شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
همانطور که سردار حاجی‌زاده در رسانه‌ها توضیح دادند که این شخص ۱۰ ثانیه فرصت داشته و نتوانسته تماس بگیرد. از طرفی اگر این موشک کروز بود جان هزاران نفر به خطر می‌افتاده. از طرف دیگر هم احتمال خطای خودش را می‌داده به هر حال این تصمیم را گرفته. به نظرم این موضوع را باید اهل فن تشخیص بدهند ولی روالش با قتل خطا فرق دارد.
اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از پاسخ موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به حمله وحشیانه آمریکا در ترور سردار دل‌ها حاج قاسم سلیمانی، خبری قلب تمام ایرانیان را دلگیر کرد. همواپیمای اوکراینی با ۱۷۶ سرنشین که اکثریت آن هموطنانمان بودند سقوط کرد. اما خبر شوکه کننده شنبه صبح و در بیانیه ستاد کل نیرو‌های مسلح شنیده شد. سقوط این هواپیما با شلیک پدافند خودی اتفاق افتاده بود. سرداران شجاع سپاه با حضور در روبروی دوربین‌ها به توضیح چگونگی این مسئله پرداختند و تمام مسئولیت آن را به عهده گرفتند. آنها با اشاره به این نکته که این شلیک کاملا غیر عمد بوده و اپراتور یقین کرده آنچه در صفحه رادار خود می‌بیند موشک کروز است که در حال نزدیک شدن است. اپراتور تلاش کرده با مسئولین خود تماس بگیرد اما در آن لحظه موفق نشده و باید به سرعت تصمیم می‌گرفته است. او تصمیم گرفته شلیک کند و در آن لحظه فکر می‌کرده موشک کروز را زده و خطر را دفع رده است. این موضوع از ابعاد مختلف تخصصی باید مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد. شبکه اجتهاد به نوبه خود، از زاویه فقهی به این مسئله پرداخته است و سعی در انجام مسئولیت رسانه‌ای خود دارد. به همین منظر به سراغ استاد، محمد قاضی‌زاده، مدیر مرکز فقهی ائمه اطهار اراک رفتیم و از ایشان در این مورد سوالاتی را پرسیدیم. استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه اراک، این اتفاق را مانند زحام و شاید کمی هم از آن قوی‌تر دانستند که دیه این افراد به عهده بیت‌المال است. مشروح این گفتگو از نگاه شما می گذرد.
اجتهاد: شلیک به هواپیمای مسافربری، به لحاظ تکلیفی، چه عواقبی را برای شلیک کننده دارد؟ آیا در صورت قصور در مقدمات و بررسی‌های لازم، باز هم عنوان سهو بر آن صادق است؟
قاضی‌زاده: علی القاعده این اتفاق خطا بوده، البته باید تحقیقات انجام شود. اگر تعمدی در کار است عواقب این عمل بر عهده و گردن فرد شلیک کننده است و این مسئله از عهده شخص متعمد خارج نیست.
ولی اگر خطا بوده و فرد طبق روال قانونی کار خود را انجام داده، که ظاهرا همین هم هست، اما با این وجود چنین مشکلی پیش آمده، در چنین شرایطی باید دیه از ناحیه بیت‌المال پرداخت شود.
این موضوع مانند کشته شدن در زحام می‌باشد و حتی می‌توان گفت کمی هم از آن قوی‌تر است، چون در زحام، حکومت دخالتی ندارد اما شارع دیه کشته شدگان را بر عهده بیت‌المال گذاشته است.
این مسئله کمابیش شبیه همین موضوع است و دیه آن بر عهده بیت المال است. این شخص شلیک کننده مامور پدافندی بوده و طبق وظیفه‌اش عمل کرده و عمدی در کارش نبوده است. البته باید بررسی‌ها توسط افراد متخصص انجام شود. اگر این اتفاق سهوی بوده دیه افراد کشته شده به عهده این شخص نیست بلکه وظیفه حکومت است که آن را بپردازد.
