یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: در مورد زوائد دانش اصول‌فقه و تحوّل ساختاری در این دانش، چند نکته به ذهن می‌رسد: یک: توسعه، تورّم یا نوسازی؟ در مورد علم اصول، سه پیشنهاد را مطرح می‌کنیم.  پیشنهاد اوّل، توسعه علم اصول است. پیشنهاد دوم، مختصر کردن علم اصول است که درست نقطه مقابل پیشنهاد اوّل می‌باشد. پیشنهاد سوم، نوسازی و متحول کردن علم اصول است، به این معنی که آن را منقّح و کاربردی کنیم. درجایی که لازم است توسعه داده و درجایی که لازم است مختصر کنیم، بلکه فراتر از افزایش یا کاهش کمّی، منهج اصولی و ترتیب مباحث و نحوه طرح هر …

شبکه اجتهاد: در روزهای گذشته، انتشار یک استفتاء از سوی دفتر یکی از مراجع بزرگوار تقلید (ادام الله ایام عزهم) در مورد بازاریابی شبکه‌ای خبرساز شد؛ استفتائی که حاوی تذکری بی‌سابقه به شورای محترم نگهبان برای تقید این شورا به حدود قانونی و خودداری از ورود به قلمرو اختصاصی نهاد مرجعیت، یعنی افتاء بود. متن استفتاء و پاسخ آن به این شرح بود: «سؤال: اخیراً مؤسسات بازاریابی هرمی تغییر نام داده و با همان اهداف به نام شبکه بازاریابی وارد میدان شده و مشغول تخریب جوانان هستند. متأسفانه اطلاعات نادرستی به شورای محترم نگهبان در این زمینه داده شده و …

شبکه اجتهاد: علیرضا اسدی دانش پژوه خارج فقه و اصول حوزه علمیّه قم و دانشجوی ارشد فلسفه دین، دانشگاه تهران چندی پیش، در یادداشتی با همین عنوان، از رابطه بین فقه و تمدّن و کاستی های روشی دانش فعلی فقه برای رسیدن به «فقه تمدّنی» سخن گفته بود. او در این نوشتار، به بررسی دقیق‌تر مدّعای خود پرداخته و مثال‌های عینی از مشکلاتِ روش فعلی دانش فقه و اصول فقه برای طرح‌ریزی تمدّن اسلامی می‌گوید. اینکه از فقه نمی‌خواهیم به تنهایی قادر به پی­­ریزیِ یک تمدّن باشد، ظاهرا نباید خاطر کسی را به خود مشغول داشته باشد. آنچه به نظر …

وظیفه شورای نگهبان تطبیق امور ثابت شریعت بر امور متغیر است؛ چرا که شورای نگهبان ابزار حاکمیتِ شریعت برای شرعی شدن قوانین عرفی است. به‌بیان دیگر شورای نگهبان حق جعل قانون ندارد. شبکه اجتهاد: به نظر می‌رسد اصطلاح «ثابت و متغیر» به‌عنوان یک مبنای مصرّح جهت حضور فقه شیعه در امور سیاسی و اجتماعی، به اندیشه محقق نائینی در کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» بازمی‌گردد.[۱] البته تفکیک دو حوزه امور ثابت/ متغیر در متن فقه از دیرباز وجود داشته است. در سنت فقه، امور ثابت و دائمی بیشتر در بخش عبادات و امور متغیر و سیال در بخش معاملات …

شبکه اجتهاد: رشته فقه مقارن با تمام مقدمات و مؤخرات آن چند سالی است به‌صورت جدی و رسمی در برخی نهادهای حوزوی و نیمه حوزوی تدریس می‌شود. این نوع مطالعه فقه، حتی مورد توصیه برخی مراجع نیز واقع شده است. ولی این‌گونه مطالعه فقه، نتوانست در حوزه‌های علمیه ایران، جای خود را باز کند و در همان نهادهای نیمه‌دولتی و نیمه حوزوی یا حتی دانشگاهی محصور ماند. چرا؟ فقه شیعه از ابتدای تکوین آن، همراه و هم‌قدم با فقه اهل‌سنت بود و رشد و نمو کرد. تا قبل از بروز اخباریان، اکثر کتاب‌های فقهی علمای شیعه، آکنده از آرای فقهی …

