یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: پس از اختلاف نظر بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان درسال ۱۳۶۶ بر سر قانون کار که یک لایحه مهم محسوب می‌شد و در عین حال اختلاف جدّی بین مجلس و شورای نگهبان را به وجود آورده بود، برخی سران نظام طی نامه‌ای از حضرت امام رحمت الله علیه درخواست راه حل نمودند. حضرت امام با اندیشه عمیق و نگاه بلند خود در پاسخ به این درخواست دستور تشکیل مجمع تشخیص مصلح نظام را صادر فرمودند و مقرر داشتند این مجمع بر اساس مصلحت نظام اسلامی هر جا لازم بود احکام ثانویه را تعیین نماید. به منظور …

تطبیق دادن و اشاره کردن با اسم از ضروریات نیست؛ خصوصاً جانب تبری به جهت اعتقادی و قلبی بر می‌گردد. از اعمال جوارحی و بدنی نیست مثل زبان و چیزهای دیگر. تبری عملی قلبی است. شبکه اجتهاد: بعضی اشکال می‌کنند که از طرفی تبری جزء فروع تشیع است و از طرفی هم می‌گویند سب و لعن نکنید یعنی دست از تبری بردارید. درحالی‌که روایت می‌گوید تولی و تبری در کنار هم هستند. پاسخ ما این است که این کار ما هم بر اساس روایات است. روایاتی که می‌فرماید با آن‌ها معاشرت کنید و بیماران آن‌ها را عیادت کنید و در …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید حسن مدرس (۱۳۱۶-۱۲۴۹ش) از مهم‌ترین مجتهدان شیعه است که نامش با سیاست گره خورده و نیز گفته می‌شود از نخستین کسانی است که به تدریس نهج‌البلاغه در حوزه‌های علمیه پرداخته است. از اندیشه‌ سیاسی مدرس می‌توان نکاتی کاربردی برگرفت و تا این زمانه‌ نیز آن را امتداد داد. به عنوان نمونه، وی بر این باور بود که قانون برای آن وضع می‌شود که آسایش مردم را به همراه آوَرد و زندگانی آنها را به‌سامان کند. وی گفته بود: «غرض از وضع قانون، آسایش خلق در امور زندگی است و اگر برای دولت هم فایده‌ای داشته باشد، …

شبکه اجتهاد: زیدیان مکتب قدیم کوفه در عصر ابو خالد واسطی و بعد از او در دوران راویان او تا عصر احمد بن عیسی بن زید و شاگردانش مانند محمد بن منصور مرادی و شاگردان او به روایات و فقه امامان شیعی و از همه مهمتر امامین باقر و صادق (ع) اعتنا داشتند. خود قاسم رسی و سنت‌ هادوی از میان شاگردانش در یمن و ایران هم همواره در آثار خود به فقه امام باقر و صادق علیهماالسلام عنایت نشان می‌دادند. آثار‌هادی الی الحق در فقه و همچنین شروح آن آثار تألیف کسانی مانند ابو العباس حسنی و برادران ‌هارونی …

شبکه اجتهاد: در هفته هفته‌ی وحدت تلاش می‌شود تا با تکیّه بر ضرورت هم‌دلی و وحدت در میان مسلمانان، نه تنها اختلاف شیعه و سنّی بر سرِ تاریخ تولّد پیامبر (صل‌ّالله علیه و آله) حل شود، که کلّ اختلافات تاریخی آن‌ها کم‌اهمیّت نشان داده شده و راه برای ایجاد وحدت میان‌شان هموار گردد. در این هفته سمینارهایی با مشارکت عالمان مسلمان برگزار شده و سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های زیادی انجام می‌پذیرد. من از نتایج این برنامه‌‌ها آگاهی لازم را ندارم؛ امّا شواهد نشان می‌دهد که آن‌چه از این همه تکاپو و هزینه انتظار می‌رفته به دست نیامده است. خبرهای جسته و …

