یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از پدیده‌های شومی که همواره در میان انسان‌ها بوده و اقسام متفاوتی دارد، قتل است. جوامع بشری، برای مقابله با قتل، راه‌های مختلفی در نظر گرفته‌اند. در آیین اسلام حکم تشریع حکم قصاص و پرداخت دیه یکی از این راهکارها است. در روایات متعددی تصریح شده خون مسلمان هدر نمی‌رود[۱]، و در قتل عمد باید قاتل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: امام زادگان در بلاد اسلامی مانند درهایی هستند که نه تنها در آن شهر می‌درخشند بلکه سبب درخشش آن شهر نیز می‌شوند. برخی از این امام زادگان سند قطعی دارند؛ اما اثبات سندیت برخی از آنها دشوار است. جناب عبدالعظیم حسنی از امام زادگانی است که سندیت آن نیاز به بحث ندارد. آنچه سبب شده است نه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش سخنانی از استاد محترم جناب آقای محمد جواد فاضل دال بر «عدم امکان اجتهاد در حجاب» در سایت اجتهاد منعکس شد (اینجا). متعاقب آن، نقدی بر سخن ایشان مطرح گشت (اینجا). در پاسخ به این نقد اولیه، عزیز دانشمندی، ایراداتی را بیان داشتند (اینجا). روی نوشتۀ حاضر به این ایرادات است. ۱- نقد اولیه دارای …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید عزالدین حسینی زنجانی ازشخصیت‌های کم نظیر تاریخ معاصر تشیع است که تربیت و ظهور این رجال دینی در یک مکتب فکری و عقیدتی، نیاز به صرف زمان زیاد و سرمایه‌های انسانی و هزینه‌های اقتصادی فراوانی دارد تا مصداق برجسته‌ای از این میان ظهور پیدا کند. واکاوی این مصداق برجسته و منحصر به فرد حوزه علمیه مشهد، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی قبل یادداشتی با عنوان «نقدی بر سخنان استاد فاضل لنکرانی پیرامون اجتهاد در ضروریات دین» منتشر شد که به سبب خروج از موازین بحث علمی و گرایشِ آشکار و پیشداورانه به یک تفکر خاص، علی‌رغم کوتاه بودنش، مغالطات متعدد و خطاهای فاحشی در آن به چشم می‌خورد. این نوشتار با اشاره به چند نقطه اساسی از …

شبکه اجتهاد: درباره تفاوت‌های میان اصولیان و اخباریان امامیه به ویژه از زمان شدت یافتن اختلافات بین این دو دسته در پایان قرن دوازدهم و ابتدای قرن سیزدهم قمری آثار فراوانی نوشته شده که بخشی از آنها نیز در مقام پاسخ به ادعای طرف مقابل به رشته تحریر درآمده‌اند. با ظهور میرزا محمد اخباری، به دلیل شخصیت جنجال‌برانگیز او و …

شبکه اجتهاد: همزمان با سالروز تخریب مزار ائمه بقیع (ع) در مدینه منوره در سال ۱۳۴۴ هجری قمری، یاد و سخن از این هجمه کور وهابیت در محافل شیعی تازه می‌شود و مجالس عزاء برای احیاء اهمیت این واقعه در گوشه و کنار برگزار می‌گردد. در سال‌های گذشته برخی صاحبنظران و دلسوزان پیشنهاداتی برای جلب توجه جهان اسلام و حتی …

شبکه اجتهاد: یکی از مهم ترین پیامد‌های تسلط شاه عبدالعزیز بر حجاز اجازه او به پیروانش برای تخریب آثار اسلامی این سرزمین بود که دومظهر بزرگ این تخریب گری، از بین بردن گورستان معلی درمکه مکرمه وبقیع در مدینه منوره بود…البته بقیع از اهمیت بیشتری برخوردار بود چرا که مدفن چند هزارتن از صحابیان وتابعان بود. بقیع زمینی کشاورزی با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: انصاف این است که اختلاف در حلول ماه مبارک رمضان یا شوال در یک کشور مانند ایران، به‌هیچ‌وجه خوشایند نیست و موجب تحیر مردم متدین و تضعیف فقه و مرجعیت و بلکه گاهی سبب بی‌اعتقادی به مذهب می‌شود. خدا می‌داند سالی که در ابتدا و انتهای ماه رمضان اختلافی نباشد چقدر متدینان خوشحالند، و سالی که اختلاف …

شبکه اجتهاد: بسیاری از فقها و محدثان شیعه، بیان کرده‌اند که روزه گرفتن در سه روز ابتدایی ماه شوال هیچ فضیلتی ندارد و اولی این است که ترک شود. در روایتی منسوب به رسول الله (ص) چنین آمده است که «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ ثم صَامَ سِتَّهً أیام مِنْ شَوَّالٍ فَکَأَنَّمَا صَامَ السنهَ» (۱) یعنی هر کسی که ماه رمضان را …