شبکه اجتهاد: با شکل‌گیری انقلاب اسلامی بر مبنای توسعه دین‌داری در تمام ساحت‌های زندگی بشر و سردادن نوید پایه‌ریزی تمدن اسلامی، اندیشه دینی خود را مواجه با تمدن نوین غرب و تعیین موضع‌گیری فکری در برابر آن دید. در منظومه اندیشه دینی، فقه اسلامی پس از تشکیل حکومت اسلامی، از زاویه فرد و رویکرد خُرد بیرون آمد و در مقیاس حکومت و اداره قرار گرفت؛ مقیاس کلان که فقه باید عهده‌دار آن باشد و نمی‌تواند عافیت‌طلبانه به گوشه عزلت نشیند و دین را در سطح مدیریت کلان نادیده گیرد و نیز محدود به فعل فرد نماید و فعل جامعه را …

شبکه اجتهاد: شهید صدر در مقدمه کتاب «حلقات‌الاصول»، چرائی ساختار خود و سبب برتری آن بر ساختارهای دیگر و ازجمله ساختار مرحوم آخوند را مطرح می‌کند. مهم‌ترین مشکل کتب رایج درسی پیش ازحلقات، این است که دانش‌پژوهان این عرصه را با نظریات مثل مرحوم نائینی و اصفهانی آشنا نمی‌سازد و در درس خارج، ناگهان با این انظار آشنا می‌شوند؛ درحالی‌که درباره آن آموزش ندیده‌اند. نکته دیگر، نداشتن ترتیب و تنظیم آموزشی است چون در مباحث، تقدیم ‌وتأخیر نابجا پید اشده و تفریق مجتمعات و تجمیع متفرقات شده است. مکتب شهید صدر اینکه می‌گوییم شهید صدر صاحب مکتب است به چه …

شبکه اجتهاد: اعلام صریح و علنی نظرات فقهی برخی از مراجع بزرگوار تقلید در مورد کارکرد بانک‌ها بار دیگر این مسئله حساس و مهم را به صورت جدی و برای عموم مردم مطرح ساخت. از سویی خطر ربا و نقش تعیین کننده نظام ربوی در تخریب بنیان‌های اجتماعی چنان است که نمی‌توان به آسانی از کنار این تهدید گذشت و از سوی دیگر شرایط جدید زندگی اجتماعی و روابط گسترده اقتصادی افراد و طبقات مردم با نظام بانکی جدا ماندن از تعاملات بانکی و پرهیز از این موضوع را کاملا غیر ممکن ساخته است. شاید تا ۵۰ یا ۱۰۰ سال …

آیت‌الله میرزا علی فلسفی، یکی از برجسته‌ترین درس آموزان مکتب آیت‌الله خوئی است که پیوسته تقریرات درس وی را می‌نوشت و استاد گاه خود با قلم خویش، مهر تائیدی بر پایان آن می‌نهاد یا کسانی را که مباحث مکتوب فقهی او را می‌خواستند به جزوه‌های آن شاگرد برجسته اش ارجاع می‌داد. همین ویژگی‌های علمی و مراتب فضل و کمال بود که سبب شد هنگام بازگشت آیت‌الله فلسفی به تهران، اجازهٔ اجتهادی از سوی مرجع بزرگ شیعه حضرت آیت‌الله خوئی به نام وی صادر شود. شبکه اجتهاد: میرزا علی آقا فلسفی در ربیع‌الاول ۱۳۳۹ (برابر با هشتم دی ماه ۱۲۹۹ خورشیدی) …

شبکه اجتهاد: در استنباط حکم موضوعات نوظهور و مستحدث، معمولا دست فقیهان، خالی از نصوص است؛ لذا غالبا احکام شرعی را در لابه‌لای اطلاقات و عمومات و قواعد فقهیّه می‌جویند و هرگاه این تلاش به نتیجه مطلوب نرسد، دست به دامان اصول پر برکت عملیه می‌شوند. نکته مهمّ امّا در انطباق مقدّمات حکمت در تمسّک به اطلاق در این‌گونه مسائل است. توضیح اینکه: در مباحث اطلاق، گفته می‌شود که ظهور اطلاقی، نوعی دلالت سکوتی است مبتنی بر ظهور حال متکلم در اینکه در مقام بیان تمام مقصود خویش (البتّه نسبت به این حکم) هست و هر آنچه در مراد جدّی‌اش …

