کتاب تازهمنتشرشدهی «التحلیل الفهرستی» به قلم محمدباقر ملکیان، تلاشی نو در تبیین روش علمی قدمای امامیه در مواجهه با اخبار (روایات) است که در ۳۸۶ صفحه از سوی نشر معارف اهل بیت(ع) روانه بازار کتاب شده است. نویسنده در این اثر، با نگاهی تحلیلی، رویکرد «فهرستی» را بهعنوان بدیلی علمی برای سنجش اعتبار احادیث، بررسی و ارزیابی کرده و آن …
Read More »Tag Archives: محمد باقر ملکیان
نکتهای در مورد کتاب حلبی/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: خاندان حلبی از بیوتات مشهور شیعه کوفی است که بنا به گزارش نجاشی چون برای تجارت به حلب میرفتهاند به حلبی شهرت یافتهاند. (نک: رجال النجاشی، رقم: ۶۱۲) نام بسیاری از افراد این خاندان در مصادر رجالی ذکر شده است، مثل: أبو شعبه و پسرانش علی و عمر، ونوادگانش عبید الله، عبد الأعلی، عمران، محمّد، احمد. (نک: رجال …
Read More »چرا امامان شیعه (ع) کتابی جامع در فقه تألیف نکردند؟/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: هرچند در کتب روائی و رجال، تألیف کتب و رسائل متعددی به ائمه (ع) نسبت داده شده است، مثل کتاب «السنن والقضایا والأحکام» که در رجال نجاشی به امیرالمؤمنین (ع) نسبت داده شده، یا «رساله اهوازیه» امام صادق (ع)، یا رسالهای که بنابر گزارش کلینی، امام صادق (ع) آن را برای اصحابشان نگاشتند. و دهها نمونه دیگر که …
Read More »شیخ طوسی و نقل از کتاب من لا یحضره الفقیه/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: قدمای علمای فریقین معمولاً مأخذ منقولاتشان را نام نمیبرند. این امر باعث شده که اولاً شناخت مصادر کتب قدماء سخت شود. و ثانیاً در مسأله بازسازی کتابهای از دست رفته (که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته) همیشه اما و اگر و شایدی باقی بماند. در این باره به تفصیل بیشتری باید سخن گفت، اما در این یادداشت …
Read More »رفتار دو گانه!/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: کتاب وسائل الشیعه بزرگترین کتاب در زمینه روایات فقهی در حوزههای علمیه شیعه است. این کتاب نمونهای کم نظیر و چه بسا بی نظیر از حدیث پژوهی عالمان شیعی است، نمونهای که حتی در حوزههای اهل سنت هم با همه عرض و طولش با آن مواجه نیستیم. با این حال همانند همه ساختههای دست و ذهن بشری، خالی از …
Read More »نکتهای در اتحاد روایات
شبکه اجتهاد: در مورد اتحاد دو یا چند روایت، اتحاد لفظ روایت و روای آن از جمله شروطی است که بیان شده است، اما این شروط چند استثناء هم دارد: ۱. گاه دو روایات با یک لفظ از دو راوی مختلف نقل شده است. در این موارد یک نکته را باید مورد توجه قرار داد، و آن این که بعضی …
Read More »وضعیت نُسخ، شروح و حواشی من لایحضره الفقیه
اختصاصی شبکه اجتهاد: در عصر چاپ و دیجیتال و دسترسی آسان به اطلاعات، کمتر کسی زحمت کنکاش در نسخههای خطی را به خود میدهد. محمدباقر ملکیان، از آن افراد اندک است. فعالیتهای نسخهپژوهانه و حدیثی_رجالی وی، سبب شد تا با او دربارهی اوضاع نسخههای کتاب مهم منلایحضرهالفقیه به گفتوگو بنشینیم. ملکیان از راههای نرفته و کاستیهای پژوهشی در این عرصه …
Read More »«تقریری از مسلک فهرستی»؛ مسلک فهرستی یا اعتبارسنجی کتابمحور احادیث
حجتالاسلام سرخهای گفت: برخی از پژوهشگران در شناخت مسلک فهرستی به این اشتباه افتادهاند که منبع انحصاری در این روش، فهارس برجایمانده است. به همین خاطر و برخی ملاحظات دیگر پیشنهاد بنده جایگزینی اعتبارسنجی کتابمحور بهجای مسلک فهرستی است؛ زیرا در این شیوه از اعتبارسنجی در شمار بررسی مجموعۀ شواهد و قرائن، کتاب نقش محوری دارد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، …
