شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
فقه شهید صدر کاربردی است و ایشان از فقه برای بهبود زندگی بشر کمک می‌گرفت. شهید صدر در پاسخ به این مسئله که چگونه می‌توان زندگی مدرن را با توجه به فقه و راه‌حل‌های قدیمی پیش برد؟ نظراتی بسیار جامع و کاربردی می‌دهد که به اسم ایشان ثبت و مطرح می‌شود.
اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر محسن اسماعیلی حقوقدان، استاد و عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است. از این عضو مجلس خبرگان رهبری، چندین کتاب و ده‌ها مقاله در موضوعات مختلف فقهی و حقوقی منتشر شده است. او که در سال‌های ١٣٨٠ تا ١٣٩٨ عضو شورای نگهبان بوده در آثار و تدریس‌های خود به اندیشههای علامه صدر توجه داشته و به بررسی نوآوریهای فقهی و حقوقی او، پرداخته است.
سه ویژگی اندیشه شهید صدر
دکتر اسماعیلی در ابتدا در پاسخ به سؤال «تفاوت ویژگی‌ها‌ی اندیشه شهید صدر نسبت به دیگر اندیشمندان» گفت: شهید صدر آثارش با دیگران کمی متفاوت است. خواننده می‌تواند مطمئن باشد که اندیشههای شهید صدر اسلامی است چون فرزند اصیل حوزه است. ویژگی دیگر آثار ایشان این است که قلم روانی دارد و منظورش را راحت به مخاطب می‌رساند. ویژگی سوم این است که ذهن ایشان کاملاً ریاضی است، ایشان فقه را مهندسی می‌کرد و مسائلشان را کاملاً با برنامه منطقی بیان می‌کردند.
شهید صدر از داشته‌ها‌ی فقه برای نظام حقوقی کارآمد استفاده می‌کند
او در ادامه در مورد نوآوریهای فقهی و حقوقی که شهید صدر در آثارشان داشت، بیان کرد: نوآوریهای ایشان بسیار زیاد است اما از مواردی که می‌توان بیان کرد این است که چگونه می‌توان از داشته‌ها‌ی فقه برای نظام حقوقی کارآمد استفاده کرد. برای مثال سیستم بانکداری جز جدانشدنی زندگی امروزه است، شهید صدر در دوران خودشان که هنوز تجربه‌ی زندگی اسلامی نداشتیم راجع سیستم بانکداری بدون ربا صحبت می‌کند و هنوز مباحث ایشان قابل استفاده است.
آثار شهید صدر از امام موسی صدر عمیق‌تر است
در پاسخ به این سؤال که «ربطی بین آثار شهید صدر و امام موسی صدر می‌شود مشاهده کرد یا خیر»، گفت: بین آثارشان قرابت وجود دارد اما به نظر من آثار شهید صدر عمیق‌تر است. ایشان از ابتدا به دنبال قوانینی برای اداره‌ی جامعه بود و یک طرح برای نظام‌ها‌یی می‌دهد که می‌شود بر اساس آن نظام‌ها‌ی اسلامی را اداره کرد.
رد پای ایشان را در قانون اساسی ایران می‌بینیم
او در مورد تأثیر اندیشههای شهید صدر در نظام جمهوری اسلامی گفت: ایشان تأثیر بسیار عمیق و گسترده داشتن. قبل از پیروزی انقلاب، تعدادی از شاگردانشان از ایشان پرسیدند که امام خمینی (ره) چگونه می‌خواهد یک حکومت مدرن را با اندیشههای فقهی و حقوقی اداره کرد؟ ایشان پیشنهادی در مورد اداره نظام می‌دهند و زمانی که قانون اساسی ایران را با نوشته‌ها‌ی ایشان مقایسه می‌کنیم، رد پای ایشان را در قانون اساسی ایران می‌بینیم.
شهید صدر معتقد است فقها به کارآمدی قانون توجه کنند و نظر بدهند
این محقق دینی ادامه داد: شهید صدر یک طرحی برای قانون اساسی ایران داده است و از نظراتشان قابل استفاده است، اما در برخی قوانین خیر. به نظر من اگر از نظر ایشان استفاده می‌شد، بهتر بود. در شورای نگهبان در بیان موارد حقوقی و فقهی، بر اساس نظر فقها موارد بیان می‌شود اما شهید صدر معتقد است فقها به کارآمدی قانون توجه کنند و نظر بدهند.