شبکه اجتهاد: تغییر چه در ساختار دانش اصول باشد، چه در متون آموزشی و چه در ساختار سیاسی و اجتماعی، آدابی دارد. بی‌رعایت این آداب، یا تغییر محقّق نمی‌شود و یا ابتر می‌ماند. ۱- برای تغییر باید تلاش کرد. آن‌که می‌خواهد ساختار اصول را تغییر دهد، باید فکر کند و فکر کند، طرح بدهد و بیندیشد، بنویسد و به انتظار نقد بنشیند. خیالِ تغییر متون و ساختاری چنین کهن، بی‌تلاش و تعمّل، بی‌دقّت و تأمّل، آن‌قدر خام است که آرزوی پخته شدنش به خواب می‌ماند. برای تغییر ساختاری که چند قرن، تُرک‌تازی کرده و عِدّه و عُدّه‌اش سر به آسمان …

شبکه اجتهاد: زمانی -نه چندان دور- بود که اگر طلبه اقتصادخوانده‌ای قصد بیان احکام شرعی بانک را در منبر خود داشت، به علت سکوت سنگینی که بر این فضا حاکم بود، یا در صحت یافته‌های عینی خویش تردید می‌کرد و یا احساس می‌کرد بیان حقایق بانکی موجب اختلال نظام و از دست رفتن اعتماد مردم به حکومت اسلامی می‌شود! اما به فضل الهی چند سال و ماهی است که به همت برخی دغدغه‌مندان اقتصاد اسلامی و دیگر پیگیران طرح بازنگری در قانون عملیات بانکی بدون ربا، این سکوت شکسته شده و مراجع بزرگوار تقلید نیز با جدیت در حمایت از …

حوزه علمیه قم با همکاری حوزه نجف، حرکتی در تراز بین المللی و برخوردار از یک گفتمان نیرومند تقریبی را پی بگیرد. اگر مراجع معظم تقلید به ایجاد یک «جریان فتوایی قوی با رویکرد تقویت مناسبات امت» دست بزنند، تقریب قدرت انجام مانور بیشتری را برای مبارزه با پدیده شوم تکفیر پیدا می‌کند. شبکه اجتهاد: حوزه علمیه قم به صورت جدی تر باید به کمک تقریب مذاهب بشتابد؛ حوزه علمیه قم می‌تواند چهار کارکرد مهم در قبال تقریب شامل “شبهه زدایی از تقریب”، “ایجاد یک جریان آزاد تقریبی بین حوزه و مراکز جهان اسلام”، “مساهمت در تاسیس نهادهایی درون امت …

شبکه اجتهاد: هرگاه متخصصی در حوزه مربوط به خود اظهار می‌‌‌دارد که ما چندان جا مانده‌‌‌ایم که امیدی نیست با «این وضعیت» به سطح مطرح جهانی برسیم و یا متخصص دیگری می‌‌‌گوید: ما با تکیه بر ظرفیت جوانان و ایمان به خدا، به سرعت، قله‌‌‌ها را فتح خواهیم نمود، کدام‌یک مغرضانه سخن می‌‌‌گوید؟ اصلا بهتر است بپرسیم متخصص، که طبعا در این موارد باید به حرف او اطمینان نمود، کیست؟ یا شاید باید بپرسیم مگر ملاکِ ما برای ترقی رسیدن به هر آن چیزی است که در سطح جهانی «مطرح» دانسته می‌‌‌شود؟ چرا ملاک ما باید چنین باشد؟ اگر نه، …

آیا اساسا تقسیم موسیقی مجاز به موسیقی مطلوب و متعالی و موسیقی عادی دارای مبنای فقهی است یا خیر؟ آیا با عمومات می‌توان به استحباب و بلکه وجوب کفایی تولید آثار هنری فاخر در راستای اهداف والای دینی فتوا داد، یا این کار امکانپذیر نیست؟ آیا انسان معاصر نگاهش به مقوله موسیقی همانند انسان سنتی است یا این نگاه تغییر کرده و در صورت دوم آیا این مسئله تحولی در استنباط احکام آن ایجاد می‌کند یا خیر؟ شبکه اجتهاد: بررسی «مسئله موسیقی»، جهات مختلفی دارد: جهت هنری، جهت فقهی، جهت عرفانی، جهت فلسفی، جهت روانشناختی، جهت روان درمانی و جهت …