شبکه اجتهاد: تقریب، از زمان سید جمال در سطح نخبگانی باقی مانده‌ است. این نخبگانی بودن تقریب، خود را در ساحت نخبگانیِ سیاسی، مذهبی یا فرهنگی نشان می‌دهد. ویژگی‌ خاصی که به یک تعبیر می‌توان آن را «میراث نخبگانی پروژه‌ی سیدجمالی تقریب» نامید. به تعبیری پاشنه‌ی آشیل تقریب در تمام طول عمر حدود یک قرنی‌اش در دوران معاصر، سرایت تقریب از سطح نخبگانی به سطح اجتماعی یا سرایت فرهنگی تقریب به بدنه‌ی اجتماعی است. من این ویژگی مکتب تقریب را «حفره‌ی اجتماعی» تقریب می‌نامم. حفره‌ی اجتماعی تقریب را می‌توان یکی از دلایل ریشه‌دار نشدن و کاهش برد اجتماعی آن و …

شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر بر آن است، اولا «سیره» را مورد بحث قرار داده، تا بعضی جوانب و نواحی این مقوله قدری روشن گردد و ثانیا، دیدگاه استاد محترم حوزه، استاد علیدوست را درباره نحوه اجرا و تمسک به سیره معصومین(ص)، مورد بررسی قرار دهد. به ویژه که نقد منصفانه و آزاد اندیشی متفکّرانه از دیرباز در حوزه‌های قویم شیعه، سنت رایج بوده است و یکی از رموز مانایی، بالندگی و پویایی فقه امامیه همین بوده است. مقدمه از ادلّه مورد اعتماد فقیه که براساس آن فتوا صادر می شود، سیره معصومین(ع) است. در علم اصول برخی از ادله مورد …

بی‌پرده باید گفت که همه شاخص‌ها نشان می‌دهد که کنفرانس وحدت اسلامی همچون سایر قطعات پروژه تقریب در این کشور، سالهاست که از کار افتاده و این پیکره نیازمند یک تعمیر بلکه تعویض اساسی است. شبکه اجتهاد: سی و دومین اجلاس بین المللی وحدت اسلامی امروز ۵ آذرماه در غیاب نمایندگان رسمی مذاهب اسلامی و بدون حضور رهبران سیاسی جهان اسلام، به کار خود پایان می‌دهد. دبیر کل مجمع تقریب بین المذاهب پیش از تشکیل کنفرانس نوید داده بود که «تلاش برای ایجاد اختلاف و ستیز در جهان اسلام با تلاش‌های گسترده مجمع تقریب مذاهب اسلامی و نهادهای تقریب‌گرا شکست …

شبکه اجتهاد: «من بعد از بحران سوریه به این نتیجه رسیدم که اصل اختلافات سیاسی است و تا در سطح سیاسی وحدتی شکل نگیرد، وحدت اسلامی تحقق نخواهد پذیرفت. تمام تلاش‌‌‌های تقریبی ‌‌آیت‌الله واعظ زاده، تسخیری و علمای تقریبی اهل سنت با یک حادثه سیاسی مثل بحران سوریه از بین رفت و اوضاع نه تنها به حالت اول که به وضعی به مراتب بدتر از حالت اول بازگشت.» (گفتگوی نگارنده با یکی از مسئولین سابق مجمع تقریب مذاهب) ایده «تقریب مذاهب» در مقایسه با ایده «وحدت اسلامی» یک ایده متاخر محسوب‌‌ می‌شود. ایده وحدت سازی دیدگاه‌‌‌های فقهی و کلامی مذاهب …

شبکه اجتهاد: در برخى مقالات تصور شده که با مصلحت گرایى می‌توان در نصوص قرآنى و حدیثى تصرف کرد، این موضوع در این مقاله مورد بررسى قرار گرفته است. در مکتب عدلیه، افعال الهى در تکوین و تشریع با غرض و هدف همراه می‌باشد و ساحت حق تعالى از هر کار لغو و بیهوده منزه است و اراده او بر امر باطل (پیراسته از غرض) تعلق نمی‌گیرد. دلایل آنان بر این پیراستگى، از عقل و نقل فراوان است و ما به اندکى از کثیر بسنده می‌کنیم. خرد می‌گوید: کار دور از غرض و هدف، قبیح است،… مقام ربوبى که مظهر …

