه تلاش می‌شود ویژگی‌های نظام سیاسی مردم سالار از دیدگاه شهید شیخ فضل‌الله نوری مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. ۱- التزام …

شبکه اجتهاد: گفتمان اسلامی چه از سوی متفکران و تشکل‌های دینی مستقل و چه از سوی دولت‌های مسلمان طی ۴ دهه گذشته تلاش‌های متنوعی معمول داشته تا در برابر گفتمان جاری پس از تصویب اعلامیه حقوق بشر مصوب سازمان ملل در ۱۹۴۸، سند‌های مشخصی را به عنوان اعلامیه حقوق بشر مورد تائید نگاه اسلامی یا برخاسته از دغدغه‌های جوامع مسلمان معرفی کند. اسناد مزبور بعضاً با رویکرد استناد به منابع قرآنی و روایی و فقهی در قالب مجموعه‌ای از مواد حق محور تهیه شده است مانند اعلامیه‌ای که شورای مسلمانان اروپا تهیه کرده است. اما در مواردی دیگر، بدون استناد …

ما در گزینش نظریه فقهی بعنوان مبنای تقنین باید یک سیاستی داشته باشیم که آن سیاست الان روشن نیست. بر اساس تجاربی که بنده دارم، ما باید دنبال آن دسته از نظریات فقهی برویم که قابلیت اجرایی دارد و یا چالش کمتری به دنبال دارد و خواسته‌های افراد جامعه را بیشتر تأمین می‌کند. ولی در مواردی که ما نظریه فقهیِ متعین و مشخص و غیر اختلافی داریم، نمی‌توانیم این نظرات را نادیده بگیریم. اما در مواردی که نظریه‌های مختلف و فتاوای اختلافی داریم، ظرفیت انعطاف وجود دارد زیرا در نهایت، از هر فتوایی که متابعت کنیم، در نهایت طبق نظریه …

آیت‌الله سیداحمد مددی با بیان اینکه فقه شیعه اساساً «ولایی و استنباطی» است، تصریح کرد: «فقه ولایی» بر خیلی از مسائل اصول اثرگذار است، به ویژه در بحث «تعارض» نبود «اصول فقه ولایی» سبب شده است تا با مشکلات مختلفی روبه‌رو شویم و در نتیجه هنگام روی آوردن به «فقه ولایی» در جمهوری اسلامی، ناچار شدیم نهاد‌هایی مانند مجلس خبرگان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان را تشکیل دهیم تا بتواند «فقه ولایی» را در جامعه اجرا کند. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سیداحمد مددی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، عصر روز گذشته، اول مردادماه، در …

حکومتهای مردم سالار امروز که در آن بیشترین امکان برای مشارکت فعالانه مردم در عرصه سیاسی تسهیل گشته، از حکومت‌های دیگر که کمترین زمینه برای استیفای حقوق سیاسی مردم وجود دارد، مشروعیت بیشتری برخوردارند و هر گونه توافق در زمینه تضمین حقوق سیاسی مردم در خصوص امکان مشارکت بیشتر آنان در فرایندهای تصمیم سازی، برای حاکم علاوه بر الزام قانونی، شرعا الزام آوراست. به گزارش شبکه اجتهاد، کرسی ترویجی «مسئولیت‌های دولت مردم سالار درباره مشارکت سیاسی مردم از منظر قرآن» با ارائه دکتر محمود شفیعی، دانشیار دپارتمان علوم سیاسی دانشگاه مفید و ناقدین جلسه دکتر سید صادق حقیقت استاد و …