Read More »گنجینهای در حدیث و فقه/ محمدباقر ملکیان
اختصاصی شبکه اجتهاد: کتاب من لا یحضره الفقیه تألیف محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق از مهمترین کتب روائی شیعه، و دومین کتاب از جمله کتب اربعه آنهاست. کثرت نسخههای خطی از این کتاب، نقل قولهای فراوان از آن، شروح و حواشی متعددی که پیرمون آن نگاشته شده و… ما را از بحث درباره …
Read More »متفرّدات روائی شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: کتاب من لا یحضره الفقیه تألیف أبو جعفر محمّد بن علی بن حسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ ق) یکی از چهار کتاب اصلی شیعه، در حدیث است. نام این کتاب بازگو کننده محتوای آن است، یعنی فقیهِ همراه، اما به نظرم منهج صدوق در این کتاب را باید از همین تعبیر ساده فهمید. این …
Read More »سیر مطالعاتی علوم حدیث
رژیم مطالعاتی ذیل، تحت نظارت علمی استاد محمدباقر ملکیان و در سه سطح مقدماتی، متوسطه و پیشرفته تدوین شده است. هدف از بخش مقدماتی، آشنایی کلی و اولیه با کلان مسالههای دانش حدیث و زمینههای مطالعاتی موجود در این حوزه است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، جایگاه و میزان تاثیر دانش حدیث و همچنین شناخت سرگذشت و اعتبارسنجی آن، در مسیر …
Read More »توجه به تاریخ صدور روایات/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: در مراجعه به روایات اهل بیت علیهمالسلام گاه میبینیم موضوعی تنها در روایات یکی از ائمه، و یا دورهای خاص از امامت ائمه علیهمالسلام مورد توجّه قرار گرفته است، و امامان دیگر (چه متقدّم و چه متأخّر) به آن موضوع نپرداختهاند. در مباحث و کتب استدلالی فقه، به این امر چندان توجّهی نمیشود، یعنی فرقی نمیکند که امام …
Read More »پروتستان و اخباریگری/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: اخباریگری یک جنبش چند وجهی است، یعنی همان طور که نمیتوان تأسیس حکومت صفوی و رابطه خصمانهاش با دولت عثمانی را در پیدایش ـ و یا لا اقل رونق گرفتن ـ اخباریگری نادیده گرفت، نمیتوان اخباریگری را فقط در این بستر تحلیل کرد و از جنبههای دیگر (مثل برخی از مبانی اصولی و حدیثی مدرسه حله) غافل بود؛ …
Read More »گزارشهائی از درگیری فقهاء و غالیان در عصر امام صادق(ع)/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: در شیعه دو جریان جلوه بیشتری دارد: یکی جریان معارفی، یعنی به مسائل معرفتی علقه دارند نه مسائل فقهی، چنان که محمّد بن سنان میگوید: «من أراد المعضلات فإلیّ، و من أراد الحلال و الحرام فعلیه بالشیخ، یعنی صفوان بن یحیى»(۱). جابر بن یزید، أبو الخطّاب، مفضّل بن عمر، معلّی بن خنیس در این جریاناند. البته در این …
Read More »تقیه و جعل حدیث
شبکه اجتهاد: یکی از تفاوتهای منهجی علمای امامیه و اهل سنت در مباحث حدیثی، بحث تقیه است. اهل سنت در مواجهه با روایات، به هیچ وجه تقیه را نپذیرفتهاند، از این رو در طرح روایات دست بازتری دارند. در نگاه اهل سنت، هر روایتی که نتوان به رسول خدا (ص) نسبت داد(۱) روایت جعلی است؛ اما نگاه علمای امامیه در …
Read More »رساله اغلاط مشهوره، رسالهای در روایات جعلی/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: علمای شیعه بر خلاف اهل سنّت، تألیفات مستقل چندانی در موضوع روایات جعلی ندارند. البته این را نمیتوان به سبب اهمال و کوتاهی آنها بر شمرد، علت و یا عللش مفصّل است که در نگاشتهای منتشر نشده بدان پرداختهام. از سویی کم نیستند عالمانی که در مباحث علمی شان ـ چه اعتقادی، چه فقهی و چه تفسیری ـ …
Read More »دوره رکود و تقلید یا دوره تبیین و استحکام!
