شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آئین نکوداشت عالم ربانی و مرجع بصیر حضرت آیتالله العظمی صافی گلپایگانی (ره)، همزمان با نخستین سالگرد ارتحال معظم‌له با سخنرانی حضرات اساتید محمدمهدی شب‌زنده‌دار، سید جعفر سیدان، محمدتقی سبحانی و محمدحسن صافی‌گلپایگانی با حضور علما، اعضای شورای عالی، دبیر و مدیر حوزه علمیه خراسان و اساتید و فضلای حوزه علمیه در مدرسه علمیه سلیمانیه مشهد برگزار شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در این مراسم، استاد شب‌زنده‌دار درباره «جایگاه و منزلت آیتالله صافی گلپایگانی در عرصه فقه و فقاهت»؛ استاد محمدتقی سبحانی درباره «اندیشه و برخی آراء و آثار کلامی منزلت آیتالله صافی گلپایگانی»؛ استاد محمدحسن صافی گلپایگانی به‌صورت مجازی درباره «جامعیت شخصیت آن مرجع تقلید فقید» و آیتالله سیدجعفر سیدان در خاتمه درباره «پاسداری آیتالله صافی از حریم مکتب اهل‌بیت (ع)» سخن گفتند. آنچه می‌خوانید خلاصه‌ای از ارائه اساتید حاضر در این همایش است که فایل صوتی در ابتدای هر گزارش قابل دریافت می‌باشد.
منهج فقهی آیتالله صافی و بهره‌مندی از روش آیتالله بروجردی
استاد شب‌زنده‌دار: مناهج فقهی بزرگان می‌تواند برای ما الگو و سرمشقی باشد که با توجه به آن، میل به مقاصد آسان و هموار گردد. برای اینکه منهج علمی فقهی به دست بیاید، نیازمند تلمذ نزد آن فقیه یا بررسی آراء و کتب علمی او و یا اینکه از دوران تحصیل و اساتید آن اطلاع داشته باشیم.
آیتالله صافی قبل از عزیمت آیتالله بروجردی به قم، برای تحصیل به نجف اشرف مشرف می‌شود و از محضر آیتالله محمدکاظم شیرازی و نیز مرحوم آیتالله سید جمال‌الدین گلپایگانی -که از شاگردان برجسته مرحوم میرزای نائینی بود-، استفاده نمود و نیز بعد از بازگشت به قم از محضر آیتالله بروجردی بهره‌مند شد. قهراً منهج فقهی آیتالله صافی از این سه استوانه بزرگ علمی اتخاذ شده است. چون معمولاً شاگردان از مناهج استاد خویش رنگ می‌پذیرند. توجه به مناهج این سه فقیه بزرگوار، می‌تواند نشان بدهد که مرحوم آقای صافی در ابحاث فقهی و اصولی چه منهجی را می‌پیماید.
آیتالله شیخ محمدکاظم شیرازی از اعاظم بزرگ علم و معرف است که مرحوم آیتالله تبریزی می‌فرمود: «من فقاهت خود را از مرحوم استاد محمدکاظم شیرازی دارم». او شخصیت بارزی از جهت دقت، عمق فکر و تقوا و فضیلت بود که متأسفانه به خاطر شرایطی، مجالی برای بهره‌مندی بیشتر افراد از او در حوزه‌های علمیه و نجف اشرف رخ نداد.
آیتالله سید جمال‌الدین گلپایگانی خزینه مباحث محقق نائینی است و از شاگردانی که اتباعش به محقق نائینی تقریباً صددرصد است. مرحوم نائینی نقطه عطفی در تاریخ علم اصول است و دارای افکار جدید که در بحث ترتب نمایان است. آیتالله صافی نزد کسی تلمذ کرده که تقریباً خزائن مطالب محقق نائینی است.
آیتالله بروجردی سپس به قم مشرف می‌شود و در اوائل حضور ایشان که نشاط علمی فراهم بوده و دروس اصول و فقه پربار بوده است، آیتالله صافی از محضر ایشان مفصلاً بهره‌مند شده و مجدانه در درس آیتالله بروجردی شرکت می‌کند و به‌همراه اخوی بزرگوارشان از مستشکلین درس بودند.
برای اینکه مشخص باشد چه مقدار منهج آیتالله بروجردی در مرحوم آقای صافی دخالت داشته است، کتاب خمس ایشان را مطالعه و دیدم، مرحوم آقای صافی در بسیاری از موارد همان منهج محقق بروجردی را دارد. آقای بروجردی علاوه بر اینکه اصولی مدقق بود، صبور در بحث بودد و جوانب مسئله را مطالعه می‌کرد، حتی به سیر تاریخی مسئله در مباحث اصول توجه داشت، به آراء بزرگان، فقها و روات محدثین بسیار اهتمام داشت و این‌طور نبود که به‌حسب محاسبات شخصی در مسئله‌ای، سریع مبنای مسلم خود قرار دهد و تسرع در فتوا داشته باشد.
