یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: بهمن ۱۳۵۷، فصلی نو را برای حوزه علمیه ایران رقم زد. این حوزه که در شکل‌گیری حکومت اسلامی نقشی اساسی داشته است، همواره سعی بر این دارد که ولایت خویش را بر این فرزندِ پرحاشیه حفظ کند. او نمی­تواند نسبت به مولودِ دیرهنگام خویش بی‌تفاوت باشد و این امری طبیعی است. حکومتی اسلامی که شاید آرزوی بسیاری …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حوزه انقلابی، اصطلاح جدیدی است که چند از بیشتر از ورود آن به ادبیات حوزوی ایران نمی‌گذرد. بر همین اساس و به جهت روشن نبودنِ دقیق زوایای مختلف آن، تعاریف و بایسته‌های مختلفی برای آن بیان شده است. به نظر من اما، حوزه انقلابی، حوزه‌ای است که ۳۰ شاخصه زیر را داشته باشد: ۱- شرط تدریس در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مقارن با ورود به چهل و یکمین سال پیروزی انقلاب اسلامی، سی و هفت نفر از پژوهشگران حوزه تمدن نوین اسلامی با رهبر معظم انقلاب دیدار کردند. متن زیر چکیده سخنان ارائه شده در این جلسه با موضوع « فقه تمدنی، چیستی و چگونگی» است که مورد توجه و عنایت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای قرار گرفت. فقه تمدنی، …

انتظار این که در این نشست‌ها مخالفان انگاره تمدن نوین اسلامی هم حضور یابند، سنجیده نیست ولی تأکید رهبر معظم انقلاب بر تعامل با فضای نخبگانی به منظور شناساندن درک درست از تمدن نوین اسلامی این پیام را داشت که نباید همه اندیشه‌های موجود در باره تمدن نوین اسلامی را تا بدین پایه همسو انگاشت و نشاید که با دگراندیشان …

اگر طرح دیدگاه‌های تمدنی مقام معظم رهبری در اواخر دهه هفتاد را نقطه شکل گیری «مطالعات نظری تمدن نوین اسلامی» در مراکز علمی کشور بدانیم، اکنون پس از دو دهه، بیانات و دیدگاه‌های اخیر ایشان به نقطه آغاز «مطالعات انضمامی تمدن نوین اسلامی» باید تبدیل شود. چرا که اگر نتوانیم میان عرصه نظر و صحنه عمل پل برقرار کنیم، آنگاه …

هرچند محتوای ارائه اساتید خوب و قابل قبول بود، ولی دارای یک ضعف بزرگ بود و آن عدم توجه به مراحل پنجگانه تمدن‌سازی در اندیشه رهبر معظم انقلاب بود. برعکس، حضرت آقا هر مسئله‌ای که توسط اساتید طرح شده بود را در قالب این مراحل پنج گانه صورت‌بندی می‌کردند و مرحله دولت‌سازی و مرحله جامعه‌سازی را تأمین کننده این دغدغه‌ها …