شبکه اجتهاد: شورای نگهبان نهادی به‌غایت مهم در کل ساختار نظام جمهوری اسلامی که وظیفه حراست از شرع و قانون را به‌عهده دارد. در آستانه سالروز تأسیس نهاد شورای نگهبان، رهبر انقلاب در احکامی، سه فقیه از میان مجموع ۶ فقیه این شورا را منصوب کردند.آیت‌الله خامنه‌ای در احکام جداگانه‌ای آقایان آیت‌الله یزدی و آیت‌الله آملی‌لاریجانی را با توجه به پایان یافتن دوره عضویت آنان در شورای نگهبان، مجدداً برای یک دوره جدید به‌عنوان عضو فقهای این شورا منصوب کردند. رهبر انقلاب در حکم دیگری، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علیرضا اعرافی را به‌جای مرحوم آیت‌الله مؤمن به عضویت فقهای شورای نگهبان منصوب …

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: جهانی شدن پدیده‌ای است که در حال وقوع و اتفاق است و فقه سیاسی نرم افزار اداره جامعه است. سوال بحث ما این است که آیا فقه سیاسی می‌تواند از جهانی شدن به خوبی بهره‌مند شود یا خیر؟ جهانی شدن به مثابه پدیده‌ای جدید و نزاع گفتمانی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای فقه سیاسی شیعه ایجاد می‌کند؟ به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی با موضوع «فرصت‌هاجهانی شدن به مثابه پدیده‌ای جدید و نزاع گفتمانی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای فقه سیاسی شیعه ایجاد می‌کند؟ و تهدیدهای جهانی شدن نسبت به فقه سیاسی» با ارائه …

رساله سطح چهار طلبه حوزه علمیه خراسان با عنوان «مقایسه‌ی ارزش اثباتی سند رسمی و شهادت شهود از منظر فقه و حقوق معاصر» دفاع شد. به گزارش شبکه اجتهاد، جلسه دفاعیه رساله سطح چهار حجت‌الاسلام سیدعلی صالح، با عنوان «مقایسه‌ی ارزش اثباتی سند رسمی و شهادت شهود از منظر فقه و حقوق معاصر» با حضور حجج اسلام والمسلمین سیدمحسن حسینی فقیه و غلامرضا یزدانی در مقام اساتید داور، برگزار شد. تدوینگر این پژوهش با اشاره به اینکه در حال حاضر سند، یکی از رایج ترین وسیله‌های ارتباطی حقوق مردم در تمام جوامع است، گفت: غالب پرونده‌ها در مراجع قضایی، مشتمل …

حجت‌الاسلام حسین سوزنچی با بیان اینکه طرح بحث حجاب اجباری یک مغالطه است، گفت: عدم رعایت قانون حجاب برای دیگران مزاحمت ایجاد می‌کند. قانون حجاب برای عرصه عمومی است. به گزارش شبکه اجتهاد، بحث حجاب از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی همواره مورد توجه اندیشمندان و علمای کشور بوده است و گفتگوهای بسیاری در مورد الزام به شریعت توسط حکومت و مبنای عقلی و دینی آن صورت گرفته است. در سال‌های اخیر کلیدواژه دیگری به بحث‌های معطوف به حجاب وارد شده است و آن کلیدواژه «حجاب اجباری» است که کارشناسان آن را یک مغالطه می‌دانند. شبهه دیگری که معطوف به مسئله …

شبکه اجتهاد: اخیرا با اجرای یک حکم شلاق در اهواز برای جرم سرقت، بار دیگر توجهات بسیاری از مخاطبان در داخل و خارج کشور به موضوع اجرای مجازتهای بدنی در معرض دید عموم جامعه جلب شد و تحلیل و تفسیرهای مختلفی ارائه گردید.  آنها که صرفا بر اساس موازین بین المللی داوری می‌کنند طبیعتا نگاه منفی را منعکس کردند چرا که در موازین بین المللی، مجازاتهای بدنی از جمله شلاق یا قطع عضو به کلی پذیرفته نیست و رد می‌شود. اما آنها که بر اساس موازین دینی در این مورد تحلیل و تفسیر ارائه می‌کنند برخی کما فی السابق از …