آیتالله صافی در همین کتاب خمس، مطلبی از یکی بزرگان معاصر ذیل روایتی که ازنظر سندی ارسال در آن روایت هست نقل می‌کند و حدود نصفه صفحه می‌فرمایند چطور می‌توان دست از این روایت برداشت و از صدوق می‌شمارد تا شهید ثانی که به همین روایت استناد و فتوا داده‌اند و مخالفت با مشهور ندارد.
آیتالله صافی در جامع‌نگری به اسلام و فهم درست از ابعاد اسلام در جایگاه ممتازی قرار دارد و اگر ایشان پذیرفت در شورای نگهبان حضور یابد، براساس همین فهم جامع ایشان به اسلام است. اخیراً سندی از مرحوم آقای صافی در آرشیو شورای نگهبان دیدم که در نامه‌ای به کمیسیون بودجه مجلس شورای اسلامی ۱۱ مورد را تذکر می‌دهد که این بودجه و این موارد با اصول قانون اساسی سازگار نیست، چون موجب تورم می‌شود، تحلیلی و توضیح می‌دهد که اقتصاد ضرر می‌بیند و یکی‌یکی تذکر می‌دهد و قسمت‌هایی هم می‌فرماید خلاف شرع است.
رهبر معظم انقلاب حضرت آیتالله خامنه‌ای که در جلسه‌ای که با اعضای شورای نگهبان داشتند، افراد را توصیه می‌دادند که تصلب در دین داشته باشند؛ بنابراین، تصلب در دین، تیزبینی و دلسوزی مرحوم آقای صافی به حال اسلام، جامعه و تشیع؛ سرمشقی برای همه ما است.
آیتالله صافی احیاگر دانش کلام در دوران معاصر است
استاد سبحانی: حضرت آیتالله صافی گلپایگانی، تجربه‌های بلند معرفتی و نگاه جمعی به ابعاد حیاتی اسلامی و انسانی دارد؛ کسانی که به او نگریسته‌‌اند هرکدام به میزان عمق و آشنایی با ایشان بهره‌ای از این اقیانوس معرف علم و عمل به دست آورده‌اند. امروز نیاز شدید حوزه‌های دینی و امت اسلامی به شخصیت ایشان احساس می‌شود.
برای این جلسه تمام آثار کلامی آیتالله صافی گلپایگانی را مرور کردم که تا حد ممکن تصویر کاملی از شخصیت کلامی ایشان ارائه کنم. وقتی این آثار در کنار هم مطالعه شد، احساس کردم نیازمند بازشناسی منظومه فکری و معرفی ایشان هستیم. در ادامه به رویکردهای علمی و معرفی و پاره‌ای از نوآوری‌های این فقیه سترگ می‌پردازم.
۱- آیتالله صافی از پیشگامان جهاد تبیین معارف شیعی در جهان اسلام است. شخصیت جامع ایشان مثال‌زدنی است، حدود ۳۰ اثر ایشان مستقیماً به عرصه اعتقاد و کلام ارتباط پیدا می‌کند و به‌حق ایشان فقیه در حوزه عقاید و فقه اکبر است.
۲- آیتالله صافی نگاهی اجتهادی و فقیهانه به عرصه‌های کلامی و معرفی دارد. او که نزد فقیهان بزرگی چون بروجردی تلمذ نمود و در خلوت و جلوت با او نشست و نگاه فقیهانه او را دریافت کرد و به او بینش عمیق در حوزه اجتهاد داد که به‌درستی در عرصه کلام پیاده می‌کند که ویژگی آثار اجتهادی او در کتاب «ولایت تکوینی و ولایت تشریعی» نمایان است. آقای صافی با موشکافی آیات و روایات و بهره‌مندی دقیق از آن، نشان می‌دهد ما با فقیهی برجسته روبرو هستیم.
۳- آیتالله صافی اصطلاح‌سازی‌های جدیدی بر اساس معارف کتاب و سنت دارد که ازدریچه آن به معضلات پاسخ و به آن‌ها می‌پردازد. ایشان رویکرد مسئله محور به عرصه عقاید و اندیشه‌های جدید دارد. آیتالله صافی با چشمانی باز و دقتی بلند، صحنه اندیشه را رصد و به مسائل جدید که نه‌تنها به حوزه ایران محدود می‌شود، بلکه مجموعه چالش‌ها را رصد و به‌نحو احسن پاسخ می‌دهد.