به همین سادگی! نه کسی را متّهم کرد، نه برافروخت، نه تکبّر ورزید و نه آشفته شد. اشکالی مطرح شد و او به سان همیشه، لختی درنگ کرد و پاسخ داد. نه مسجدی ضرار شد، نه کسی جنایتکار گردید، نه حوزه را ملتهب کرد و نه سؤالی بی‌پاسخ ماند. اختصاصی شبکه اجتهاد: فعّالیّت‌هائی که اخیراً یکی از مؤسّسات آموزشی قم، در راستای تنقیح و پالایش علم اصول از مباحث بی‌ثمره انجام داده است، واکنش‌های مختلفی را در میان اساتید و طلّاب به دنبال داشته است. این فعالیت‌ها به برگزاری نشست‌های متعدّد تحت عنوان «زوائد علم اصول» محدود نشده، بلکه یادداشت‌هایی …

فقه سیاسی شیعه باوجود رهاوردهای گران‌مایه در دوره معاصر همچون نظریه نفیس ولایت‌فقیه همچنان از برخی کاستی‌ها در رنج است و ساحت‌های نپیموده متعددی دارد که طبعاً این وضعیت زیربنایی تأثیر و نمود خود را در روبنای اداره جامعه و نظام به اشکال گوناگون نشان می‌دهد. اختصاصی شبکه اجتهاد: در متن پیام تسلیت رهبرِ حکیم انقلاب برای مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی آمده بود: «اختلاف‌نظرها و اجتهادهای متفاوت در برهه‌هایی از این دوران طولانی هرگز نتوانست پیوند رفاقتی را که سرآغاز آن در بین‌الحرمین کربلای معلّی بود به‌کلی بگسلد و وسوسه‌ی خنّاسانی که در سال‌های اخیر با شدّت و جدیت در …

آن‌قدر حوزه در بحث روش شناسی ضعیف است که اگر کسی حرف شاذی بگوید، سریع به او اقبال می‌شود و او شاخص نوآوران حوزه می‌شود، حال آنکه صرف ارائه فتواهای شاذ ارزشی ندارد چون ممکن است اساساً برای برخی خروج از فقه را در پی داشته باشد. شبکه اجتهاد: تقسیم دست‌اندرکاران فقهی یا اظهار نظرکنندگان در فقه، دو آگاهی را به‌صورت پیشینی می‌طلبد: یکی آگاهی بیرونی نسبت به فقه و نقاط و گلوگاه‌‌های سختی که می‌تواند خاستگاه تحول در فقه باشد – که این نگاه در حوزه کم است، نگاه ما بیشتر درون فقهی است-؛ دوم آگاهی و اشراف بر …

التفات بر اقتضائات زمانه در فقه اسلامی، ذهن و ضمیر آیت‌الله هاشمی را به خود مشغول داشته بود. هاشمی با این نگاه به فقه بود که بر گوهر عقلانیت تأکید می‌کرد و دستاوردهای نوین را در اجتهاد نیز دخیل می‌دانست. شبکه اجتهاد: قبای سیاست چنان بر هاشمی رفسنجانی راست آمده بود که رویکردهای علمی و فقهی‌اش کمتر مورد توجه قرار گرفت. وی از ۱۴ سالگی به قم رفته و به تحصیل علوم دینی پرداخته بود. نمی‌شد که در محفل آیت‌الله‌العظمی بروجردی زانو زده باشد، انفاس امام خمینی بر جانش نشسته باشد، از محضر حضرات آیات محقق داماد، گلپایگانی و شریعتمداری …

باید گفت پس از شیخ نوعی امتناع معرفتی و عقیم شدن در بعضی از ابواب اصول، رخ داده است؛ مانند همان اتفاقی که پس از صدرالمتألهین در فلسفه روی داد. اگرچه بزرگانی مانند آخوند خراسانی، محقق اصفهانی و شهید صدر طی عمر پربرکتشان در حوزه علم اصول منشأ آثار بسیار مهمی شده‌اند، قله شیخ آن‌چنان بلند است که هر کوهنوردی نمی‌تواند به آن دست پیدا یابد. شبکه اجتهاد: آثار فراوانی در تاریخ علم اصول ما پدید آمده‌اند که بعضی از آنها نسبت به آثار دیگر، ساختار متفاوتی داشته‌اند. الذریعه الی اصول الشریعه نخستین اثر جامع اصولی ما به شمار می‌آید …