البته در قتل خطا، دیه بر عهده عاقله است. اما مدل و شکل این قضیه متفاوت است. مثلا اگر به صورت خطا کسی کشته شد، یعنی می‌خواست تیر بزند به گرگی یا یک حیوان درنده‌ای اما تیر کمانه کرد و به یک انسان خورد و یک انسانی کشته شد، این قتل خطا است. اما در اینجا بحث فرق دارد و شخص نماینده نظام بوده و نمی‌خواسته به یک شی دیگر شلیک کند. اما اشتباها اصابت کرده به هواپیمایی که به سمت اوکراین در حال حرکت بوده را زده است. لذا خطای شخصی نیست که دیه را عاقله بدهد. البته بستگی به این دارد که قصورش در چه حد باشد. اگر عمدی در کار باشد ممکن است محکوم بشود، ولی اگر قصور باشد برعهده شخص خاطی نیست.
همانطور که سردار حاجی‌زاده در رسانه‌ها توضیح دادند که این شخص ۱۰ ثانیه فرصت داشته و نتوانسته تماس بگیرد. از طرفی اگر این موشک کروز بود جان هزاران نفر به خطر می‌افتاد. از طرف دیگر هم احتمال خطای خودش را می‌داده ولی به هر حال این تصمیم را گرفته است. به نظرم این موضوع را باید اهل فن تشخیص بدهند ولی روالش با قتل خطا فرق دارد، مگر اینکه همانگونه که عرض شد مقصر باشد و تعمدا این عمل را انجام داده باشد.
اجتهاد: در صورت احراز قصور در مقدمات، آیا قصاص و عقوبات تکلیفی، متوجه فرد(اپراتور) شلیک کننده است یا مسؤول وی؟
قاضی‌زاده: ابتدائا حکم این مسئله را باید قاضی تشخیص دهد که قصور این شخص در چه حد است و عقوبتش در چه حد است و آیا باید این فرد یا مسئولش از پست محوله خلع شود یا نه؟ همچنین اگر قصورش کمتر است، به تبع آن عقوبت آن شخص کمتر است.
اما بحث دیه در اینجا صدق نمی‌کند چون دیه برای تقصیر شخص است. اما اگر این شخص عمدا این فعل را انجام داده باشد شاید بتوان گفت که مسئولیت از عهده نظام برداشته می‌شود و دیه به عهده خود شخص است، ولو اینکه نظام هم مقصر باشد از این حیث که این شخص را استخدام کرده و به او نیرو و قدرت داده است.
علی‌ای‌حال چون به احتمال فراوان، قصور است نه تقصیر، دیه بر عهده شخص خاطی نیست بلکه بر عهده بیت‌المال است. اما اگر بخواهیم حکم عمد را به طور شفاف توضیح و تبیین کنیم، عمد در فرضی است که می‌داند هواپیمای مسافربری است و باز هم شلیک می‌کند اما در این مسئله بنا بر فرض سوال، احتمال این را نمی‌دهیم که عمدی باشد و اصلا امکان عمد راه ندارد و به عبارتی محال است که عمدی در بین باشد، مگر اینکه مجنون و دیوانه باشد که این کار را انجام دهد یا خائن باشد و بخواهد برای نظام مشکل بسازد و این حرکت را انجام دهد و الّا بر روال عادی شخص این عمل را انجام نمی‌دهد.
در هر حال قاضی با توجه به شدت و ضعف حکم صادر می‌کند ولی دیه بر عهده نظام است ولو اینکه اپراتور فرضا ۵ درصد قصور داشته باشد قاضی در موقع صدور حکم می‌تواند وی را محکوم کند اما دیه بر وی ثابت نیست.
اجتهاد: حکم ضمان نسبت به اتلاف اموال و کشته شدن مسافرین هواپیما به چه صورت است؟
قاضی‌زاده: تمامی ضمان این اموال و اشخاص از حیث دیه، بر عهده حکومت است چون در حقیقت حکومت این قصور را انجام داده است. منظور این است برعهده سپاه است و اگر بیمه باشند بر عهده بیمه است.