رهبر انقلاب در پیام هشت ماده‌ای انتصاب ریاست جدید قوه‌ی قضاییه، از رئیس جدید این قوه خواستند که گسترش عدل و احیاء حقوق عامه و آزادی‌‌های مشروع را که در شمار اهداف قوه‌ی قضاییه در قانون اساسی است، در رأس برنامه‌های خود قرار دهد. همچنین مردمی بودن و ضدیت با فساد را در برنامه‌‌های تحول قوه‌ی قضاییه بگنجاند و رعایت کند. شبکه اجتهاد: اهمیت آزادی و از جمله آزادی‌‌های مشروع در قانون اساسی به گونه‌ای است که در مقدمه‌ (بخش مربوط به وسائل ارتباط جمعی) آزادی و کرامت ابناء بشر را سرلوحه‌‌‌ی اهداف اصول این قانون دانسته که راه رشد …

عضو هیأت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: بر اساس حقوق اسلامی حتی ترساندن افراد که باعث نقض کرامت انسان‌ها می‌شوند وصف «مجرمانه» دارد.  به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد ارسطا، عضو هیأت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران عنوان کرد: جلد دوم «نظام حقوق بشر اسلامی» کتاب جدیدی است که در حال نگارش آن هستم. این کتاب تقریرات و درس‌هایی است که در حوزه علمیه داشتم و شرح و تفسیری از «اعلامیه حقوق بشر اسلامی» (مصوب سال ۱۳۶۹ شمسی) ارائه می‌دهد. وی با اشاره به اینکه در این اعلامیه دیدگاه‌های کشورهای اسلامی درباره موضوع حقوق بشر ارائه می‌شود، …

حجت‌الاسلام روح‌الله شریعتی گفت: فقها باید در مورد مسائل جدید معیارهای دینی را ارائه کنند و حقوق‌دان‌ها و اقتصاددان‌ها از این معیارها قوانین را ثبت و ضبط کنند و با توجه به این معیارها راهکاری ارائه کنند که منطبق با مبانی دینی هم باشد. باید در کشور قانون حاکم باشد، امکان ندارد در مورد مسائل قانون یک حرف بزند و مرجع تقلید صحبت جدایی کند؛ بنابراین لازم است که معیارهای قانون و فقه به هم نزدیک شوند. به گزارش شبکه اجتهاد، در دنیای امروز مسائلی جدیدی همچون حقوق بشر،‌ آزادی بیان و یا عضویت در سازمان‌های بین‌المللی مطرح هستند که …

کرسی علمی- ترویجی «تبدیل واجب کفایی به واجب حکومتی در ظرف نظام سیاسی» به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هفته گذشته در دفتر قم این پژوهشگاه با ارائه حجت‌الاسلام دکتر سید سجاد ایزدهی برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام ایزدهی گونه‌های متفاوتی از وجوب در فقه شیعه را مطرح کرد و گفت:‌ از گونه‌های مختلف وجوب در فقه شیعه می‌توان به واجب مطلق و مشروط،‌ واجب تعیینی و واجب تخییری،‌ واجب موسع و واجب مضیق،‌ واجب معلق و واجب منجز،‌ واجب نفسی و واجب غیری، واجب شرعی و واجب عقلی و واجب عینی و واجب کفایی اشاره کرد. …

انتشار رای وحدت رویه‌ای از سوی هیات عمومی دیوان عالی کشور در باره دیه زن و مرد در روز‌های اخیر خبرساز شد. به گزارش شبکه اجتهاد، پس از انتشار رأی وحدت رویه شماره ۷۷۷، ۱۳۹۸/۲/۳۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور در رابطه با «پرداخت معادل تفاوت دیه زنان تا سقف دیه مردان» مباحثی در این رابطه مطرح شد و برخی از آن به عنوان برابری دیه زن و مرد یاد کردند در حالی که دیوان عالی کشور صرفاً از قانونی که در سال ۹۲ در این باره تصویب شده رفع ابهام کرده است. با توجه به اینکه به صراحت ماده …

