اربعین؛ تعمیق تمدن نوین اسلامی/ شریف لک‌زایی

شبکه اجتهاد: «خلق تمدن» به تعبیری که امام موسی صدر دارد، یعنی خلق فرهنگ (اندیشه و تفکر و علوم و بعد نرم افزاری) و مدنیت (جلوه‌های بیرونی و عینی و ملموس) که مبتنی بر الزامات مختلفی است. از جمله مهم ترین الزامات عملی آن در دوره جدید، مشارکت و همراهی و حضور مردم و نخبگان و وجود پشتیبانی‌های مختلف از سوی دولت‌ها و نهادهای رسمی است.

در این میان افزون بر توجه به ابعاد نظری، فلسفی و دینی این واقعه، داشتن تشکل و سازمان، واجد اهمیت بسیاری است. در واقعه پیاده روی اربعین بیشتر تشکل‌های موجود، تشکل‌های مردمی است و اساسا خلق حرکت اربعین یک حرکت مردمی است و تداوم و استمرار آن نیز با وجود و حضور مردم ممکن خواهد شد.

حضور هیات‌های عزاداری مردمی به معنای وجود سنخ خاصی از تشکل‌های مردمی است که به تمهید پیاده روی اربعین پرداخته و نیازهای موجود را با وجود و حضور مردم و ایثار و فداکاری عاشقانه و خالصانه مردم تامین می‌کنند. این تشکل‌ها باید تقویت شده و بدون وابستگی به سازمان‌های دولتی همچنان با قوت به فعالیت بپردازند. دولت‌ها بویژه دولت عراق و ایران با حضور در کنار مردم، باید موانع را از سر راه بردارند. چند کار در اینجا اتفاق می‌افتد که قابل اهمیت است و باید به صورت جدی محافظت شود و تداوم یابد:

نخست مردمی بودن این تشکل‌هاست. این تشکل‌ها که در مسیر پیاده روی اربعین حضور دارند و به زائران خدمت می‌دهند از متن مردم جوشیده و سربرآورده اند. از این رو، همچنان باید به گونه‌‌‌ای عمل شود که این وجه مردمی حفظ، تقویت و محافظت شود. آفت و آسیب مهم پیاده روی اربعین، دولتی سازی آن و تهی ساختن آن از تشکل‌های مردمی و حضور داوطلبانه مردم است.

دوم اینکه نیازها و مایحتاج پیاده روندگان توسط همین تشکل‌ها از میان مردم برطرف می‌شود که این وجه نیز باید همچنان حفظ و تداوم یابد. دولت‌ها نمی‌توانند مایحتاج چندین میلیون زائر اربعین را فراهم آورند و به این خیل میلیونی زائران خدمات بدهند. باید از تشکل‌های مردمی محافظت شود تا همچنان حضور موثری داشته باشند و نقش اول را در پیاده روی اربعین برعهده داشته باشند.

سوم برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های فرهنگی توسط این تشکل‌های مردمی باید انجام شود که البته نیازمند تقویت این بخش توسط مراکز علمی حوزوی، دانشگاهی و نخبگان علمی، فکری و فرهنگی است.

چهارم، عطف به مطلب سوم، بعد فرهنگ و مدنیت که به تعبیر امام موسی صدر زمینه ساز خلق تمدن است در پیاده روی سالانه اربعین باید افزایش یابد، بنابراین از یک سو، وجود نظم، نظافت، تامین بهداشت، سلامت و امنیت زائران و محیط پیاده روی و حمل و نقل زائران باید تامین شود و از سوی دیگر اندیشه و تفکر درباره مسائل مختلف جهان اسلام و مسلمانان در این واقعه باید مورد توجه باشد.

پنجم، برگزاری همایش‌های تخصصی و عمومی به منظور تعمیق فرهنگی و فکری زائران باید افزایش یابد و مورد توجه موکب‌های بسیار متنوع مسیر پیاده روی اربعین قرار گیرد. این همایش‌ها، نشست‌ها، گعده‌های علمی تخصصی و ترویجی باید بر وجه فلسفی و نیاز نظری پیاده روی اربعین تاکید کنند و عمق فکری اربعین را هم در کنار وجه احساسی و عاطفی اربعین افزایش دهند. در واقع، این رویداد بسیار مهم، باید محل تشکیل نشست‌ها و همایش‌های سالانه در موضوعات مختلف مسلمانان و ارائه راهکار برای حل مسائل و معضلات جوامع مسلمان باشد.

ششم، تعاملات و تبادلات فرهنگی بین‌المللی تشکل‌های مردمی در ایام اربعین باید افزون شود. ارتباطات بین‌المللی زائران باید افزایش یابد. نباید موکب‌های کشورهای مختلف به صورت جزیره‌‌‌ای فعالیت کنند بلکه باید همکاری و تعامل میان موکب‌های مختلف وجود داشته باشد. حرمت میزبان باید حفظ و رعایت شود. در واقع اهالی عراق، فضل تقدمی در پیاده روی اربعین دارند و در طول سال‌ها این واقعه را زنده نگاه داشتند و باید این فضل تقدم با حرمت نهادن به میهمان نوازی آنان محافظت شود.

نویسنده: دکتر شریف لک زایی، استاد فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی