قالب وردپرس افزونه وردپرس
خانه / آخرین اخبار / اقتصاد اسلامی و سؤالات اساسی آن
اقتصاد اسلامی و سؤالات اساسی آن

از منظر استاد شهید مطهری؛

اقتصاد اسلامی و سؤالات اساسی آن

شبکه اجتهاد: انواع روابط اقتصادی، روابط طبیعی و روابط اعتباری: ما دو نوع روابط اقتصادى داریم: روابط طبیعى و روابط اعتبارى و قراردادى. از لحاظ روابط طبیعى، علم اقتصاد علم به قوانین طبیعت است آن‏چنان‏ که هست، یعنى یک علم نظرى است‏ و اختلاف نظر در این علم از قبیل اختلاف نظر در علوم نظرى است …، ولى از لحاظ روابط اعتبارى، علم اقتصاد علم به روابط است آن‏چنان‏ که باید باشد. از نظر دوم است که مسئله عدالت و ظلم و خوب و بد و شایسته و ناشایسته به میان مى‌‏آید و به اصطلاح جنبه اخلاقى دارد. معمولًا در کتب میان این دو قسمت تفکیک نمى‌‏شود و همین جهت منشأ اشتباهات زیادى مى‏‌گردد. (مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (نظرى به نظام اقتصادى اسلام)، ج‏۲۰، ص: ۴۱۷)

دوگونه پیوند اسلام با اقتصاد

اسلام دو پیوند با اقتصاد دارد: مستقیم و غیر مستقیم. پیوند مستقیم اسلام با اقتصاد ازآن‏جهت است که مستقیماً یک سلسله مقررات اقتصادى درباره مالکیت، مبادلات، مالیاتها، حجرها، ارث، هبات و صدقات، وقف، مجازاتهاى مالى یا مجازاتهایى در زمینه ثروت و غیره دارد.

اسلام کتاب البیع، کتاب الاجاره، کتاب الوکاله، کتاب الرهن، کتاب الارث، کتاب الهبه، کتاب الوقف دارد. و از طرف دیگر مى‌‏دانیم اصل‏ «نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَکْفُرُ بِبَعْضٍ»- همان‏طور که قرآن کریم مى‏‌فرماید- مطرود است. على هذا یا باید اسلام را دربست بپذیریم و یا باید دربست رد کنیم.

پیوند غیر مستقیم اسلام با اقتصاد از طریق اخلاق است. در این جهت برخى مذاهب دیگر نیز کم و بیش چنین مى‌‏باشند. اسلام مردم را توصیه مى‌‏کند به امانت، عفت، عدالت، احسان، ایثار؛ منع دزدى، خیانت، رشوه. همه اینها در زمینه ثروت است و یا قسمتى از قلمرو این مفاهیم، ثروت است. تا حدود مسائل اقتصادى روشن نشود حدود عدالت و امانت و عفت و احسان و همچنین حدود دزدى و خیانت و رشوه روشن نمى‏‌شود.(مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (نظرى به نظام اقتصادى اسلام)، ج‏۲۰، ص۴۰۲)

سؤالات اصلی اقتصاد عملی اسلامی

موضوع بحث ما اقتصاد برنامه‏‌اى است نه اقتصاد علمى. لهذا فیزیک اسلامى نداریم ولى اقتصاد اسلامى داریم.

ما مسائلى را مى‏‌توانیم مطرح کنیم و جواب آن را از اسلام بخواهیم:

الف. آیا اسلام اصل مالکیت را مى‏‌پذیرد یا نمى‌‏پذیرد؟ اسلام اصل مالکیت را مى‏پذیرد ولى مالکیت طبیعت حکمى دارد و مالکیت ماشین، امروز حکمى دیگر دارد.

ب. آیا مال و ثروت در درجه اول تعلق دارد به اجتماع و در درجه دوم به فرد؟ و یا اینکه ثروت به فرد تعلق دارد صد درصد؟ جواب اول است.

ج. آیا آنچه امروز در جهان به نام رژیم سرمایه دارى موجود است عادلانه است یا ظالمانه؟ جواب این است: ظالمانه است.

د. آیا اسلام با این نظر موافق است که امور اقتصادى تحت نظر اعضاى مدیر و با فهم و خیرخواه جامعه قرار گیرد؟ یا به حکم «النّاسُ مُسَلَّطونَ عَلى امْوالِهِم» هرکس باید مستبداً در امور اقتصادى مداخله کند؟ جواب این است که مى‌‏تواند [امور اقتصادى تحت نظر اعضاى مدیر و با فهم و خیرخواه جامعه قرار گیرد.].

ه. آیا اصل «کار به قدر استعداد و خرج به قدر احتیاج» را اسلام به عنوان یک اصل حقوقى مى‌‏پذیرد یا نمى‌‏پذیرد؟ خیر، این نوعى استثمار است، بعلاوه نیروى فعالیت را از کار مى‌‏گیرد.

و. آیا اسلام به‏‌طور کلى اداره اجتماع را از روى شعور و اراده مى‏‌پذیرد یا نمى‌‏پذیرد؟ البته مى‌‏پذیرد.

ز. آیا اسلام با استثمار موافق است یا نه؟ البته نه، «لا تَکونُ جَناهُ ایْدیهِمْ لِغَیْرِ افْواهِهِمْ».

ح. آیا در عصر ما مناسباتى پیش آمده که جز با سلب مالکیت فردى از ابزار تولید برقرارى عدالت میسر نیست؟ به نظر ما طرح این مسئله به این صورت صحیح نیست. (مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (نظرى به نظام اقتصادى اسلام)، ج‏۲۰، ص: ۵۷۶)

برای نمونه پاسخ ویژه‌ی استاد شهید را در خصوص سوال نخست ببینید:

از نظر ما دلیل بر مالکیت اشتراکى بر یک چیزى این است که آن چیز را فرد به وجود نیاورده است، طبیعت به وجود آورده یا اجتماع آن را به وجود آورده است و هیچ یک از این دو به خاطر یک شخص معین هم به وجود نیاورده‌‏اند؛ یعنى فرد نه با آن چیز رابطه فاعلى داشته باشد و نه رابطه غائى ..

ماشین مظهر تکامل اجتماع است و هیچ فردى را به تنهایى نمى‏‌توان مخترع و مبتکر آن شمرد. از این‏ جهت، هم با ابزارهاى دستى متفاوت است و هم با آثار هنرى و تألیفات و دفاتر شعر ..

ماشین جانشین انسان است در کار، نه یک ابزار انسان براى تولید. ماشین مولّد است نه ابزار تولید. اختراع ماشین ایجاد کار قابل فروش نیست، ایجاد منبع ایجاد کار است و از این‏ جهت هم با ابزارهاى دستى متفاوت است. (مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (نظرى به نظام اقتصادى اسلام)، ج‏۲۰، ص: ۵۰۲)

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Real Time Web Analytics