شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: پنج سال از نگارش یادداشت «بلاتکلیفی مکلفین در مسئله موسیقی» گذشت و ابهامات فقهی پیرامون موسیقی، قوی‌تر بروزرسانی می‌شود.
ابهاماتی که تمامی ندارد
مراجع عظام تقلید، همواره به سوالات موسیقیایی پاسخ داده‌اند؛ اما این پاسخ‌ها غالباً ابهام استفتاء کننده را برطرف نمی‌کند. چرا؟ چون مفهوم “عرف” و “لهوی” که در پاسخ‌ها به آن اشاره می‌شود، به اندازه کافی شفاف نیست.
عرف کیست؟ لهو چیست؟
وقتی گفته می‌شود ملاک تشخیص موسیقی حلال از حرام، نظر عرف است، سوال اینجاست که دقیقاً کدام عرف؟ آیا منظور، عرف متشرعه است؟ خب، متشرعه طیف وسیعی را شامل می‌شود. از متدینین مقید گرفته تا کسانی که تقیّد کمتری دارند که همین هم مرز مشخصی ندارد. همچنین سلیقه و نظر درون هر کدام از این گروه‌ها در مورد موسیقی، بسیار متفاوت است. اگر یک قطعه موسیقی را برای ده نفر از متدینین پخش کنید، بعید است پاسخ واحدی در مورد لهوی بودن یا نبودن آن بشنوید. هر کسی، خط قرمزهای متفاوتی برای خود تعریف کرده است.
تغییر ذائقه، عاملی تعیین کننده
نکته مهم دیگر، تغییر ذائقه مردم، حتی متدینین، در مورد موسیقی است. بخصوص صدا و سیمای ج.ا در این تغییر ذائقه در متدینان نقش پررنگی داشته است. آیا نباید این تغییر را در معادلات فقهی در نظر گرفت؟
فتوا، آغازگر منازعه
در چنین شرایطی، پاسخ مراجع، به جای حل مسئله، می‌تواند آغازگر منازعه بین مکلفین باشد. وقتی تشخیص موضوع به عهده مکلف گذاشته می‌شود، و مکلف هم با ابهامات زیادی روبروست، بلاتکلیفی و سردرگمی بیشتر می‌شود. نشنیده بگیرید: موسیقی، موضوعی پیچیده است حتی برای مراجع!
با این اوضاع و احوال، باید به دنبال راه حلی دیگر در فقه موسیقی بود. روش فعلی، کارآمد نیست و نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای جامعه باشد. البته جامعه که کار خود را می‌کند و به فتوای مراجع و حرف دین کاری ندارد. البته‌تر که متدینان هم کار خود را می‌کنند و مرجع‌شان (صداوسیما) عملگرا و روشن است.
آیت الله “معلّی”!
برنامه حسینیه معلّی که در آن موزیک‌های میزان و خوانندگی دوشیزگان در اجتماع مذهبیان اجرا می‌شود، خود پاسخی است به این ابهامات. خروجیِ فتوای این برنامه: “زدن و خواندن و شنیدن (حتی اندکی تکان‌دادن) حلال است، اگر شعرتان مذهبی باشد”.
این فتوا را (چه درست باشد چه غلط) همه می‌فهمند، به خلاف فتوای مراجع که هنوز مبهم است.
البته آیت الله معلّی، یک شبه پدید نیامده است: تغییرات فرهنگی، انتظار رسانه از مذهب، سال‌ها ریتمیک‌شدن هیئات و … در ایجاد و پذیرش آن موثر بودند.