یک سری سازوکارها و ساختارهایی را که قانون اساسی تعریف کرده است؛ مثل سازمان بازرسی کل کشور که بخش نظارت را بر عهده‌ دارد یا دیوان عدالت اداری که هر تصمیمی در دستگاه‌های اداری کشور بر خلاف قانون و قانون اساسی و سیاست‌های قطعی کشور گرفته شود، باید آن‌ها را ملغی کند. این ضمانت‌ها را قانون‌گذار برای ما گذاشته و ما با همین ابزاری که امروز دستگاه قضایی در اختیار دارد، می‌توانیم رویکرد دستگاه قضا را در جهت حفظ حقوق عامه تغییر دهیم. دادستان‌های ما در استان‌ها از مسئولینی هستند که نسبت به حفظ حقوق عامه وظیفه دارند. به گزارش …

کتاب در سه فصل تبیین شده است، رسمیت یافتن ولایت فقیه در قانون اساسی، ماجرای آقای منتظری و انتخاب حضرت آقا در سال ۶۸. اگر بخواهم این الگوی مشترک را برایتان توضیح بدهم، این الگو عبارت است از عالی‌ترین تجلّی مناسبات اسلامیت و جمهوریت در انتخاب ولی فقیه. یعنی در فرآیند انتخاب ولی فقیه  شما عالی‌ترین مناسبات جمهوریت و اسلامیت نظام را می‌بینید. هم اسلامیت در حد اعلایش که در مجتهد جامع الشرایط تجلی می‌یابد، و هم جمهوریت که اراده‌ی مردم هست، از طریق مجلس خبرگان که منتخب مردم هستند، تجلّی پیدا می‌کند. به گزارش شبکه اجتهاد، چندی قبل کتاب …

نخستین «کلینیک حقوق کودک» با حضور معاون وزیر دادگستری و تعدادی از اساتید برجسته حقوقی در دانشگاه مفید قم افتتاح شد. به گزارش شبکه اجتهاد، نخستین کلینیک حقوق کودک در دانشگاه مفید افتتاح شد. در بخشی از این برنامه، محسن برهان مجرد، مدیر کلینیک حقوق دانشگاه مفید گفت: کلینیک حقوق دانشگاه مفید از سال ۸۶ فعالیت خود را آغاز کرده و یکی از موارد دغدغه این کلینیک حقوق کودک بوده است. او افزود: در حوزه حقوق کودک مشاوره رایگان داشته‌ایم و شش دوره مدرسه تخصصی حقوق کودک در کلینیک برگزار شده است. برهان مجرد خاطرنشان کرد: نشست‌‌‌های تخصصی به صورت …

حجت‌الاسلام صرامی پیرامون ظرفیت‌های فقه در تقدم سند رسمی بر سند غیر رسمی در هنگام تعارض گفت: به نظر ما در این مورد سه راه وجود دارد؛ راه اول این است که بگوییم موضوع حجیت بینه با توجه به مانع وجود ندارد. راه دوم بینه اماره است و بر همین اساس، اگر علم و یا اطمینان بر خلافش باشد از حجیت ساقط می‌شود. راه سوم، عدم حجیت بینه در امور مهم است؛ همان طور که برخی از فقها مطرح کرده‌اند حجیت بینه در مواردی که مهم، اساسی و مشکل ساز باشد محل تامل است. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی …

حجت‌الاسلام لک‌زایی با اشاره به تفکیک نظریه رهبری و نظریه دولت گفت: اگر این تفکیک صورت گیرد چند ثمره دارد؛ نخست در تعامل با جامعه شیعی در سطح جهان نگاهمان به رهبری و قدرت سیاسی جامعه شیعی تشکیکی می‌شود. جامعه شیعی می‌تواند جدای از دولت هم رهبری شود. به گزارش شبکه اجتهاد، پنجمین نشست منتخب علوم انسانی اسلامی با حضور جمعی از استادان علوم انسانی اسلامی در حوزه علوم سیاسی اسلامی، پنجشنبه گذشته در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و با هدف تبادل آخرین دستاوردهای علمی در حوزه علوم سیاسی اسلامی برگزار شد. در این نشست که استادانی همچون …