۴- آیتالله صافی در دوران جوانی در دستگاه مرجعیت حضرت آیتالله بروجردی حضور دارد و به همین جهت مباحث جهان اسلامی به ایشان ارجاع داده می‌شود. اگر رساله ایشان را مطالعه کنید، می‌بینید ایشان دغدغه بزرگی به نام «امت اسلام» دارد و کمتر اثری است که این دغدغه بازنمود پیدا نکرده باشد.
۵- آیتالله صافی نگاه اصلاح‌گرانه‌ای به حوزه اعتقادات و معارف دینی دارد و تلاش می‌کند با نگاه به اندیشهها، علاوه بر نقد، راه پیشنهادی ارائه نماید و عرضه یک فکر نو و راه جدیدی را باز نماید. در داوری‌ها نسبت به اندیشهها و دیدگاه‌‌ها، منصفانه و بدون افراط و تفریط است و آراء بزرگان را مدنظر قرار می‌دهد و در صورت نیاز با نگاه اجتهادی آن را نقد و رأی جدید صادر می‌کند.
۶- آیتالله صافی احیاگر دانش کلام در دوران معاصر است که همواره اهتمام ویژه‌ای به احیای این دانش داشته‌اند. در مباحث معرفت‌شناختی دانش کلام به «عقل» به‌عنوان منبع مهم دانش کلام توجه دارد. ایشان عقل و عقلانیت در حوزه کلام معاصر را زنده و ارشاد می‌کند.
۷- آیتالله صافی اصرار دارد نصوص دینی و روایات یکی از منابع اصلی معرفت دینی باشد. تسلط ایشان بر احادیث شیعه و سنی و مباحث رجالی و بحث‌های فنی حدیث‌شناسی قابل‌توجه است.
۸- آیتالله صافی یکی از پیشگامان مطالعات تطبیقی و مقارن کلامی است. در اثری هرآنچه در معارف حدیثی اهل سنت که موافق با مکتب اهل‌بیت (ع) است را تجمیع کرده است. همچنین در مباحث الهیات و خداشناسی و نیز در حوزه امامت، ولایت و مهدویت از ستاره‌های درخشان این عرصه‌ها بشمار می‌رود.
۹- آیتالله صافی به امت اسلامی، تقریب، وحدت و همگرایی اسلامی توجه ویژه‌ای دارد. در کمترین اثری است که به این موضوع نپرداخته باشد. به این مسئله اشاره دارد که پاره‌پاره شدن امت بلایی از خارج است که بر امت اسلامی وارد شد. ایشان در این زمینه تلاش‌‌های وافری دارد، ازجمله نامه‌ای به رئیس دانشگاه مدینه که در همایشی مرا دعوت کنید تا مباحث فی‌مابین طرح شود و این شعله‌ی فتنه در جهان اسلام آرام گیرد. نظریه ایشان در مورد تقریب مذاهب دقیق و برگرفته از رویکرد آیتالله بروجردی و علامه شرف‌الدین می‌باشد که تقریب در سایه تبیین امکان‌پذیر است. معتقد است در مجادله، مجامله و تعارف کردن‌ها به وحدت اسلامی نخواهیم رسید، بلکه راه‌حل وحدت اسلامی، گفتگو و سخن گفتن بر سر اختلافات و زوایای مباحث علمی است. اگر الگوی تقریبی آیتالله صافی سرلوحه حوزه‌های علمیه قرار بگیرد، اتفاق مبارک و متفاوتی رخ خواهد داد.
۱۰- در خاتمه دو پیشنهاد درباره آثار ایشان به بیت معظم‌له و متصدیان تقدیم می‌کنم. اول تصحیح انتقادی و بازنگری در آثار ایشان است و دوم، جمعی از محققان و متخصصان در حوزه‌های دانشی، تلاش کنند برای سال آینده مجموعه مقالات و رساله‌هایی در ابعاد شخصیتی و آثار ایشان نگاشته شود تا پژوهشگران و اساتید به‌راحتی به اندیشه این فقیه والامقام راه پیدا کرده و استفاده نمایند.
من برای این دو برادر درس می‌گویم!
استاد صافی‌گلپایگانی: مرحوم حضرت آیتالله صافی در شهر گلپایگان نزد پدرش مرحوم آیتالله ملامحمدجواد صافی گلپایگانی دروس سطوح عالی خواند و سپس در حوزه علمیه قم نزد بزرگانی چون آیات عظام حجت، خوانساری، صدر و در نجف در درس بزرگانی مانند آیات سید جمال‌الدین گلپایگانی و شیخ محمدعلی کاظمی و شیخ محمدکاظم شیرازی حاضر شدند و از طلاب پرتلاش حوزه علمیه نجف بود.