علامه طباطبایى (ره) در بحث اعتباریات و علوم غیرحقیقیه، اعتبار را عبارت دانسته است از: «اعطاى حد چیزى به شى‏ء دیگرى که این حد را ندارد. از جمله اعتبارها یا به گفته جان سرل، حقایق نهادی که زندگی اقتصادی بشر را متحول ساخت، پول است». شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین محمداسماعیل توسّلی، استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی (ره)، در یادداشتی به بررسی «رویکرد اعتباری به پول و نتایج فقهی و اقتصادی آن (مبتنی بر دیدگاه اعتباری علامه طباطبایی)» پرداخته است که در ادامه می‌آید: در نظام اسلامی برای اینکه به یک باید قابل اتکا در اتخاذ یک سیاست پولی یا …

آثار فیرحی تا چه حد توانسته است در عرف و هنجارهای مرسوم حاکم بر حوزه علمیه و فضای تفکر فقهی تاثیر بگذارد و رویکرد حاکم بر آن را متحول سازد؟ شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدعلی میرموسوی رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه مفید، برای نشست «در کجا ایستاده‌ایم؟ نگاهی به آورده‌ها و بایسته‌های دکتر داود فیرحی در دانش سیاست» چنین نوشت: پروژه جناب استاد آقای دکتر فیرحی، که در مجموع آثار ایشان بازتاب یافته است، را به طور خلاصه می‌‌توان گونه‌ای نواندیشی دینی دانست که نظریه پردازی درباره دولت و ارائه تفسیری دموکراتیک از دین با بهره بردن از امکان …

«نظام‌های مدرن مبتنی بر معرفت‌شناسی خاصی است؛ فقیه باید از این ساختارهای انحصارگر تجربه، گذار نماید و خودش ساختار جدیدی بر اساس منطق معرفتی اسلام ارائه دهد و سپس بر اساس منطق معرفتی جدید، فتوا صادر نماید؛ در صورت اتکای فقیه به موضوع‌شناسی یا موضوع‌سازی پوزیتیویسمی، فقه گرفتار نوعی سکولاری‌شدن خواهد شد» شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمدرضا پیری، معاون پژوهش مؤسسه فتوح اندیشه در یادداشتی، تبیینی از مبانی کلامی معرفت‌‌شناسی فقه سکولار در عصر مدرنیته ارائه داده است که از منظرتان می‌گذرد. در صورت درک دقیق از فضای مدرنیته، تعریفمان از فقه موجود تغییر اساسی پیدا می‌کند و در حقیقت برون‌‌داد …

شبکه اجتهاد: در میان مراجع تقلید شیعه بوده‌اند فقهایی که مشی مبارزاتی برجسته‌ای از خود بر جای گذاشتند. میرزا فتح‌الله نمازی غروی اصفهانی(۱۳۳۹-۱۲۶۶ق) مشهور به شیخ‌الشریعه از آن جمله بود. در کارنامه‌ وی هشت فتوای جهاد علیه استعمارگران بریتانیایی بر جای مانده است. میرزا فتح‌الله در ۱۲ ربیع الاول ۱۲۶۶قمری در اصفهان به دنیا آمد. خاندان وی از خانواده مشهور نمازی در شیراز بود. میرزا فتح‌الله نمازی در حوزه‌های اصفهان، مشهد و نجف درس خواند و استادانی چون میرزا حبیب‌الله رشتی داشت. در میان شاگردان او مراجع بزرگی همچون آیات عظام آقاضیاء عراقی، سید محمدتقی خوانساری، حجت کوه کمره‌ای، سید …

شبکه اجتهاد: گاه و بیگاه می‌بینم برخی این بحث را مطرح می‌کنند که علم اصول در ادوار و سده‌های اخیر تورم پیدا کرده و حاوی مباحثی است که ارتباطی با فرایند اجتهاد و تفقه در احکام شرعی ندارد. نتیجه هم گرفته می‌شود که باید علم اصول را پاکسازی و مختصر و مفیدش کرد. اگر از نقطه نظر ضرورت‌ها و بایسته‌های آموزشی این سخن گفته شود شاید وجهی داشته باشد. آن هم برای کسانی که می‌خواهند آموزش متوسطی درباره مباحث علم اصول داشته باشند. اگر هم مقصود میزان بهره‌وری از بحث‌های اصولی در استنباط احکام فرعی فقهی است باز این سخن …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مسئلۀ تعاون در فقه فردی و اجتماعی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. خداوند متعال در این باره در قرآن‌ می‌فرماید: تعاونوا علی البرّ و التّقوی و لاتعاونوا علی الإثم و العدوان. یکی از مواضع عامّ البلوایی که امروزه‌ می‌تواند مصداق فراز ایجابی و یا تحریمی این آیۀ شریفه باشد و متأسّفانه از آن غفلت شده است، مسئلۀ عضویّت اختیاری سرپرستان خانوار در صندوق‌‌های بیمه بازنشستگی از جمله خانواده ۴۵ میلیون نفری سازمان تأمین اجتماعی است. چون در این قبیل بیمه‌‌ها مقصود بالذات فقط تأمین مالی است و بد و خوبِ گردش پرداخت‌ها، علیرغم اهمیّت سلبی و ایجابی …

شبکه اجتهاد: تصور بنده این است که ما در بین علمای معروفی که نسبت به همه آن‌ها بدهکار هستیم و باید زانوی ادب به زمین بزنیم و برای علوّدرجات آن‌ها دعا کنیم اشخاصی به جامعیت مثل مرحوم علامه طباطبایی کم پیدا می‌شود. در میان ویژگی‌هایی که علامه طباطبایی (ره) ‌‌داشت شاید بارزتر آن خدماتی بود که ایشان برای قرآن انجام داد و به همین جهت بیت ایشان دارالقرآن نامیده شد. در میان کسانی که ما می‌شناسیم از بزرگان علما و اساتید و کسانی که مدیون همه آن‌ها هستیم کسی که این توفیق را پیدا کرده باشد که قرآن را از …

شبکه اجتهاد: شکل‌گیری مناسبت‌های شیعی جدیدی مانند «ایام محسنیه» و «ایام مسلمیه» و یا ایجاد تغییراتی در برخی مناسبت‌ها مانند دهه فاطمیه[۱] چند مدتی است که شدت گرفته است. چنین تحولاتی را می‌‌توان هم ارز و موازی با تغییراتی دانست که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب از سوی حکومت بر مناسبت‌‌های مذهبی اعمال شده است. تغییرات تقویمی شامل افزایش چشمگیر تعداد مناسبت‌‌ها، تغییر عنوان آنها، تبدیل برخی از آنها به دهه یا چند روز متوالی و … است. از جمله مهم ترین تحولات ذکر شده، فرایند «مناسبت سازی» است. این فرایند از خلال رجوع به روایت‌‌های متفاوت در مورد …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله میرزا مهدی غروی اصفهانی در ماه محرم سال ۱۳۰۳ هق در محله بیدآباد اصفهان در بیت علم و معنویت متولد شد. میرزا ابتدا تحصیل را در مکتب آغاز کرد و سپس به حوزه اصفهان راه یافت و زیر نظر حجت‌الاسلام والمسلمین ‌آقا اسماعیل غروی به فراگیری علوم اسلامی پرداخت. بعد از فوت پدر، حاج ‌آقا رحیم ارباب هدایت تحصیلی میرزا را عهده‌دار شد و با توجه به تمایلات فلسفی حاج ‌آقا رحیم ارباب، نزد اساتید فلسفه و عرفان حوزه اصفهان مانند حضرات‌ آیات ‌آخوند ملا محمد کاشانی و جهانگیرخان قشقایی و… به تحصیل معقول پرداخت. پس …

شبکه اجتهاد: این سال‌ها با پایان یافتن ماه صفر جامعه‌ی مذهبی ما چالش تازه‌ای را تجربه می‌کند و آن این که سوگواری را به کناری نهاده و زندگی عادی خود را از سر بگیرد و یا به بهانه‌ی دهه‌ی نوظهورِ محسنیّه و یا عسکریّه جلسه‌های عزاداری را تا پایان روز هشتم ربیع ادامه دهد. این کِش و قوس قدری هم سیاسی شده است. هیئت‌های رسمی‌تر و یا در چارچوب نظام، ترجیح می‌دهند با پایان ماه صفر، عزاداری‌های محرم را خاتمه دهند. آنان معتقدند که برپایی سوگواری برای “حضرت محسن” یک بدعت نوپدید و کارِ تشیّع انگلیسی است و می‌تواند اختلافات …