ما فکر نکنیم که  فقیه حاکم در درون حوزه‌ها مشکلی ندارد. حوزه در این سال‌ها به شدت سیاسی شد و نظریه‌های رادیکال نگذاشته تا راهی باز شود که فقهای موجود به فقیه حاکم کمک کنند. یقینا بار سنگینی روی دوش فقیه حاکم است. اگر حوزه‌های علمیه و مراجع و مجتهدین حوزه به فقیه حاکم مساعدت نکنند، او زیر این بار شکسته می‌شود. شبکه اجتهاد: رابطه مراجع تقلید و ولایت فقیه در حکومت اسلامی یکی از مساله‌های چالش‌برانگیز در دوره جمهوری اسلامی بوده است. دکتر عبدالوهاب فراتی پژوهشی در این مورد انجام داده است و در گفتگویی ایده آن را با …

اجرای نیمه‌کاره یک قانون (امر به معروف و نهی از منکر) اثر عکس دارد. باید مساحت اجرای قانون را با توان خود بسنجیم؛ مثلاً قانون بستن کمربند ایمنی طرف شاگرد، جدی گرفته نشد. همچنین با بررسی فقهی، می‌شود اعمال زور توسط افراد در قانون ممنوع گردد که این کار آثار اجتماعی فراوانی خواهد داشت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی رئیس میز «توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی» دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در یکی دیگر از نشست‌های «گفتمان معرفت» مراتب امربه‌معروف و نهی از منکر را در فقه شیعه و اهل سنت بیان کرد. وی در …

منظور من از اجتهاد شورایی این است که جمعی از فقها و مراجع ذی‌صلاح توانمند در حوزه اجتهاد و مجتهد در موضوعاتی که پیامدهای سیاسی و اجتماعی دارند، نه به شکل فردی بلکه با یک گفتگوی اجتهادی و فقهی در حوزه امر سیاسی کنار هم جمع شوند و همه در یک جایگاه حقوقی برابر قرار گیرند و آزادانه از منظر فقهی وارد بحث در حوزه امر سیاسی شوند. خروجی این اجتهاد شورایی اگر اجماعی شد و اتفاق‌نظر واقع شد که چه بهتر، در غیر این صورت رأی اکثریت مجتهدین حاضر در این اجتهاد شورایی مبنای عمل قرار بگیرد و یک …

مبحث فقه و حقوق بشر، اعم از مبحث فقهِ حقوق بشر است. فقهِ حقوق بشر یعنی بحث‌های فقاهتی پیرامون آنچه حقوق بشر شمرده می‌شود گرچه ما اکنون رشته مدون فقهِ حقوق بشر نداریم که تأسیس آن ضروری و بایسته است اما حقوق بشر، زیر مجموعه حقوق است و فلسفه حقوق بشر زیر مجموعه فلسفه حقوق است و مباحث حقوق بشر باید در اینجا مطرح شود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست علمی «فقه و حقوق بشر» از سلسله نشست‌های «گفتمان معرفت» در شب‌های ماه مبارک رمضان، توسط مرکز تحقیقات اسلامی حوزه علمیه مشهد وابسته به آیت‌الله شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی برگزار …

کتاب «درآمدی بر فلسفه سیاسی اسلامی» که توسط حجت‌الاسلام دکتر احمد واعظی، عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم و رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نوشته شده است که با حضور نویسنده کتاب و دکتر سیدصادق حقیقت، عضو هیات علمی دانشگاه مفید، در دانشگاه باقرالعلوم نقد و بررسی شد. به گزارش شبکه اجتهاد، در ابتدای جلسه حجت‌الاسلام دکتر احمد واعظی توضیحاتی درباره مطالعات فلسفه سیاسی اسلامی ارائه داد و گفت: مطالعات سیاسی اسلامی در سه حوزه قابل بررسی و تأمل است: حوزه فلسفه اسلامی، حوزه علوم سیاسی و حوزه فقه سیاسی. ممکن است در فضای غیرمطالعات سیاسی به فقه سیاسی، …