به خاطر بیماری مادر به ایران بازگشت و رضایت ایشان را بر تحصیل در نجف ترجیح داد. در قم وقتی در درس آیتالله بروجردی حاضر شد، بی‌نیاز از دروس اساتید نجف را اعلام داشت و حدود ۱۷ سال در درس آیتالله بروجردی شرکت کرد و از بهترین تلامذ ایشان به‌حساب می‌آمد.
آیتالله صافی گاهی یاد می‌کرد که آیتالله بروجردی در درس خود می‌فرمود: «من برای این دو برادر درس می‌گویم، (حاج‌آقا علی صافی و حاج‌آقا لطف‌الله صافی)»؛ و اگر این دو برادر گاهی در درس شرکت نمی‌کردند، سؤال می‌کرد کجا هستند!
آیتالله صافی سپس از مشاورین مرحوم آیتالله بروجردی شد و در سن ۲۸ سالگی در هیات استفتاء ایشان راه یافت تا جایی که بسیاری از نامه‌هایی که از کشورهای اسلامی برای مرحوم آیتالله بروجردی می‌آمد، ایشان پاسخ می‌داد.
آیتالله صافی از همان دوران جوانی موفق به پاسخ به شبهات بود. مسائل مهمی که از آیتالله بروجردی سؤال می‌شد، ایشان جواب می‌داد. کتاب «منتخب الاثر» در موضوع مهدویت را به توصیه آیتالله بروجردی نگاشت و حدود ۳ سال به طول انجامید؛ مثلاً برای به دست آوردن یک حدیث ناچار بود یک دوره از کتابی را مثل تاریخ بغداد را مطالعه کند و ضمن آن دیگر مطالب را هم استخراج و جمع‌آوری می‌کرد.
مرحوم آیتالله صافی در حدود ۱۰ سال به استفتائات مرحوم آیتالله بروجردی، حدود ۳۰ سال به استفتائات مرحوم آیتالله گلپایگانی و در زمان مرجعیت خود نیز ۳۰ سال به هزاران سؤال پاسخ گفت؛ شاید در عصر غیبت کبری، کمتر کسی ۷۰ سال مشغول پاسخ به سؤالات فقهی و اعتقادی بوده باشد و اکنون موسوعه استفتائات ایشان موجود است.
آیتالله صافی موفق شده کتاب‌های بسیاری را تألیف نماید و فقط حدود ۲۰ جلد کتاب درباره‌ی وجود مبارک امام زمان (عج) تألیف نموده است و یکی از مدافعین واقعی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود.
آیتالله صافی با تعصب خاص از دین و مکتب اهل‌بیت (ع) حفاظت می‌کرد
آیتالله سیدان: مکتب حق اسلام و مکتب اهل‌البیت (ع) در تمامی ابعاد سعادت‌بخش بشر بی‌نظیر است؛ در مسائل اعتقادی، اخلاقی و همه شئون انسانی مانندی برای این مکتب نیست که بقای آن به شخصیت‌هایی مانند حضرت آیتالله صافی گلپایگانی است، آن‌ها که آگاه و عامل و ناشر این مکتب هستند.
بی‌تردید آیتالله صافی در عصر ما از شخصیت‌هایی کم‌نظیری است که علم، آگاهی، عمل، تقوا، همت به نشر و تعصب بر حفاظت از دین داشت و جامع معقول و منقول بود. ایشان واقعاً در دفاع از مکتب اهل‌بیت (ع) در مسائل اعتقادی، اخلاقی، فرعی و عملی و همه شئون آن اهتمام بی‌نظیری داشت.
مراقب انحرافات و ترویج‌های غیر مناسب در داخل و خارج کشور و در اجتماعات کوچک و بزرگ بود؛ به جد همت مقابله داشت و احساس تکلیف می‌کرد و وارد عمل می‌شد. پیام می‌داد، می‌نوشت، تلفن می‌زد و اقدام می‌کرد. در همین مشهد مقدس مکرر به افرادی که لازم نیست نام ببرم، تماس می‌گرفت که در فلان مرکز چنین مطلب انحرافی گفته شده، چرا مقابله نمی‌کنید، در فلان مجمع مطلبی نادرست و برخلاف اصول مکتب وحیانی گفته شده، چرا مقابله نمی‌شود.
آیتالله صافی با تعصب خاص از دین و مکتب اهل‌بیت (ع) حفاظت می‌کرد و در این زمینه نقش فراوان داشت. از اساسی‌ترین پایه‌هایی که مکتب وحی حفاظت می‌کرد؛ چنین شخصیت‌هایی بود و این حالت در آیتالله صافی متبلور بود.
آیتالله صافی هیچ کوتاهی نسبت به وظایف خود نسبت به مسائل مختلف کشور نداشت و حضورش در مقطعی در شورای نگهبان از این جهت بود.