شهید صدر از فقه برای بهبود زندگی بشر کمک می‌گرفت
اسماعیلی در پاسخ به این سؤال که «منطقه الفراغ چیست؟» بیان کرد: فقه شهید صدر کاربردی است و ایشان از فقه برای بهبود زندگی بشر کمک می‌گرفت. شهید صدر در پاسخ به این مسئله که چگونه می‌توان زندگی مدرن را با توجه به فقه و راه‌حل‌های قدیمی پیش برد؟ نظراتی بسیار جامع و کاربردی می‌دهد که به اسم ایشان ثبت و مطرح می‌شود. پاسخی که ایشان می‌دهد این است که نه مشکلات امروز بشر همه‌اش نو است و نه آن چیزی که شریعت گفته است همه‌اش قدیمی است. ما دو دسته احکام شرعی داریم، دسته‌ی اول غیرقابل تغییر است و همیشه مورد نیاز است مثل عدالت، اما روش‌ها‌ی برقراری عدالت در جوامع و زمان‌ها‌ی گوناگون متفاوت است که این دسته قابل تغییر است. شهید صدر راه‌حلشان این است که ما باید ابتدا راه‌حل‌های زمان پیامبر صل الله و علیه و آله را مطالعه کنیم اما باید بدانیم آن راه‌حل‌ها ثابت و دائمی هستند، باید قدرت تبیین بین احکام ثابت و متغیر داشته باشیم.
کسانی که انتقاداتی مطرح کرده‌اند، آثار ایشان را دقیق مطالعه نکرده‌اند
او در مورد انتقاداتی که به اندیشه‌ی منطقه الفراغ شهید صدر شده است، گفت: کسانی که انتقاداتی مطرح کرده‌اند، آثار ایشان را دقیق مطالعه نکرده‌اند. ایشان با صراحت نوشته که منطقه الفراغ به این معنا نیست شارع در برخی مواقع حکم ندارد، بلکه می‌گوید شارع در برخی حوزه‌ها حکم الزامی ندارد و این مسئله نه تنها نقص در دین نیست، بلکه موجب کمال دین است. اگر ما شریعت را ایستا و غیرقابل انعطاف بدانیم و نتواند پاسخ نیازهای امروزه را بدهد، حتی انسان‌ها‌ی متدین برای حل مشکلاتشان به‌سوی سایر نظام‌ها‌ی حقوقی می‌روند.
اگر همه‌ی احکام شرعی را متغییر بدانیم، هویت فقهی خودمان را از دست می‌دهیم
اسماعیلی در پایان و در پاسخ به این شبه که چرا منطقه الفراغ تنها مختص به برخی احکام است، گفت: اگر ما همه‌ی احکام شرعی را متغییر بدانیم، هویت فقهی خودمان را از دست می‌دهیم. اگر همه‌ی احکام را ثابت بدانیم به سکولاریسم روی می‌آوریم. ما باید بدانیم احکام ثابت که قابل تغییر نیستند و هسته‌ی اصلی هستند را دست نزنیم، اما آن چیزی که راه روش است را می‌توانیم تغییر بدهیم.
گفتنی است، این سومین قسمتی است که برنامه مصیر به بررسی آرا و اندیشههای شهید محمدباقر صدر می‌پردازد. قسمت اول مصیر به «سیره و سرگذشت شهید صدر» پرداخت و قسمت دوم نیز با حضور استاد مبلغی موضوع «کارکرد اندیشه شهید محمدباقر صدر برای امروزِ امت اسلامی» بررسی شد.
یادآوری می‌شود، فصل جدید برنامه تلویزیونی مصیر با هدف بازخوانی و نقد اندیشه متفکران اسلامی، به بررسی ابعاد فکری اندیشمندان بزرگی چون؛ شهید صدر، علامه طباطبایی، آیت‌الله طالقانی، امام خمینی (ره) و… می‌پردازد و تاکنون به بررسی اندیشههای آیت‌الله مهدوی کنی، آیت‌الله مصباح یزدی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و استاد سید منیرالدین حسینی پرداخته است.