شبکه اجتهاد: بررسى سیره عملى حضرت امام خمینی در برخورد با مراجع و بزرگان معاصر خود چه در دوران تحصیل، چه در دوران تدریس، چه دوران مبارزه و چه دوران رهبرى مى‏‌تواند الگویى باشد براى همه که چگونه على رغم داشتن دیدگاهى کاملًا متضاد با بزرگان و مراجع تقلید که پرچمدار هدایت جامعه هستند، همواره بر حفظ احترام آنها و تقویت موقعیت و جایگاه مرجعیت در میان جامعه تاکید داشته و حاضر نباشد کوچکترین اهانت و تضعیفى در حق آن صورت گیرد. این مجموعه چهار مقطع از زندگى حضرت امام را بررسى مى‏‌کند: که عبارتند از: ‏ ۱- دوران تحصیل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از دیرباز، ظلم، استبداد و سوء استفاده از قدرت، با نظام‌های سیاسی ظالم و جائر قرین بوده و حاکمان نامشروع همیشه درصدد بودند با بسط سلطه و قدرت خود بر مردم، به امیال خویش دست یافته و با سوء استفاده از قدرت و امکاناتی که در اختیار دارند، بر قدرت و ثروت خویش بیافزایند. چه آن که اگر قدرت در دست افرادی قرار بگیرد که از اخلاق و وجدان برخوردار نباشند، این قدرت و امکانات، آنان را به سوء استفاده، فساد و استبداد و تکاثر متمایل می‌نماید و از یک سو هر چه این امکانات و قدرت …

شبکه اجتهاد: برخی از دوستان ما که خود را تئوریسین تمدن نوین اسلامی می‌دانند، از تحقق طلیعه‌های آن تمدن سخن می‌گویند. خواستم عرض کنم، تغییر و تحول در جامعه برای رسیدن به نقطه اوج عزت قوانین خاص خود را دارد که اگر رعایت نشود، به جای اوج عزت، در حضیض ذلت فرو خواهد رفت. صد البته، اگر شناخت درست از مسیر باشد، اگر ابزار و وسیله درست برای انتقال و حرکت در این مسیر انتخاب شود، اگر اخلاق و رفتار لازم برای طی مسیر وجود داشته باشد، اگر هدف مشخص و معین باشد، اگر مشارکت همه نیروها و امکانات باشد، …

شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر افرادی تلاش می‌کنند تا هرمناسبتی در تشیع را به تقابل مذهبی بکشانند. با این رویکرد چندسالی است عده‌ای موضوع مسموم و شهید شدن پیامبر اکرم(ص) به دست بعضی از زنان‌شان را مطرح کرده و مطالبی را دراین باره منتشر می‌کنند. در ادامه نقدی بر این مطالب خواهیم داشت: ۱– در تفسیر عیاشی روایتی به این مضمون آمده است که عایشه و حفصه به پیامبر(ص) سم خورانده و آن دوعامل شهادت پیامبر(ص) بودند (تفسیر العیاشی، ج‏۱، ص۲۰۰.) این روایت مرسل بوده و سند ندارد، پس روایتی ضعیف و نامعتبر به شمار می‌آید. منبع آن نیز منحصر …

شبکه اجتهاد: مرحوم کلینی در اصول کافی که یکی از آثار حدیثی ماندگار شیعی و از منابع اصیل مورد رجوع و توجه بوده است جریانی را به نقل از امام صادق علیه السلام روایت می‌کنند که ایشان فرموده‌اند پیامبر اسلام در اواخر عمرشان آن گاه که خبر رحلت شان را می‌شنوند مردم را در مسجد جمع می‌کنند و چند توصیه را به عنوان آخرین دغدغه‌های خویش با مردم مطرح می‌کننند دغدغه‌هایی که همه از جنس توصیه‌های بازدارنده و کنترلی نسبت به حاکمان مسلمان و دولت‌های دینی هستند.  امام صادق (ع) می‌فرمایند این سخنان آخرین سخنان آن حضرت در جمع مسلمانان …