رهبری فرمودند: وقتی ما می‌گوییم انقلاب اسلامی هدفش تمدن نوین اسلامی است، یعنی نباید آن‌را به یک پدیده سیاسی تقلیل دهیم. انقلاب اسلامی سعی کرد حیات و زندگی را عوض کند. ما نخواستیم فقط یک جامعه انقلابی درست کنیم، بلکه می‌خواستیم یک پدیده‌ای ایجاد شود که دنیا را فرا بگیرد که البته شرط‌ش تشکیل دولت اسلامی و جامعه اسلامی است. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حکم قضائی رهبر فعلی جریان موسوم به طب اسلامی، یکی از جنجال برانگیزترین اقدامات قضایی در این اواخر بود. از آنجا که نهادهای علمی مختلف ما عادت ندارند پیش از تولید چالش در یک موضوع، به نقد و نظر پیرامون آن بپردازند، چالش یادشده شروعی بود برای چند بحث کلامی که مدت­ها بود جریان نداشت. نشستن پای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سیره و روش بزرگان حوزه کاربرد محتاطانه و دقیق القاب بوده است. فقیهی ملقب به «خاتم الفقهاء و المجتهدین» چون شیخ انصاری در به کاربردن القاب قیراطی عمل می‌کند به طوری که از صاحب جواهر به «بعض المعاصرین» (مکاسب ج۳ ص۲۵) یاد می‌کند و در تمام کتاب گرانسنگ مکاسب، لقب«استاذ» را تنها به شریف‌العلماء (مکاسب ج۳ ص۴۰۷) …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سال ۱۳۰۹ هجری قمری در چنین ایامی در پی فتوای تاریخی میرزای بزرگ شیرازی، قرارداد تنباکو لغو گردید. نهضت تنباکو نمونه‌ای موفقیت‌آمیز از نقش ویژه مرجعیت در رهبری امت اسلام در ایستگاه‌های مهم و سرنوشت ساز است. پس‌ازاین جنبش بود که زعما و مراجع شیعه به نقش و تأثیر فتوا در حل بحران‌ها و بن‌بست‌هایی که جامعه …

شبکه اجتهاد: پس سخنان استاد ابوالقاسم علیدوست در نشست علمی «جُستاری در روایات طبی در پرتو ملاحظات فقهی ــ اصولی» که در دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد، حجت‌الاسلام امیری، مدیر موسسه «فقه الطب» در یادداشتی به نظرات استاد علیدوست واکنش تندی نشان داد. اینک حجت‌الاسلام محمد عشایری منفرد در یادداشتی نظرات استاد خود را تقریر کرده و به‌نوعی پاسخی به …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمد سروش محلاتی یادداشتی با عنوان «اشتباهات ما در حجاب» نگاشته است که نظرات او نیازمند بررسی جدی است. ابتدا خلاصه مطالب مورد ادعا را نقل کرده سپس آن را بررسی می‌کنیم. * مقاله می‌گوید: چون چارچوب حجاب توسط علما به‌درستی تبیین نشده است، لذا در وقوع نابسامانی بی‌تأثیر نیستند؛ زیرا حجاب از ابعاد شرعی بزرگ‌تر معرفی شده است. تقریبا …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سیستم یا شبکه، مجموعه‌ای از عناصر است که با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و برای تحقق یک هدف در تلاش‌اند. در هر شبکه، تغییر هر جزء بر دیگر اجزاء و بر کل تاثیر دارد و هیچ یک از عناصر، اثری مستقل و جدا از مجموعه نمی‌گذارند و نمی‌پذیرند. مولفه‌ها یا پارامترهای اصلی سیستم یا شبکه عبارتند از: …

شبکه اجتهاد: اصطلاح «منطقه الفراغ» مفهومی است که مرحوم شهید سید محمدباقر صدر بخش آخر کتاب اقتصادنا به کار برد. برای این اصطلاح سابقه‌ای پیش از آن نیافتم. آیا شهید صدر با ابتکار خود مفهوم‌سازی کرده و یا از جایی اقتباس کرده است؟ نمی‌دانیم. احتمال این را دارد که این مفهوم با اصطلاح “مالانص فیه” یعنی جایی که نصی برای …

واکنش‌ها به خبر، متفاوت بود؛ برای برخی، مایه مسرت بود اما برخی دیگر، سوگوار شدند. اصل خبر این بود: «پدر طب اسلامی، دستگیر شد». اختصاصی شبکه اجتهاد: طب اسلامی موافقان و مخالفان فراوانی دارد. موافقان آن، همچون «پدر» مذکور، طب جدید را مایه هلاکت مردم معرفی کرده و حامیان آن را خائنانی می‌دانند که دانسته یا ندانسته، مردم را به کام …

چرا باید فکر کنیم در حوزه علمیه قم اصالت اجتهادی کمتر است و فضای آن بیشتر سیاسی و سطحی و اجتماعی است؟ این حرف نه دقیق است و نه حکیمانه. شرایط پیچیده جهانی علیه بحرین، عراق و تمام جهان اسلام اقتضا دارد از این ادبیات پرهیز کنیم و به نگرش همگرایانه روی آوریم و از مقایسه‌‌ها و مفاضله‌‌ها بپرهیزیم. قم …

شبکه اجتهاد: درباره تقیه و ابعاد آن هنوز تحقیق جامعی صورت نگرفته است منتهی یک نکته معمولاً در این زمینه مورد غفلت قرار می‌‌گیرد و آن اینکه می‌‌بایست برای درک ابعاد تقیه در فقه شیعی در سده‌های دوم و سوم یعنی تا قبل از سال ۲۶۰ ق و آغاز دوران غیبت به مناسبات فقهای سنی و دولت و به‌ویژه سهم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید محمدباقر حجت از شاگردان برجسته و قدیمی آیت‌الله سید محمدهادی میلانی و از مجتهدان با تقوا مقیم مشهد بود. ایشان در سال ۱۳۳۷ هـ.ق معادل ۱۲۹۸ هـ ش در کربلا و در خاندان علم و اجتهاد و تقوا متولد شد. خاندان علمی آیت‌الله حجت پدر آیت‌الله حجت از علما و فقها مقیم کربلا و عموی …

شاید وقتی هانری کربن به شاگرد ایرانی­اش پیشنهاد داد برای ادامه تحصیل به فرانسه بیاید، تصور نمی­‌کرد که روزی نگاه شیعه شناسان دنیا به وی معطوف شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: کتر محمدعلی امیرمعزی، استاد مدرسه مطالعات عالی دانشگاه سوربن است. وی که صاحب معتبرترین کرسی شیعه‌­شناسی غرب است، شخصیتی کم نظیر را برای خویش رقم زده است. او در سوربن، …

شبکه اجتهاد: دوری زمانی یک واقعه یکی از عناصری است که در اطمینان و عدم اطمینان به صدور آن مؤثرند. اما عناصر دیگری چون «اهمیت حادثه» در کارند. اهمیت حادثه موجب می‌شود تا اهتمام به نقل آن افزایش یابد. در زمان وقوع انقلاب مشروطه شاید صدها حادثه‌ی دیگر نیز رخ داده باشد، ولی اکنون بسیاری از آن حوادث به دست …

اختصاصی شبکه اجتهاد: «اضواء علی علمی الدرایه و الرجال» پرتوها، نگاه‌ها و روشنگری‌هایی درباره‌ی دانش درایه و رجال، به قلم سیّد ‌هاشم ‌هاشمی از فضلای ارجمند عراقی مقیم قم است؛ کتابی تخصصی و قابل توجّه که در دوازده فصل به نگارش درآمده است. در این زمینه کتاب بسیار نوشته شده است؛ یعنی بحث‌های آکادمیک و بحث‌های تأمّل برانگیزانه، بحث‌های پسینی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: قدسی کردن افراد و نهادها، شمشیری دو لبه است؛ از یک سو، این امر موجب اقبال مردم و متدیّنانِ به امر قدسی، به سوی آن فرد و نهاد گردیده و ضمانت عمل به دستورات صادره از آن فرد یا نهاد را افزایش می‌دهد و از سویی دیگر، موجب می‌شود خطاهای احتمالی آن فرد یا نهاد، دامن امر …

متأسفانه بعد از گذشت پنج سال از قوانین حدود و قصاص و دیات موضوع ماده ۲۱۶ ق.م.ا. مصوب ۱۳۹۲ و ماده ۵۴۹ ق.آ.د.ک. مصوب ۱۳۹۲ هنوز آیین‌نامه اجرایی آن تهیه و ابلاغ نشده است؛ حال سؤال این است که بر اساس کدام قانون و دستورالعمل احکام حدود و قصاص اجراء‌ می‌شود؟ اگر در اجرای حدود و قصاص مجری دچار اشتباه …

شبکه اجتهاد: این روزها دو خبر از مسئولان قوه قضائیه که هر دو روحانی نیز هستند، منتشر شده است. نخستین آن از قول حجت‌الاسلام مظفری، رئیس دادگستری خراسان رضوی است که فرموده‌اند: «ما به نمایندگی از ‌‌امام زمان و به نمایندگی از ‌‌خدا در امور مردم دخالت می‌کنیم. اگر فردی در زمان طاغوت در زندان بود، حبسش از مجازات اخروی …

قانون پایه اقدامات مجریان در هر نظام سیاسی و مقدم بر اجراست و شأن قانون‌گذاری ارتباط محکمی با رهبری دارد، لذا در نظام‌های سیاسی به نوع تعامل رهبری با قانون‌گذاری اهمیت زیادی داده می‌شود، یکی از مباحث مهم چگونگی رابطه رهبری با قانون است. اختصاصی شبکه اجتهاد: با توجه به این که نظام سیاسی تأثیر مهمی در سرنوشت شهروندان دارد …

برای ایجاد ارتباط سالم، باید دیگران را همان‌گونه که هستند بپذیریم و نباید این ذهنیت برای ما به وجود بیاید که آنها را تغییر دهیم. اصلاً در مفهوم ارتباط، به رسمیت شناختن اختلاف‌ها و تفاوت‌ها هم نهفته است؛ اما این ذهنیت در قم وجود ندارد! در قم ارتباط برقرار می‌کنیم تا تغییر سیاسی یا مذهبی ایجاد کنیم و با این …

شبکه اجتهاد: قلمرو مطالعات ادیان از دو گونه الگو برای رابطه و تعامل میان دین‌ها و مذهب‌ها سخن گفته می‌شود: گفتگوی بین ادیان و گفتگوی درون دینی. در اصطلاح انگلیسی به ترتیب: Inter-religious dialogue / intra-religious dialogue نام گرفته است. نظریه پردازان و متخصصان این قلمرو در سطوح آکادمیک و فعالیت‌های عام‌تر، سخن‌ها و تحلیل‌ها دارند. در ایران مثل خیلی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شکنجه بی‌رحمانه و غیر انسانی ارسلان میرزای قوانلوی قاجار توسط یاور شریفی همه را آزرده خاطر کرد حتی آنهایی که دل خوشی از قجر و قجری‌ها نداشتند و از طرفی هر چند برخی به ارسلان میرزا حق‌ می‌دادند با شکنجه و داغ و درفش از گودرزِ قاتل و مجرم اعتراف بگیرد اما افراد دیگری هم هستند که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سخنرانی آیت‌الله عبدالله جوادی آملی در رونمایی از آخرین نگاشته ایشان «تحریر الاصول»، واکنشهای متفاوتی را در فضای مجازی و حقیقی برانگیخت. عمده واکنشها اما در رابطه با «طلبه افغانی» خواندنِ مرحوم آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، نگارنده کتاب ماندگار «کفایۀالاصول» و اطلاق «دلّال علمی» به جای «مبتکر»، به بسیاری از نویسندگان و اساتید دانش اصول و فقه بود. …

بررسی فقهی پیوند اعضا در ابتدای دهه ۸۰ در نشریه‌ای زیر نظر آیت‌الله شاهرودی، شاید به ترویج آسان‌تر این موضوع به اندازه خود کمک قابل توجهی کرده باشد و بسیاری موضوعات کاربردی دیگر، امروز موید نگاه پویای ایشان نسبت به فقه در جامعه امروز است. شبکه اجتهاد: وقتی نام آیت‌الله‌‌‌‌ هاشمی شاهرودی را می‌شنوم یا تصویری از ایشان می‌بینم در ذهنم …