شبکه اجتهاد: متأسفانه عمده تلاش‌های پژوهشی و اجتهادی در حوزه پول و بانکداری اسلامی صرفاً معطوف به حل مسئله ربا – اعم از ربای قرضی و معاملی – بوده است. فراتر از این، مرور این پژوهش‌ها، خواننده را به این نتیجه می‌رساند که تصور محققان این عرصه بر این بوده که ریشه هرگونه معضل پولی و بانکی را باید در مسئله ربا جست. حال‌آنکه ربا یکی از دو بال و دو رکن نظام پولی و بانک مدرن است و رکن دیگر و بلکه مهم‌تر آن «خلق پول و اعتبار» است. یکی از این مسائل که به نظر می‌رسد به‌اشتباه تلاش …

فقه ما وابسته به کلام است و کلام ما دچار بحران است تا کلام یعنی الهیات جامعه قرآنی، در مدرسه اهل بیت، تفسیر و بازتفسیر نشود، نمی‌تواند فقهی با‌هاضمۀ یک فقه نظام‌مند تولید کند. شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر شاهد ترمیم و پر کردن شکاف میان سنت و تجدد هستیم، اما مشکلی که در اینجا وجود دارد، تلاش‌ها در نقطۀ خلأ انجام می‌شود و تلاش‌هایی از جنس سازمانی و سیستماتیک نیست. احساس خطر می‌شود که نکند تلاش‌ها، سرپلی برای بازگشت‌های جدی‌تر و سهمگین‌تر به سنگر سنت شود. طبیعی است ما در آغاز پرکردن این خلأ، تجربه‌ها و دانش‌ها و متدولوژی‌های …

آیت‌الله میلانی یکی از استوانه‌های علم و سیاست در دوره پهلوی دوم است. از نقطه نظر علمی، دوران تحصیل و تدریس وی در نجف، تا زمان استقرار در مشهد و داشتن کرسی تدریس در سطح درجه یک، و تا پایان عمر، مرجع و معلمی مقبول و شناخته شده است. از نقطه نظر سیاسی، وی با کوله باری از تجربه‌های سیاسی عراق، وارد ایران شد و در جریان جنبش انقلابی سال ۱۳۴۱ و پس از آن تحت رهبری امام خمینی، قدرت مندانه وارد میدان مبارزه گردید. در تمام این سالها تا اوائل دهه پنجاه، تکیه گاهی استوار برای انقلابیون بود، چنان …

اینجانب از اواخر دهه سی تا سال‌ها از دهه چهل در محضر حضرت استاد آیت‌الله میلانی (ره) تلمذ نمودم؛ ایشان صبح‌ها درس «اصول» را در منزل و شب‌ها درس «فقه» را در مسجد جامع گوهرشاد تدریس می‌نمود، گاهی در درس فقه به صورت کوتاه اشاره به قواعد اصولی می‌فرمود که برای ما بسیار جالب بود زیرا هم قاعده اصولی معرفی شده بود و هم کاربرد آن در فقه مشخص گردیده بود، گزارش مبانی ایشان وقت زیادی می‌طلبد اضافه بر آنکه حتماً به‌صورت مفصل تنظیم کنندگان زندگی ایشان ارائه خواهند داد. مرحوم آیت‌الله میلانی فکری نو برای اصلاح و پیشرفت حوزه …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله ‌العظمی سید محمدهادی میلانی از فقهای عالی‌قدر و مراجع بزرگ شیعه بود که در حدود نیم‌قرن به تدریس فقه و اصول پرداخت و در ۲۰ سال آخر عمر خود در مشهد اقامت نمود و ضمن تدریس خارج فقه و اصول، فضلای بسیاری را تربیت نمود. دوران کودکی و نوجوانی آیت‌الله میلانی در شب هفتم محرم سال ۱۳۱۳ ه ق در خاندان علم و فقاهت در نجف اشرف متولد شد. پدر ایشان آیت‌الله سید جعفر میلانی از شاگردان فاضل آیت‌الله‌العظمی شیخ محمدحسن مامقانی بود. آیت‌الله میلانی ۱۰ ساله بود که مادر و پدربزرگش آیت‌الله شیخ محمدحسن مامقانی درگذشت. …