شبکه اجتهاد: صلح امام حسن علیه السلام واکنش‌های گوناگونی را به دنبال داشت. در این بین، واکنش ناهمدلانه برخی از شیعیان همچنان شایسته بررسی و بازخوانی است. مراد از واکنش منفی شیعیان نسبت به این اقدام، این است که عده‌‌ای به تندی و حتی پرخاشگرانه صلح را برنتافتند و از تصمیم امام علیه السلام انتقاد کردند. فهم چرایی این موضع تند شیعیان در گروی بررسی تمامی گزاره‌های تاریخی مرتبط با آن است. در اینجا به عنوان نمونه، روایات نُه‌گانه (و روایات ذیل روایت نهم) مرحوم مجلسی در باب هجدهم از ابواب مربوط به زندگی امام حسن علیه السلام در جلد …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین داود فیرحی از اساتید مطرح اندیشه سیاسی و مولف کتاب‌هایی از جمله قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، نظام سیاسی و دولت در اسلام، دین و دولت در عصر مدرن، فقه و سیاست در ایران معاصر، آستانه تجدد، فقه و حکمرانی حزبی است. متن پیش رو حاصل گفتاری از وی در مورد «نسبت فقه و سیاست» است. نسبت فقه و سیاست بیش از هر مقوله فقاهتی دیگری، قابل تقسیم به دوران قدیم و جدید است. به همین دلیل برخلاف فقه عبادات در حوزه سیاست کمتر بتوان به ادبیات و منابع تولیدی دوره‌‌های پیشین ارجاع و استناد …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهراب صادق‌نیا استاد دانشگاه ادیان و مذاهب در یادداشتی به ابعاد نامه ‌آیت‌الله مصطفی محقق داماد به پاپ فرانسیس پرداخته و آورده است: روز گذشته آیت‌الله دکتر محقق داماد به زبان فارسی نامه‌ای به پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان نوشته و از ایشان خواسته‌اند که در مسئله‌ی تحریم‌های ظالمانه‌ی آمریکا علیه ایران مداخله کرده و ارشادات لازم را مبذول دارند. پاپ فرانسیس احتمالاً این نامه را که با ادبیاتی حقوقی-الاهیاتی و تا اندازه‌ای مستند به کتاب مقدس مسیحی نوشته شده است، بخواند و خوش‌حال شود که یکی از معلّمین دینی از ایران در این شرایط …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از مرحوم آیت‌الله بهجت منقول است: «انسان تا می‌تواند نباید نسبت به فقهایی که فتوای شاذّ و خلاف مشهور دارند، متعرّض شود؛ زیرا آنها بر اساس موازین خود در آن فتوی معذورند، و در عین حال معصوم هم نیستند، لذا ممکن است از بعضی قرائن یا ادلّه غلفت نمایند. البته می‌گویند: اشتباه شخص بزرگ هم بزرگ است.»[۱]  همین بیان متبرّک کافی است تا به چرایی و نیز چگونگی نقد اشتباهات مراجع تقلید پاسخ گفته باشیم؛ چرایی نقد، به دلیل عدم عصمت ایشان و نیز بزرگ شدن کوچکترین اشتباهات احتمالی به دلیل مرجعیّت و متبوعیّت،  اشتباهی که ممکن …

شبکه اجتهاد: امسال این امکان را داشتم که قدم‌زنان از نجف تا کربلا بروم. مثل همه‌ی راه‌پیمایان، از نذری شیعیانِ مهربانِ عراقی استفاده کردم، در موکب‌هایشان و در میان جمعیّت سوگوار خوابیدم، با آن‌ها هم‌کلام شدم، با غیر ایرانی‌ها سخن گفته و احوال‌شان را پرسیدم، و مثل دیگر زیارت‌کنندگان، تنِ خسته خود را به کرامت بین‌الحرمین سپردم. در همه‌ی این لحظه‌ها چیزهایی دیدم که نمایش‌های تلویزیونی امکان و یا تمایل نشان دادن‌شان را نداشت. معتقدم عاطفه‌‌گراییِ ناشیانه‌ و سیاست‌اندیشیِ آزاردهنده‌ی تلویزیون و برخی روزنامه‌ها اجازه نمی‌دهد ماهیّت این رخداد آن‌گونه که هست خود را نمایش دهد. در این یادداشت کوتاه، …