رییس قوه قضاییه به معاونت حقوقی قوه قضاییه مأموریت داد که لایحه جامع حقوق شهروندی را با بهره مندی از تجربیات گذشته و در نظر گرفتن مفاهیم و مصادیق جدید تهیه کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی در نخستین جلسه هیئت مرکزی نظارت بر حفظ حقوق شهروندی در دوره جدید ریاست قوه قضاییه با بیان اینکه تضمین آزادیهای مشروع مردم از افتخارات بزرگ نظام جمهوری اسلامی است، تصریح کرد: آزادی، موهبتی است که خداوند به همه انسانها عطا کرده و جمهوری اسلامی نیز در کنار استقلال و ماهیت اسلامی خود که متکی به آرای عمومی است، …

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده با اشاره به تفاوت احکام در نگاه سنتی یا نگاه حکومتی به فقه، گفت: به عنوان مثال در ورزش قهرمانی بانوان دو نظر وجود دارد. از نگاه فقه سنتی اگر این ورزش مصداق قمار نباشد یا موجب بی حجابی، تبرج، ارتباط بانامحرم نباشد اشکال ندارد اما فقیه حکومتی زوایای دیگری که فقه فردی به آن توجه ندارد را نیز در نظر می‌گیرد؛ یعنی به الزامات زمانی، آثار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جلوههای بین المللی مسأله نیز توجه کرده و در نهایت نظر خود را اعلام می‌کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا رئیس …

در نشست علمی «بررسی حقوق شهروندی» مطرح شد که عدم ضمانت اجرا نقطه ضعف منشور حقوق شهروندی است. به گزارش شبکه اجتهاد، اولین نشست علمی بررسی حقوق شهروندی شامگاه شنبه با حضور اساتید و دانشجویان دانشگاه گنبدکاووس در محل این دانشگاه برگزار و سه مبحث «اسلام و حقوق شهروندی»، «زن و حقوق شهروندی» و «دادرسی و حقوق شهروندی» مورد بحث و بررسی قرار گرفت. عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس در این نشست، عدم ضمانت اجرایی و عدم پیش‌بینی نهاد ناظر و رسیدگی کننده بر حسن اجرای مفاد را از مهم‌ترین ایرادات وارد بر منشور حقوق شهروندی عنوان کرد. حمید میری: …

اگر قرار باشد حکومت داری اسلامی داشته باشیم و فقه به متن زندگی سیاسی و اجتماعی ورود پیدا کند لازمه اش این است که یک اجتهاد شورایی در حکومت شکل بگیرد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر منصور میراحمدی رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت‌وگو با عصراندیشه در بخشی از گفتگوی خود به موضوع اجتهاد شورایی پرداخت و اظهار کرد: منظور من از اجتهاد شورایی این است که جمعی از فقها و مراجع ذی‌صلاح توانمند در حوزه اجتهاد و مجتهد در موضوعاتی که پیامدهای سیاسی و اجتماعی دارند، نه به شکل فردی بلکه با …

اگر بخواهیم از دید منابع فقهی، مسئله را بررسی کنیم، در گذشته مفهوم دولت به معنای امروزی مطرح نبوده است. هم از حیث مسئولیتهای مختلفی که دولت دارد و هم از حیث اختیارات و هم از حیث خدمات و کارهایی که باید انجام بدهد. آنچه ما در منابع دینی داریم (به غیر از اطلاقات و عمومات ادله ضمان که شامل اشخاص حقوقی مثل دولت هم می‎شود)، عمدتاً در بحث قضا، در مورد خطای حاکم قاضی، برخی روایات مطرح‌شده است که اگر قاضی در تشخیص موضوع یا در حکم یا در تطبیق، خطا کند و از ناحیه خطای او خسارت و …