همباشی یا ازدواج سفید همان زنا است/ نظر آیت‌الله شبیری زنجانی درباره معاطات

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و  اندیشه اسلامی بیان کرد: هم‌باشی برگرفته از سبک زندگی غربی است و به هیچ عنوان، نکاح حتی نکاح معاطات محسوب نمی‌شود.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید داودی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نشست علمی «قواعد تحقق نکاح قانونی از دیدگاه اسلام» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، با بیان اینکه مکاتب مختلف آراء مختلفی از تقدس تجرد تا قداست ازدواج و خانواده را بیان کرده‌اند، گفت: هر دین و قومی برای خود نکاحی دارند و اسلام هم قانون آنان را پذیرفته و محترم می‌شمارد. در اسلام هم ازدواج بسیار مهم و مقدس است و این تقدس ریشه در آیات و روایات دارد. از جمله در آیه شریفه ۲۰ نساء «وَإِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَکَانَ زَوْجٍ وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا»، اشاره شده است؛ در ذیل این آیه آمده است که فردی می‌خواست زن دیگری بگیرد لذا به او بهتان می‌زد، در آیه بعد آمده است که وَکَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَى بَعْضُکُمْ إِلَى بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنْکُمْ مِیثَاقًا غَلِیظًا؛ مفسران گفته‌اند میثاق غلیظ همان پیمان زناشویی است. در قرآن در سه مورد میثاق غلیظ آمده است؛ یکی خطاب به بنی اسرائیل است، دیگری پیمان و میثاق غلیظی است که از پیامبران گرفته شده و سوم هم همین آیه مورد بحث است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: خداوند میثاق غلیظ در عقد نکاح را در کنار میثاق و عهدگ رفته شده از پیامبران قرار داده تا اهمیت آن مورد توجه باشد؛ در روایات هم بیان شده کلماتی که در عقد نکاح جاری می‌شود، میثاق غلیظ است. وقتی پیمان محکم و سنگین باشد، نباید به سادگی از کنار آن عبور کنیم؛ گاهی ما از مغازه‌ای سبزی می‌خریم ولی گاهی می‌خواهیم یک پروژه مهم و یا تفاهم‌نامه بزرگی را منعقد کنیم، قطعا بین این دو خیلی فرق است لذا نباید از ازدواج به سادگی عبور کرد.

داودی بیان کرد: اگر فقها در این مسئله شدت احتیاط را به خرج داده‌اند هم به خاطر این پیش زمینه‌ها و بسترها است؛ اگر ما به ساختار تشکیل خانواده از آداب و احکام آن قبل و بعد و هنگام انحلال نکاح توجه کنیم، می‌بینیم امر ساده‌ای نیست و شبیه نماز است؛ نماز در اسلام آداب باشکوهی دارد و مقدمات آن شامل مستحب و واجب و… است، اذان و اقامه و وضو دارد و بر جماعت خواندن و در مسجد خواندن آن تاکید شده است، همچنین بر تعقیبات نماز و خواندن نمازهای نافله تاکید مؤکد شده است.

آداب و شکوه ازدواج در اسلام

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: در نکاح هم چنین مقدمات و شکوهی وجود دارد؛ از آن به عنوان سنت رسول الله (ص) یاد شده و گفته شده اگر کسی از آن دوری کند جزء پیروان رسول الله (ص) نیست، بر پاداش واسطه ازدواج تاکید فراوان شده، احکام متعدد دارد و بحث ایجاد مودت و رحمت و برطرف شدن غریزه جنسی، حفظ نیمی از دین و … هم همراه ازدواج مطرح است؛ بنابراین ازدواج به عبادت نزدیک شده است پس آن را ساده نگیریم.

وی بیان کرد: فقهای اهل سنت هم مانند علمای شیعه وارد این بحث شده‌اند که نکاح اقرب از عبادات است و سبب حفظ انسان از فاحشه است، صاحب جواهر هم آن را به بحث عبادات نزدیک کرده است. آیت‌الله مکارم شیرازی هم در مورد اینکه نکاح چه نوعی عبادتی است بحث کرده؛ یعنی به معنی الاخص است یا اعم، خاص مانند نماز و روزه نیست که کسی قصد قربت و نیت کند ولی قصد قربت موجب ثواب است.