شبکه اجتهاد: بحث رؤیت هلال و اعلام عید فطر از سوی مراجع عظام مبتنی بر مبانی مختلفی است و منشا اختلاف در تفاوت مبنایی در حقیقت رؤیت است و اینکه مقصود از رویت، رویت مسلح یا غیرمسلح و نیز تمایز در وحدت یا اختلاف افق است. هفت دیدگاه نزد فقهای عظام شیعه در مسأله رویت مطرح شده است: ۱. لزوم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۱. اگر نخواهیم کورکورانه سنت فلسفه پراگماتیستی امثال ریچارد رورتی در «فلسفه و آیینه طبیعت»ِ او و دور انداختن «نظریه نظاره گرایانه دانش»(spectator theory of knowledge) که صرفاً درصدد بازنمایی ذات یک جهان بیرونی است، برای فقاهت اسلامی و رویکردهای نو پای آن رقم بخورد، چاره‌‌ای نداریم جز اینکه مسیر تحول و ساختارهای حرکت از فقه فردی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در گزارشی از قول استاد محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) آمده بود که ایشان گفته‌اند: شاید برخی فکر کنند حجاب بر اثر اجتهادهای پیچیده فقهی به وجود آمده است و در زمان ما قابلیت اجتهاد جدید دارد ولی هرگز اینگونه نیست. یکی از امور مسلم در اجتهاد این است که اجتهاد در ضروریات دین …

شبکه اجتهاد: حلول ماه‌هاى قمرى با رؤیت هلال ثابت مى‌شود. از صدر اسلام تا سده اخیر، رؤیت هلال به‌طور طبیعى و بدون استفاده از ابزارهایى مانند دوربین و تلسکوپ صورت مى‌گرفت؛ اما در سده اخیر براى رؤیت از ابزار هم استفاده مى‌شود. اکنون این سؤال پیش مى‌آید که اگر هلال فقط با ابزار رؤیت شد و بدون آن به هیچ‌وجه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اگر جهان اسلام بخواهد برای آینده خود تصویری روشن و جذاب از تمدن اسلامی شامل مجموعه‌ای از کشورهای اسلامی و ملل مسلمان ترسیم کند که در تراز شایسته فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در کنار یکدیگر، و با تعامل و گفتگو و همزیستی همدلانه زندگی می‌کنند، قطعاً چنین آینده‌ای فقط و فقط با نبودن اسرائیل ممکن خواهد بود. …

شبکه اجتهاد: علامه فضل‌الله میراث علمی بزرگ و پایگاه مردمی گسترده‌ای به‌جا گذاشت؛ به‌ویژه در محافل نخبگانی، ایشان چند دهه نقش پدر معنوی را برای بسیاری از این گروه‌ها ایفا می‌کردند. به همین خاطر، برخی معتقدند طرح ایشان ادامه خواهد یافت و دیر یا زود، خودش را در قالب شخصیت‌های جدیدی آشکار خواهد کرد. هرچند با وجود خصلت سازمانی که …

شبکه اجتهاد: چند سالی است که تعیین زمان اذان صبح بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. طبیعتاً با توجه به شرایط کنونی زندگی و بزرگ شدن شهرها، افزایش آلودگی‌‌های جوی و غبار و همچنین آلودگی‌‌های نوری این امکان وجود ندارد که هر مکلفی هر روز صبح به رصد فجر صادق بپردازد و سپس نماز خود را اقامه کند. …

شبکه اجتهاد: شهادت امیرمومنان، حضرت علی علیه‌السلام، از دردناک‌ترین فجایعی است که در تاریخ بشر اتفاق افتاده است. او نه تنها برای شیعیان و مسلمانان، که برای تمام دل‌های حق‌طلب، عدالت‌خواه و جویای فضایل اخلاقی، اسطوره‌ای دوست‌داشتنی بوده و هست. برای همین است که همه جان‌های پاک، شیفته و سوگوار شهادت مظلومانه اوست و هنوز هم این پرسش در برابر …

شبکه اجتهاد: ابن ابی الدنیا (م ۲۸۱) محدث و مورخ برجسته‌ای است که کتابی مستقل در باره تاریخ شهادت امام علی علیه‌السلام نوشت و این کهن‌ترین کتابی است که در این موضوع به دست ما رسیده است. وقتی از کتاب مستقل سخن می‌‌‌گوییم، یعنی کتابی که از آغاز تا انتهای آن در باره یک موضوع و در اینجا در باره …

شبکه اجتهاد: قرآن کریم همان‌گونه که به حقوق و احکام تکلیفی انسان می‌پردازد، بسیاری از مطالب مربوط به زندگی اجتماعی بشر را بیان کرده است. این بُعد از قرآن از دیرباز مورد توجّه مفسّران بوده است و به تفسیر آیات مربوط به آن می‌پرداختند. توجّه به نیازهای انسان معاصر و منطبق نمودن مفاهیم قرآنی با مسائل اجتماعی، کشف و استنباط …

شبکه اجتهاد: جریانی اخیراً در لباس روحانیت و فعال در عرصۀ شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، ایدۀ حکومت دینی منهای روحانیت را طرح‌ می‌کند. البته حرف‌هایی که در این باره نوشته شده غالبا در قالب یاد داشت‌های تلگرامی و توییتری است با طعم سیاسی است! در نتیجه سخنی علمی و با استدلال و برهان نیست که به آن پاسخی داده …