شبکه اجتهاد: در کتابهایی که درباره تاریخ فقه شیعه نوشته شده (که البته با اشکالات متعدّدی چه از لحاظ ساختار، چه محتوا و چه نگاه تاریخی مواجه است) از دوره صد ساله پس از شیخ طوسی تا عهد مرحوم ابن ادریس حلی، به دوره رکود فقه شیعه و یا دوره مقلّدین شیخ طوسی یاد میشود(۱). این مطلب، در بسیاری از …
Read More »دوره رکود و تقلید یا دوره تبیین و استحکام/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: در کتابهایی که درباره تاریخ فقه شیعه نوشته شده (که البته با اشکالات متعدّدی چه از لحاظ ساختار، چه محتوا و چه نگاه تاریخی مواجه است) از دوره صد ساله پس از شیخ طوسی تا عهد مرحوم ابن ادریس حلی، به دوره رکود فقه شیعه و یا دوره مقلّدین شیخ طوسی یاد میشود(۱). این مطلب، در بسیاری از …
Read More »مطالعات رجالی – حدیثی و ضرورت مراجعه به مصادر اهل سنت/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: در مورد ضرورت مراجعه به مصادر اهل سنت در مطالعات شیعی به طور عام و مطالعات مرتبط با رجال و حدیث به طور خاصّ، مطالب زیادی گفته و نوشته شده است. پرداختن تفصیلی به این مطلب، نیازمند نگارش کتابی پربرگ است، کاری که فراغ وحوصله زیادی میطلبد. به عنوان مقدّمه باید بگویم: در سیره رجالیون شیعه، موارد متعدّدِ بهره …
Read More »ضرورت توجّه به مصادر نصیریه در مطالعات شیعی/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: مرحوم آیتالله بروجردی و برخی از شاگردان ایشان بر این باور بودند که فقه و حدیث شیعه، حاشیهای است بر فقه و حدیث عامه و یا به تعبیر آیتالله سیستانی فقه شیعه مهیمن است بر فقه اهل سنت۱. در این یادداشت در صدد نیستم تا مقصود آیتالله بروجردی وطرفداران این نظریه را به تفصیل بنگارم، اما خلاصه سخن …
Read More »آیا اخباری با رجال مخالف است؟/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: کمتر کتابی در کلیات علم رجال نوشته شده که در آن اخباریها به عنوان مخالفان علم رجال معرفی نشدهاند!(۱) در این گونه کتابها، به شبهات اخباریها پیرامون بی فائدگی و یا حرمت علم رجال پاسخ داده شده است، شبهاتی که بطلان آنها بدون نیاز به هیچ گفتگویی واضح است. این تلقی از اخباریها تلقی رائجی است، لا اقلّ در حوزههای …
Read More »نکتهای درباره متواتر معنوی
شبکه اجتهاد: خبر متواتر در اصطلاح اهل حدیث، روایتی است که سلسله راویان آن تا به معصوم (ع) در هر طبقه به تعدادی باشد که امکان توافق عمدی آنها بر نسبت دادن دروغ به معصوم به طور عادی محال باشد و خبر آنها موجب علم و یقین به مضمون حدیث گردد؛ به عبارت دیگر خبر متواتر، خبر جماعتی است که …
Read More »نکاتی دربارهی کتاب فصل الخطاب محدّث نوری
شبکه اجتهاد: مسأله عدم تحریف قرآن، مسألهای است که علی رغم نگارش آثار متعدّد پیرامون آن ـ چه به صورت کتاب، چه در قالب رسائل کوچک و بزرگ و چه در ضمن کتب کلامی و تفسیری ـ، هنوز به لحاظ نظری، برای برخی مسألهای حل نشده است. یعنی علی رغم آن که بسیاری از بزرگان شیعه، ادعای اجماع بر عدم …
Read More »معرفی کتاب «الغلو فی الملل و النحل و الرجال»