داودی تصریح کرد: آنقدر اسلام درباره نکاح نظر داده و سخن گفته و قواعدی ایجاد کرده است که مثل عبادت، توقیفی می‌شود، کسی نمی‌تواند بگوید من به جای اینکه نماز بخوانم یک ساعت تفکر می‌کنم، یا نمی‌تواند بگوید فلسفه روزه این است که انسان به یاد فقرا باشد و من هم روزه نمی‌گیرم و خوب می‌خورم و به فقرا هم کمک می‌کنم، روزه و نماز امر شارع است و باید تبعیت شود و ازدواج هم در این مقوله قابل بحث است و کسی نمی‌تواند بگوید من ازدواج نمی‌کنم و به جای آن کار دیگری می‌کنم یا مانند بیع نیست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: شرایطی که در محرمیت بیان شده متفاوت است؛ در برخی اقوام و ادیان، ازدواج با برادرزاده و خواهرزاده جایز شمرده شده ولی اسلام آن را مجاز نمی‌داند، سه‌گانه در حرمت ازدواج، عدم جواز ازدواج با کفار و احکام طلاق که خودش سه نوع است، نشان می‌دهد قوانین ویژه برای آن وضع شده است؛ مثلا بیان شده که ارتداد خود به خود موجب برهم خوردن زوجیت است؛ یا در آداب بحث‌های زیادی داریم؛ مثلا خطبه جزء این آداب است، دو رکعت نماز، ولیمه دادن، اعلان کردن و … هم از دیگر آداب است تا شکوه و اهمیتی بر ازدواج بدهد.

اهمیت اجماع در عقد نکاح

داودی بیان کرد: برخی فقها می‌گویند اگر ادله نقلی در عقد نکاح، برای ما کافی نباشد اجماع خیلی مهم خواهد بود؛ مرحوم صاحب حدائق گفته است فقهای شعیه و سنی اتفاق نظر دارند که ادای لفظ در عقد صیغه، ضروری است و چیزی که اجماعی و ضروری است دلیل خیلی مهم محسوب می‌شود؛ بنابراین کسانی که ضرورت ابراز لفظ را زیر سؤال می‌برند، باید به این موضوع توجه کنند. حتی مواردی داریم که برخی از ائمه (ع) در مورد چگونگی الفاظ سؤال کرده‌اند یعنی ادای لفظ امر رایجی بوده و پرسش در مورد کیفیت کلمات به کار رفته و اینکه اول زوجه بگوید یا زوج، وجود داشته است. این موضوعات نشان می‌دهد که صیغه لفظی رواج داشته است.

وی افزود: آیت‌الله شبیری زنجانی مفصل بحث کرده و گفته است دلیلی بر صحت آن نداریم و این نوع نکاح باطل است؛ جمله‌ای از امام نقل شده که ایشان معاطات در نکاح را قبول داشته و در فضای مجازی هم رواج می‌دهند؛ ایشان فرموده است که اگر زوجین گفت‌وگوهای مقدماتی را کرده‌اند (مهریه و …)، زن وسایل زندگی خود را خانه مرد برده و مرد هم قبول کرده است در اینجا زوجیت معاطاتی محقق شده است ولی ایشان نقد دارد که بدون خواندن صیغه، ازدواج محقق نیست. به خاطر اهمیت نکاح، شریعت برای الفاظ آن ویژگی قائل شده است به همین دلیل اگر الفاظ اشتباه به کار رود عمدتا گفته‌اند باطل است و باید مجددا قرائت شود.

داودی بیان کرد: این تعبیر حضرت امام که در بالا گفته شد و اینکه معاطات رخ داده است با این تعبیر خیلی فرق دارد که دو نفر همدیگر را پسندیده‌اند و در یک خانه با هم زندگی می‌کنند، در اینجا تعهدات قانونی و شرعی وجود ندارد، اصلا از قوانین اطلاع دارند؟ اگر فرزند متولد شد، حکمش چیست و حکم ارث و جدایی و … چیست؟ امروز همباشی ترویج می‌شود و برخی قصد دارند برای آن توجیه درست کنند و اگر توجیه شود دیگر موضوعی برای آیه زنا باقی نمی‌ماند یا آیاتی که تاکید بر عدم گرفتن دوست پنهانی شده بی‌موضوع خواهد بود.

وی افزود: همباشی (ازدواج سفید) از مصادیق بارز متخذی اخدان (دوست پنهانی گرفتن) است؛ پس ما سه نوع ازدواج داریم؛ اول رسمی با قرائت دقیق الفاظ، ازدواج رسمی که معاطات و علن است و نوع دیگر همباشی است که امروز این مدل تروج می‌شود؛ بنابراین حتی اگر ما معاطات را بپذیریم، باز بین این نوع نکاح و همباشی فرق دارد، همباشی برگرفته از سبک غربی است و در تضاد با دین است./ ایکنا