شبکه اجتهاد: یکی از پرسش‏‌هایی که پیرامون و در پرتو رویکرد حکومتی به فقه (فقه حکومتی) مطرح شده این است که: آیا فقه حکومتی مستلزم حضور بیشتر روحانیون در مناصب اجرایی کشور (مانند ریاست جمهوری، نمایندگی مجلس، وزارت و …) است! یادداشت حاضر، با خدشه در این انگاره، معتقد است، حضور روحانیون در مناصب، نه تنها راه کار حل معضل …

شبکه اجتهاد: علی(ع) خطاب به مالک اشتر: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الطَّبَقَهِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِینَ لَا حِیلَهَ لَهُمْ(۱) فقدان هر یک از نیازهای ضروری مثل خوراک، پوشاک، مسکن مناسب و داروی لازم در هر خانواری، مصداق فقر مطلق است. الحمدلله ریشه‌کن‌نمودن فقر مطلق، به عنوان اولویت‌ و فوریت‌ در دستورکار رئیس جمهور محترم قرار دارد؛ بنابراین انتظار بر آن بود که …

شبکه اجتهاد: یکی اختلاف نظرهای رایج میان فرق اسلامی، این است که برخی قائل به استفاده از شمشیر برای اصلاح جامعه هستند و شورش بر حکومت‌های فاسد را مجاز‌ می‌شمرند، شماری دیگر مخالف آن هستند. انقلابیون در میان فرقه‌های مختلف، اغلب از دسته اولند. در میان شیعه، گروه زیدیه قائل به خروج با شمشیر است، اما امامیه، از آغاز به …

شبکه اجتهاد: به‌نظر می‌رسد قاطبه روحانیون، متدینین و مخالفین و معاندینِ روحانیت، درباره روحانیت، به یک باور مشترک در طیف‌های گوناگون رسیده‌اند و آن‌هم «کاهش منزلت اجتماعی روحانیون» است. در این مرقومه، تلاش دارم تا نگاهی به نسبت بین این «روایت» و «سنجش‌ها»ی مستند آن، بیافکنم. سنجش‌ها، حتی از نوع علمیِ آن، در چند نقطه می‌توانند دارای سوگیری باشند: «نظریه …

شبکه اجتهاد: اصلاً فقه، همان که شما می‌گویید! گرایش سلطه‌گر نسبت به زن! زن گریز یا حتی زن ستیز! گریز از سوژگی و هیاهو و تشویق‌های زنانه تا همه آنچه شمرده‌اید! بحثش بماند برای بعد. به تصریح‌تان از ورزشگاه تا اقتصاد و فرهنگ و سیاست هم زیر چتر این فقه است که خسارت همه را برای او فاکتور کرده‌اید! و …

شبکه اجتهاد: خبر شهادت و مضروب شدن سه تن از فاضلان حوزه آن هم با زبان روزه و در حرم نورانی رضوی (ع) موجی از تأثر و تالم را در میان دبن داران برانگیخت. صحنه در خون غلتیدن شهیدی در صحن رضوی و زخمی شدن دو عزیز دیگر دل هر انسان آزاده‌ای را متاثر می‌سازد تا چه رسد به دل …

شبکه اجتهاد: بی‌تردید از آغازین روز‌های پیروزی انقلاب ‌اسلامی، مواجهه نرم و سخت با روحانیت، به عنوان مؤثر‌ترین نیرو در این حرکت عظیم و تاریخی، مطمح نظر دشمنان و بدخواهان بوده است. این حرکت در دهه نخست استقرار نظام، عمدتاً از طریق گروهک‌های رانده شده از سوی مردم و به صورت حذف فیزیکی نمایان شد و بسا چهره‌های نمادین علم …

شبکه اجتهاد: میزان استفاده از کلمه «اجماع» و ترکیب‌های دیگر آن، در کتب فقهی و اصولی فراوان است. دسته‌بندی این حجم که بالاتر از صدهزار استعمال را شامل می‌‌شود، کار یک گروه تحقیقاتی است. اما این مسیر صعب، سبب‌‌‌ نمی‌شود که مسئله اجماع مورد پژوهش و کاوش قرار نگیرد. در یک کار پژوهشی پیرامون «اجماع مدرکی» به بررسی اجماعات مورد …

شبکه اجتهاد: عصر صفوی، عصر هم‌نشینی و تعامل عالمان محدّث و اخبارگرا و نیز اصولیان با سیاست‌مداران است. ما نمی‌توانیم به کنش‌های فقه‌الحدیثی و عملی دانشمندان روایت‌دان بی‌اعتنا باشیم. گرچه ممکن است برداشت‌ها و رفتارهای سیاسی یک عالم از تراث حدیثی متفاوت از عالمی دیگر باشد، اما وقتی در دو سوی این جدال نامدارانی ایستاده باشند، با اختلافی وجیه و …