از ابتدای تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که به امر مبارک حضرت آیت‌الله خامنه‌ای انجام شد، افتخار داشتم به مدت ده سال به عنوان دستیار ارشد و مشاور نخستین دبیرکل این مجموعه در خدمت حضرت آ‌یت‌الله واعظ زاده خراسانی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) باشم. ایشان شخصیتی نام آشنا و معروف در جهان اسلام بود و همه برای دانش ایشان در عرصه‌های مختلف معارف اسلامی احترام خاصی قائل بودند. آثار علمی ایشان به‌ویژه «المعجم فی فقه لغه القرآن و سر بلاغته»، «نصوص الإقتصاد الإسلامی» و «نصوص فی علوم القرآن» باقیات و صالحات این اندیشمند فرزانه است که مورد استفاده تمام بزرگان جهان اسلام …

مرحوم واعظ زاده خراسانی بر اندیشه‌های آیت‌الله العظمی بروجردی متمرکز بود؛ وی در این چارچوب، به مهارت‌ها و خطوطی دست یافت که در آثار خود آن‌ها را منعکس کرده است. شبکه اجتهاد: خطوطی که مرحوم واعظ زاده در مدرسه آیت‌الله بروجردی آموخت و آن‌ها را پی گرفت، چهار خط فکری است که عبارتند از: “شناخت مختصات فقه تفریع و فقه ما قبل تفریع به عنوان دو مرحله تاریخی”،  “شناخت کارکرد تراث فقهی قدما در اجتهاد”، “ضرورت حضور بخشی به شیعه در مناسبات مشترک با اهل سنت” و “باورمندی به برقراری تعامل مباحثه ای میان  فقه‌های مذاهب”. مرحوم آیت‌الله واعظ زاده …

باید اندیشید ما چگونه باید با اهل سنت تعایش علمی داشته باشیم تا خود را به آنها معرفی کرده و در این اوضاع وانفسا که غول سیاست سایه بر تاریخ تمدن شیعی انداخته و اهل سنت ما را به عنوان شیعهٔ صفوی و حزب سیاسی می‌شناسند. شبکه اجتهاد: مدتی قبل در محضر حضرت آیت‌الله سیستانی ـ دام ظلّه ـ صحبت از ارتباط میان ما با اهل سنت شد، ایشان کلامی فرمودند که نص فرمایششان چنین است: «اگر ما از اهل سنت دوری کنیم و بینمان شکاف شود، بیشتر از آنها ما متضرر خواهیم شد». این کلام ناظر بر چند مسأله …

طراحی و پیشنهاد راه‌حل برای معضلات پیچیده جهان اسلام تنها از رهگذر گفتگوهای اسلامی در چنین کنفرانس‌هایی مقدور و نافذ است اما به‌شرط التزام تام به تمام ضوابط علمی وگرنه دائماً شاهد خروجی‌های کم بهاء و غیرمؤثر خواهیم بود که ممکن است به‌مرور اعتماد خود شرکت‌کنندگان و علاقه‌مندان به آن را از دست بدهد شبکه اجتهاد: بهمن دهستانی پژوهشگر فقه مقارن و دانش‌آموخته حوزه علمیه خراسان، در یادداشتی با عنوان «سه دهه کنفرانس وحدت اسلامی؛ کاستی‌ها و بایسته‌ها» به آسیب‌شناسی این مسئله پرداخته است که در ادامه می‌خوانید: ۱- کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی در حالی سی‌امین دوره خود را در …

شبکه اجتهاد: مدتی است پژوهشگر محترم جناب آقای اکبرنژاد برنامه‌ها و سخنرانی‌های تبلیغی و آتشینی را نسبت به زوائد علم اصول و شورش بر اساتید این علم و موضوعات و فضای موجود درس‌های خارج اصول مصروف داشته‌اند. کسانی که مانند ایشان به تحول علم اصول باور دارند و گاه اعتراض ایشان به خود رنگ شورش می‌گیرد و نیز کسانی که در مقام جواب بر می‌آیند و از ساحت کنونی علم اصول تمام قد دفاع می‌کنند هر دو جریان دچار یک خلط روشی بزرگ شده‌اند! بدین توضیح که با تکامل ساحت معرفت و تفکر بشر مباحث علمی که زاییده پردازش ذهن …