کتاب «الغلو فی مصطلح الملل و النحل و الرجال؛ دراسه عن الفرق و الرواه الغالین» تألیف محمدباقر ملکیان (نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم) است. این اثر در واقعیت سنجی انتسابهای به غلو در کتابهای ملل و نحل و کتابهای رجالی است. نویسنده از آنجا که در روایات نقل شده توسط برخی از متهمین به غلو هیچ اثر از این …
Read More »یک بام و دو هوا؛ تضعیف و توثیق راویان شیعی در مصادر اهل سنت/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: با مراجعه به مصادر رجالی اهل سنت میبینیم تشیع ـ به معنی اعتقاد به ولایت بلافصل أمیر المؤمنین و برائت از خلفای دیگر ـ گناهی است نا بخشودنی، و اتهام به تشیع برای ذکر یک راوی در کتب ضعفاء کافی است. به این اقوال در تضعیف یک راوی تنها به جرم شیعه بودن بنگرید: ۱. قال أشهب: سئل …
Read More »اندر حکایت کاریکاتوری به نام طب اسلامی/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: در بین محدّثان و علمای شیعی ـ به غیر از دو پسر بسطام ـ شیخ طوسی و نجاشی برای چهارده نفر کتابی با عنوان «کتاب الطبّ» ذکر کردهاند (نک: رجال النجاشی، رقم: ۱۸۲؛ ۱۹۲؛ ۲۲۳؛ ۵۷۳؛ ۶۴۰؛ ۶۷۶؛ ۶۸۴؛ ۹۲۰؛ ۹۳۹؛ ۹۴۷؛ ۱۰۷۸؛ الفهرست، رقم: ۳۳؛ ۷۰؛ ۱۶۴؛ ۳۹۲؛ ۳۹۳؛ ۴۴۰؛ ۶۰۵.) متأسّفانه هیچ نسخهای از این کتابها …
Read More »چند نکته در مورد بحار الأنوار
شبکه اجتهاد: در میان محدّثان متأخّر شیعه، شاید هیچ کس به پرکاری و در عین حال تأثیرگذاری علامه مجلسی رحمه الله، نباشد. در کارنامه او، علاوه بر تکنگاریهای فارسی و عربی، با نگاشتههای حدیثی درازدامن هم رو به رو هستیم: ملاذ الأخیار (شرح تهذیب)، مرآه العقول (شرح کافی)، و بحار الأنوار. متأسفانه بسیاری از ما، علامه مجلسی و همه فعالیت …
Read More »طب اسلامی، اصطلاحی بدون مستند/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: طب اسلامی، واژهای است که در دهه اخیر بسیار به کار رفته است، چه توسط آنانی که مدّعی نظام سلامت مستقلّ اسلامیاند، و چه توسط آنانی که چنین نظامی را از اساس باور ندارند. با این حال به نظر میرسد ـ چه این نظام ادعایی را باور داشته باشیم یا نه ـ اصطلاح «طب اسلامی» اصطلاحی نو ظهور …
Read More »اثرگذاری اخباریه، و تأسیس و بهکارگیری قواعد توثیق عام/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: با مجاهدتهای علمی وحید بهبهانی و شاگردان او، در حوزههای علمیه، دیگر به صورت رسمی، از اخباری گری خبری نیست. اما به نظر میرسد برخی از باورهای اخباریون – و لو در قالب جدید – مورد پذیرش اصولیون قرار گرفته است. از جمله شاخصههای مکتب اخباری، رویکرد حداکثری به تصحیح روایات است. این رویکرد، گاه در قالب بی …
Read More »لزوم نقل روایات از مصادر اصلی/ محمدباقر ملکیان
شبکه اجتهاد: مدتی است مشغول تورّق کتاب ارزشمند جواهر الکلام هستم. جواهر الکلام شاهکار فقه شیعی است، هم از جهت جامعیّت و هم ازجهت دقّت نظر و شمّ فقاهتی مؤلف آن. از همین روست که پس از تألیف مورد توجّه حوزههای علمیه قرار گرفت. تأثیر این کتاب بر کتابهای ارزشمندی همانند مستمسک مرحوم آقای حکیم را نمیتوان نادیده گرفت. حدود دو …
Read More »